GIĂNG SÁNG (trích)

(Nam Cao)

… Điền thương con lắm. Vút cái, Điền thấy Điền không thể nào đi được. Điền không thể sung sướng khi con Điền còn khổ. Chao ôi! Trăng đẹp lắm! Trăng dịu dàng và trong trẻo và bình tĩnh. Nhưng trong trong những căn lều nát mà trăng làm cho cái bề ngoài trông cũng đẹp, biết bao người quằn quại, nức nở, nhăn nhó với những đau thương của kiếp mình! Biết bao tiếng nghiến răng và chửi rủa! Biết bao cực khổ và lầm than?... Không, không, Điền không thể nào mơ mộng được. Cái sự thật tàn nhẫn luôn luôn bày ra đấy. Sự thực giết chết những ước mơ lãng mạn gieo trong đầu óc Điền cái thứ văn chương của bọn nhàn rỗi quá. Điền muốn tránh sự thực, nhưng trốn tránh làm sao được? Vợ Điền khổ, con Điền khổ, cha mẹ Điền khổ. Chính Điền cũng khổ. Bao nhiêu người nữa, cùng một cảnh, khổ như Điền! Cái khổ làm héo một phần lớn những tính tình tươi đẹp của người ta. Tiếng đau khổ vang dội lên mạnh mẽ. Chao ôi! Chao ôi! Nghệ thuật không cần là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia, thoát ra từ những kiếp lầm than, vang dội lên mạnh mẽ trong lòng Điền. Điền chẳng cần đi đâu cả. Điền chẳng cần trốn tránh, Điền cứ đứng trong lao khổ, mở hồn ra đón lấy tất cả những vang động của đời…

Sáng hôm sau, Điền ngồi viết. Giữa tiếng con khóc, tiếng vợ gắt gỏng, tiếng léo xéo đòi nợ ngoài đầu xóm. Và cả tiếng chửi bới của một người láng giềng ban đêm mất gà.

(Trích “Giăng sáng”, Nam Cao, NXB Văn học, 2000)

Nội dung chính của văn bản Giăng sáng là gì?

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích triết lí nhân sinh được thể hiện qua đoạn trích truyện ngắn “Giăng sáng” của Nam Cao.

- Hệ thống ý: triết lí nhân sinh tiêu biểu được thể hiện trong đoạn: Con người cần đối diện với hiện thực đau khổ để sáng tạo, sống có ý nghĩa, thay vì trốn tránh bằng những ảo mộng vô thực.

+ Thực tại đau khổ là xuất phát điểm của triết lí nhân sinh:

. Nhân vật Điền nhận ra sự khốn cùng của bản thân và những người xung quanh: tiếng con khóc, vợ gắt, nợ nần, tiếng chửi…

. Cái nghèo đã bào mòn nhân cách và giết chết phần đẹp đẽ trong con người.

+ Phê phán sự mộng mị, lãng mạn sáo rỗng:

. “Ánh trăng lừa dối” là hình ảnh tượng trưng cho nghệ thuật mộng tưởng, phi thực tế.

. Nam Cao bác bỏ thứ văn chương xa rời cuộc đời, không chạm vào nỗi khổ con người.

+ Khẳng định vai trò của nghệ thuật chân chính:

. Nghệ thuật phải là tiếng nói của nỗi đau, xuất phát từ đời sống hiện thực, từ số phận con người khốn khổ.

. Điền lựa chọn sống trong khổ đau để viết, mở lòng đón nhận thực tại.

=> Triết lí nhân sinh của Nam Cao vừa thể hiện tình thương sâu sắc với con người, vừa thể hiện quan niệm nghiêm túc về vai trò dấn thân và phản ánh hiện thực của người nghệ sĩ. Đó cũng là một lời nhắc nhở về trách nhiệm sống thật, sống có ý nghĩa giữa đời thường.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về triết lí nhân sinh trong đoạn trích.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn mẫu tham khảo

Đoạn trích Giăng sáng của Nam Cao thể hiện một triết lí nhân sinh sâu sắc: con người cần đối diện với hiện thực đau khổ để sống và sáng tạo có ý nghĩa, thay vì trốn tránh bằng những mộng tưởng xa rời cuộc sống. Qua tâm trạng và nhận thức của nhân vật Điền, Nam Cao đã phơi bày bộ mặt trần trụi của hiện thực: tiếng con khóc, tiếng chửi rủa, nỗi khổ vì nghèo đói, bệnh tật… khiến con người quằn quại cả thể xác lẫn tâm hồn. Nghệ thuật – vốn được tượng trưng bằng “ánh trăng lừa dối” – bị phủ định khi không còn mang sức mạnh cứu rỗi. Nam Cao không chấp nhận thứ văn chương phi thực tế, hoa mỹ mà vô nghĩa, ông đòi hỏi nghệ thuật phải bắt nguồn từ nỗi đau đích thực của con người, phải là tiếng nói từ “những kiếp lầm than”. Hành động Điền “ngồi viết” giữa khổ đau là một tuyên ngôn sống, sống thật, dấn thân, dùng ngòi bút để phản ánh hiện thực, để thắp lên niềm tin. Triết lí ấy không chỉ thể hiện lòng nhân đạo sâu xa mà còn là lời nhắc nhở đầy tỉnh táo về trách nhiệm của nghệ sĩ và con người trong cuộc đời.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích đoạn trích truyện ngắn “Giăng sáng” của Nam Cao.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nam Cao: cây bút hiện thực xuất sắc giai đoạn trước Cách mạng năm 1945, nổi bật với tư tưởng nhân đạo sâu sắc và ý thức nghệ thuật giàu tính phản tỉnh.

- Giới thiệu đoạn trích Giăng sáng: khắc họa sâu sắc bi kịch nhận thức và quá trình thức tỉnh tư tưởng của nhân vật Điền.

- Dẫn dắt vấn đề nghị luận: Đoạn trích thể hiện một quan niệm nghệ thuật hiện thực giàu nhân bản: nghệ thuật chân chính không thể xa rời đời sống hiện thực của con người.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung đoạn trích

- Hoàn cảnh của Điền: là nhà văn trẻ, sống trong nghèo khổ, bức bách vật chất và tinh thần.

- Điền có ước mơ theo đuổi cái đẹp, sống trong mộng tưởng văn chương.

- Tuy nhiên, chính thực tại đau thương đã khiến anh thức tỉnh, từ bỏ mộng tưởng, hướng đến hiện thực để viết.

2. Phân tích các biểu hiện trong đoạn trích

a. Sự đối lập giữa ánh trăng mộng mơ và hiện thực tăm tối

- Ánh trăng tượng trưng cho cái đẹp, sự thanh bình, lãng mạn.

- Nhưng đối lập với đó là hiện thực trong “căn lều nát”, nơi "biết bao người quằn quại, nức nở"...

→ Nam Cao đã dựng lên một đối sánh: cái đẹp thi vị với hiện thực đau khổ → Làm bật lên sự phi lí và bất công trong cuộc sống.

b. Sự giằng xé và thức tỉnh trong tâm hồn nhân vật Điền

- Điền từng muốn trốn tránh hiện thực để đến với ánh trăng – biểu tượng của mộng tưởng.

- Nhưng tiếng khóc của con, tiếng đòi nợ, chửi rủa, cái khổ của cha mẹ, vợ con khiến Điền không thể quay lưng với đời sống.

→ Tâm trạng giằng xé giữa khát vọng lý tưởng và hiện thực tàn nhẫn đã dẫn tới sự thức tỉnh tư tưởng.

c. Quan niệm nghệ thuật chân chính của Nam Cao

- Điền nhận ra: “nghệ thuật không cần là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật là tiếng đau khổ kia…”

→ Tư tưởng nghệ thuật nhân đạo: văn chương phải phản ánh hiện thực, nói lên tiếng nói của những kiếp người đau khổ.

- Điền chọn ở lại với đời sống, “mở hồn ra đón lấy tất cả vang động của đời”, viết từ hiện thực nghèo khổ của mình.

3. Giá trị nhân văn và nghệ thuật của đoạn trích

- Thể hiện sự gắn bó sâu sắc với nhân dân, với nỗi đau của những kiếp người bị quên lãng.

- Cấu trúc lập luận nội tâm logic, lời văn có chiều sâu tư tưởng và giàu tính triết lí.

- Là tuyên ngôn nghệ thuật tiêu biểu cho phong cách Nam Cao và nền văn học hiện thực trước Cách mạng.

* Kết bài:

- Khẳng định: Đoạn trích “Giăng sáng” thể hiện sâu sắc sự thức tỉnh của con người trước hiện thực và quan niệm nghệ thuật hiện thực mang tính nhân bản.

- Gợi mở: Trong xã hội hiện đại, tư tưởng nghệ thuật của Nam Cao vẫn còn nguyên giá trị – bởi văn chương chỉ có thể sống khi bắt nguồn từ nỗi đau và tình yêu thương con người.

Bài viết tham khảo

Nam Cao là một trong những cây bút hiện thực xuất sắc nhất của văn học Việt Nam hiện đại trước Cách mạng tháng Tám 1945. Ông không chỉ nổi bật với khả năng khắc họa số phận những con người cùng khổ, mà còn được biết đến bởi những chiêm nghiệm sâu sắc về nghệ thuật và con người cầm bút. Trong truyện ngắn Giăng sáng, qua đoạn trích miêu tả cuộc đấu tranh tư tưởng của nhân vật Điền, Nam Cao không chỉ dựng nên một bi kịch nhận thức trong bối cảnh hiện thực tàn nhẫn, mà còn gửi gắm một quan niệm nghệ thuật chân chính, mang đậm tinh thần nhân đạo.

Nhân vật trung tâm của đoạn trích – Điền – là một nhà văn trẻ mang trong mình khát vọng viết lãng mạn. Nhưng anh lại sống giữa một cuộc đời đầy rẫy khổ đau: vợ đau yếu, con đói, nợ nần vây bủa. Ánh trăng – hình ảnh gợi nhắc vẻ đẹp thanh bình, lãng mạn của nghệ thuật – không đủ sức xua đi bóng tối của những tiếng rên xiết, chửi rủa, của nghèo đói, bất công và lầm than. Trăng thì đẹp, “dịu dàng và trong trẻo”, nhưng lại càng phơi bày rõ cái nghịch lí chua chát giữa mộng tưởng và hiện thực: “Trong những căn lều nát mà trăng làm cho cái bề ngoài trông cũng đẹp, biết bao người quằn quại, nức nở...”. Sự tương phản ấy chính là điểm bùng phát trong nhận thức của nhân vật. Những ước mơ bay bổng từng gieo vào đầu óc anh “cái thứ văn chương của bọn nhàn rỗi quá” giờ đây bị sự thật “giết chết không thương tiếc”.

Không còn né tránh, không còn mơ hồ trong mộng tưởng, Điền nhận ra chính mình – một người khốn khổ giữa muôn vàn kiếp khốn khổ khác. Chính từ đó, anh có một sự lựa chọn quyết liệt: “Nghệ thuật không cần là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia, thoát ra từ những kiếp lầm than, vang dội lên mạnh mẽ trong lòng Điền”. Tư tưởng nghệ thuật ấy chính là quan niệm sâu sắc mà Nam Cao muốn truyền tải: văn chương không thể quay lưng với hiện thực, càng không thể là thứ tô hồng giả dối. Nghệ thuật chân chính phải cất lên tiếng nói nhân đạo, đi vào chiều sâu cuộc sống để nhìn thấy cái đau, cái bất công, từ đó lay động lương tri con người.

Điều đáng quý là, Nam Cao không để nhân vật của mình chỉ thức tỉnh trong ý nghĩ. Điền hành động: sáng hôm sau, giữa tiếng con khóc, tiếng vợ gắt gỏng, tiếng đòi nợ, tiếng chửi rủa..., anh ngồi xuống và viết. Viết từ hiện thực, viết trong khốn cùng – đó là sự lựa chọn cao quý và dũng cảm. Nó cho thấy văn chương không chỉ là sự cảm thông mà còn là sự nhập cuộc, đồng hành và tranh đấu vì con người.

Đoạn trích Giăng sáng không chỉ thể hiện một bi kịch nhận thức của người trí thức nghèo giữa đời sống đầy rẫy bất công, mà còn là tuyên ngôn nghệ thuật của Nam Cao. Với kết cấu nội tâm sâu sắc, lối viết giàu chất triết lí và tính nhân văn, tác phẩm cho thấy sức mạnh của văn chương khi không từ chối hiện thực mà dám dấn thân vào hiện thực để phản ánh, để nâng đỡ con người. Trong bối cảnh hôm nay, khi văn chương có nguy cơ bị “phi thực tại hóa”, thì tư tưởng của Nam Cao vẫn mang tính thời sự sâu sắc: nghệ thuật không thể đứng ngoài nỗi đau của cuộc sống.