I. PHẦN ĐỌC HIỂU (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau:

Giới thiệu: Em ơi! Hà Nội phố là một trường ca nổi tiếng của nhà thơ Phan Vũ. Tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh tháng 12 năm 1972 khi Hà Nội trằn mình chịu đựng những đợt B52 ném bom rải thảm của đế quốc Mĩ.

EM ƠI! HÀ NỘI PHỐ

(Trích)

Em ơi! Hà Nội – phố

(Phan Vũ)

Gửi những người Hà Nội đi xa

Ta còn em mùi hoàng lan

Ta còn em mùi hoa sữa

Tiếng giày ai gõ nhịp đường khuya

 Cọt kẹt bước chân quen

Thang gác thời gian Mòn thân gỗ

Ngôi sao lẻ lạc vào căn xép nhỏ.

 

[...] Ta còn em tiếng dương cầm

 Trong khung nhà đổ Lả tả trên thềm

Beethoven'[1] và sonate Ánh trăng

 Nốt nhạc thiên tài lẫn trong mảnh vỡ...

 

[...] Rồi một ngày tả tơi Loạn gió

Vườn Ngọc Hà

Mùa hoa cảnh rã

Đường Quán Thánh

Bản giao hưởng Lặng câm

Trong một ngôi nhà...

 

[....] Ta còn em ngọn gió Nghi Tàm

Thoáng mùi sen nở muộn

Nhớ Nhật Tân

Mùa hoa năm ấy

Cánh đào phai

Người dẫu ra đi vạn dặm dài

Ngọn gió vẫn vương hương phố cũ...

 

[...] Em ơi! Hà Nội – phố

Ta còn em cơn mưa rào qua nhanh

Sũng ướt bậc thềm

Chiếc lá bàng đầu tiên nhuộm đỏ.

Cô gái băng qua đường

Chợt hồng đôi má

Một chút xanh hơn

Trời Hà Nội

Hôm qua...

Ta còn em cô hàng hoa

Gảnh mùa thu qua cổng chợ

Những chùm hoa tim

Ngát

Mùa thu...

(Phan Vũ, Ta còn em, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, 2018, tr.9-27)

---

[1] Lút-vích van Bét-tô-ven (Ludwig van Beethoven): nhà soạn nhạc cổ điển vĩ đại người Đức.

 

Hình tượng “em” trong văn bản biểu tượng cho điều gì?

Các hình ảnh của Hà Nội ở các khổ thơ 1, 2 và 3:

Hiệu quả nghệ thuật của cấu tứ trong văn bản: (1) Làm nổi bật sự đối lập giữa một Hà Nội đẹp đẽ, lãng mạn, thân thuộc, bình yên trong quá khứ, trong hoài niệm của tác giả với một Hà Nội của những ngày tháng Chạp năm 1972: loạn gió, tan hoang, rã rời, vỡ vụn và câm lặng. Tác phẩm được cấu tứ theo cách đan xen hai hệ thống hình ảnh đối lập đó xung quanh điệp ngữ “Ta còn em” vang lên trong suốt chiều dài dòng tâm tưởng. (2) Từ đó, giúp người đọc cảm nhận được tâm trạng, tình cảm của tác giả: + Sự tha thiết, khắc khoải, những ước mong tìm lại, giữ lại và nâng niu vẻ đẹp muôn đời của Hà Nội; + Nỗi đau đớn, tiếc xót khôn cùng trước những gì đẹp đẽ muôn đời đã bị phá huỷ trong phút chốc; sự xô bờ của hai làn sóng cảm xúc cùng dâng cao: tình yêu và niềm đau trong tâm hồn nhà thơ. (3) Tạo ra dấu ấn riêng, đánh dấu gương mặt thi nhân độc đáo, tài hoa của tác giả trong dòng thơ viết về Hà Nội.

Tác dụng của biện pháp điệp ngữ “Ta còn em”:

(1) Khơi gợi và nhấn mạnh những kí ức thân thương, sâu thẳm, vô cùng gắn bó của Hà Nội đang được thức dậy trong tâm hồn nhà thơ. Theo điệp ngữ “Ta còn em” là những hình ảnh đẹp vô ngần, xưa cũ, bình yên, lãng mạn của thiên nhiên, con người, tâm hồn Hà Nội sống dậy: mùi hương hoa hoàng lan, hoa sữa, mùi sen nở muộn thoảng ngọn gió Nghi Tàm, hương phố cũ, hương mùa thu tím ngát; sắc hoa đào phai, chiếc lá bàng đầu tiên nhuộm đỏ, những chùm hoa tím, sắc hồng đôi mả người thiếu nữ, sắc xanh của trời Hà Nội mùa thu; âm thanh tiếng giày gõ nhịp bước chân quen trên đường khuya, tiếng cọt kẹt của thang gác thời gian, tiếng dương cầm trong khung nhà đổ,... (2) Nhấn mạnh nỗi đau tiếc khôn cùng của tâm hồn nhà thơ trước những mất mát, tan hoang của Hà Nội trong thực tại. Điệp đi nhấn lại “Ta còn em” như xác nhận điều đau đớn, dằn lòng: Ta – đã – mất Đồng thời, trong nỗi đau còn – mất đó, phép điệp gửi gắm niềm mong ước, sự tha thiết tìm về kí ức như một niềm an ủi, nương tựa cho tâm hồn nhà thơ. Đó cũng là dòng cảm xúc tuôn chảy từ tình yêu sâu nặng vô bờ dành cho Hà Nội. (3) Tạo nên nhạc điệu da diết, khắc khoải và kết nối hình ảnh, mạch cảm xúc của văn bản.

Học sinh xác định khổ thơ để lại ấn tượng sâu sắc nhất, lí giải dựa trên văn bản và cảm nhận của cá nhân về khổ thơ đó. Ví dụ: Ấn tượng về khổ cuối của văn bản:

(1) Vẻ đẹp của Hà Nội mùa thu trong quá khứ – đẹp, lãng mạn, bình yên, xao động tâm hồn được thể hiện bằng những hình ảnh thân thương, quen thuộc, như một điểm nhớ: hình ảnh cô hàng hoa gánh mùa thu vào phố, những chùm hoa tím, hương hoa thơm ngát đưa mùa thu về mọi góc phố. (2) Nghệ thuật thể hiện độc đáo, ấn tượng: + Điệp ngữ “Ta còn em” nối tiếp mạch hoài niệm không dứt của yêu thương và tiếc xót; + Biện pháp tu từ ẩn dụ “Gánh mùa thu qua cổng chợ” khiến cho mùa thu hiện lên thật cụ thể, hữu hình, sinh động, gợi cảm, không chỉ còn là một khái niệm về thời gian: mùa thu hiện lên bằng màu sắc (màu hoa tím ngát), bằng hương thơm (hương thơm ngát của hoa, và dường như cả hương thơm dịu dàng của bàn tay cô hàng hoa), qua dáng hình (nhẹ nhàng, duyên dáng, mềm mại, khẽ đung đưa nhịp nhàng) mà dạo qua những cổng chợ, những nẻo đường, góc phố, đến với con người,...; + Thể thơ tự do, cách ngắt dòng đặc biệt (tách từ “Ngát” thành một dòng thơ) tô đậm ấn tượng về hương thơm ngát lan toả khắp không gian; dấu chấm lửng khiến con đường của mùa thu như dài mãi, hương hoa như ngát mãi..., mở cửa ngõ con đường của mùa thu đi vào lòng người. (3) Qua đó, cảm nhận được sự gắn bó, tình yêu thiết tha, niềm nuối tiếc và hoài vọng vô bờ của nhà thơ dành cho Hà Nội trong những ngày tháng Chạp thương đau đặc biệt năm ấy.