CƠN MƯA RỪNG CHIỀU NAY

(Nguyễn Hữu Quý)

Mấy mươi năm lặng lẽ dưới rừng sâu
Chúng tôi đến đưa anh về với Mẹ
Tây Trường Sơn, chiều nay mưa tầm tã
Thác trời tuôn, nghiêng ngã gió bốn bề

Tấm ni-lông dành che hài cốt
chúng tôi như cây đẫm buốt mưa rừng
tay đồng đội nâng niu đồng đội
cơn mưa rừng trào khóe mắt rưng rưng!

Dưới cơn mưa là nén hương cháy dở
chút hương quê chưa thơm hết lòng mình
đỉnh non cao òa cơn sóng vỗ
nhịp tim dồn thao thức phía bình minh.

Hóa thành đất cái gia tài của lính
vóc dáng mẹ cho cũng đã đất rồi
thành đất cả dòng tên cha gọi
đất khai sinh ngọn lửa dưới mưa trời!

Ngày mai, anh về với mẹ
gửi lại cơn mưa thao thiết cho rừng
nằm đất Trường Sơn bọc trong vuông vải nhỏ
như lửa đầu nguồn, thắm mạch đất quê hương.

(Nguyễn Hữu Quý, Theo https://vhnt.daklak.gov.vn/, ngày 26/7/2023)

* Chú thích: Nguyễn Hữu Quý, Sinh năm 1956, quê ở tỉnh Quảng Bình, đại tá quân đội, hiện sống và làm việc tại Hà Nội. Nguyên là Trưởng ban Thơ Tạp chí Văn nghệ Quân đội, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Bài thơ Cơn mưa rừng chiều nay là những cảm xúc khi chứng kiến việc đón hài cốt liệt sĩ hi sinh trong kháng chiến chống Mỹ từ rừng Trường Sơn sau chiến tranh về với quê hương, nguồn cội.

Cảm nhận của anh/chị về hoàn cảnh và thời điểm diễn ra sự kiện trong bài thơ “Cơn mưa rừng chiều nay”?

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích đặc sắc nghệ thuật của văn bản “Cơn mưa rừng chiều nay” – Nguyễn Hữu Quý.

- Hệ thống ý:

+ Hình ảnh giàu tính biểu tượng và cảm xúc:

. Cơn mưa rừng vừa là yếu tố thiên nhiên, vừa là biểu tượng cho nước mắt, cho nỗi đau, sự xúc động của đồng đội và đất trời trước sự trở về của người lính.

. Hình ảnh “tấm ni-lông”, “hài cốt”, “vuông vải nhỏ”, “nén hương cháy dở”… mộc mạc mà xúc động, gợi không khí trang nghiêm, thiêng liêng.

. Biểu tượng “đất” xuyên suốt bài thơ: người lính hóa thân thành đất, thành ngọn lửa âm thầm nuôi dưỡng quê hương.

+ Giọng điệu trang trọng, tha thiết:

. Giọng thơ nhẹ nhàng, sâu lắng, hòa quyện giữa bi thương và tự hào.

. Nhịp điệu linh hoạt, có lúc dồn dập như “nhịp tim dồn”, có lúc chậm rãi, trầm tư, phù hợp với tâm trạng tiếc thương và thành kính.

+ Ngôn ngữ giản dị, gợi cảm:

. Từ ngữ gần gũi, giàu chất đời thường (mưa rừng, đất, mẹ, vuông vải nhỏ…), nhưng được đặt trong không gian linh thiêng, khiến cảm xúc dâng trào.

. Các phép ẩn dụ, hoán dụ, điệp ngữ (“thành đất”, “ngày mai anh về…”) làm nổi bật ý nghĩa thiêng liêng của sự hi sinh.

=> Với nghệ thuật giàu sức gợi và cảm xúc, bài thơ không chỉ là lời tiễn biệt người lính mà còn là khúc tráng ca bất tử về sự hi sinh âm thầm của bao người lính Trường Sơn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về đặc sắc nghệ thuật của bài thơ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Cơn mưa rừng chiều nay” của Nguyễn Hữu Quý gây xúc động mạnh mẽ không chỉ bởi nội dung thiêng liêng mà còn nhờ những đặc sắc nghệ thuật giàu sức biểu cảm. Trước hết, hình ảnh cơn mưa rừng – hình ảnh bao trùm toàn bài – không chỉ là yếu tố thiên nhiên, mà còn mang tính biểu tượng sâu sắc cho nỗi đau, nước mắt và sự tiễn biệt thiêng liêng giữa đồng đội với người lính hi sinh. Những hình ảnh mộc mạc như “tấm ni-lông”, “nén hương cháy dở”, “vuông vải nhỏ” được đặt trong khung cảnh trang nghiêm của núi rừng Trường Sơn khiến xúc cảm thêm lắng sâu. Nghệ thuật ẩn dụ, hoán dụ được sử dụng tinh tế khi người lính được “hóa thành đất”, “thành lửa”, thể hiện sự hòa nhập vĩnh hằng vào mạch nguồn quê hương. Giọng điệu trang trọng, trầm lắng, lúc tha thiết, lúc dồn dập, kết hợp với ngôn ngữ giản dị, giàu hình ảnh gợi cảm, giúp bài thơ trở thành một khúc tưởng niệm xúc động. Tất cả làm nên vẻ đẹp nghệ thuật độc đáo của bài thơ, khiến sự hi sinh của người lính trở thành bất tử trong lòng đồng đội và quê hương.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Ba rưỡi sáng” của Trúc Thông.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về thơ ca viết về đề tài chiến tranh và người lính – một mảng đề tài quen thuộc, đầy cảm xúc trong văn học Việt Nam hiện đại.

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Hữu Quý và bài thơ “Cơn mưa rừng chiều nay” – một khúc tưởng niệm thiêng liêng, xúc động về sự hy sinh của người lính và tình đồng đội sâu nặng.

* Thân bài:

1. Hoàn cảnh, không gian và thời gian diễn ra bài thơ

- Thời điểm: Một buổi chiều mưa rừng Tây Trường Sơn, đồng đội trở lại chiến trường xưa để đưa hài cốt người lính đã hi sinh về quê.

- Không gian: Rừng sâu, thác lũ, gió ngả – vừa dữ dội vừa thiêng liêng, như một nghi lễ tiễn đưa đầy xúc động.

2. Nỗi xúc động sâu sắc của người đồng đội trước hài cốt người lính

- Hình ảnh người lính nằm lại mấy chục năm nơi rừng sâu, nay được đón về với Mẹ: thể hiện lòng tri ân, hiếu đạo và sự gắn bó thiêng liêng giữa con người – đất nước – gia đình.

- Cảm xúc của đồng đội: xót xa, thương tiếc, nâng niu hài cốt trong mưa như nâng kỷ vật thiêng liêng.

+ Hình ảnh "tay đồng đội nâng niu đồng đội" – xúc động, chan chứa tình cảm chiến hữu.

+ Hình ảnh cơn mưa gắn với nước mắt: "cơn mưa rừng trào khóe mắt rưng rưng" – mưa bên ngoài hòa lẫn mưa trong lòng người.

3. Hình ảnh tượng trưng và thiêng liêng về người lính

- Người lính không chỉ hóa thân vào đất, mà trở thành phần máu thịt của quê hương:

+ “Hóa thành đất cái gia tài của lính”

+ “Vóc dáng mẹ cho cũng đã đất rồi”

- Hình ảnh người lính được đồng nhất với đất, với ngọn lửa, với mạch nguồn của dân tộc: thể hiện sự hi sinh cao cả, bất tử hóa trong tâm thức dân tộc.

4. Nghệ thuật đặc sắc của bài thơ

- Ngôn ngữ giàu chất tạo hình, mang màu sắc trữ tình – sử thi.

- Sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ, nhân hóa đầy cảm xúc: mưa, đất, ngọn lửa, dòng tên...

- Giọng điệu trầm lắng, tha thiết, kết hợp giữa nỗi đau mất mát và niềm tự hào, biết ơn.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ: “Cơn mưa rừng chiều nay” là một khúc tưởng niệm lặng thầm nhưng sâu lắng, ca ngợi sự hy sinh bất tử của người lính và tình đồng đội keo sơn.

- Gợi mở: Bài thơ như một lời nhắc nhở về trách nhiệm giữ gìn hòa bình và trân trọng những giá trị đã được đánh đổi bằng máu xương.

Bài văn tham khảo

Trong kho tàng thơ ca Việt Nam hiện đại, đề tài chiến tranh cách mạng luôn là mảnh đất thiêng liêng nuôi dưỡng những vần thơ xúc động và sâu sắc. Không chỉ viết về những chiến công, chiến sĩ, thơ ca còn là nơi ghi lại những hồi ức mất mát, những ký ức không phai về một thời trận mạc. Bài thơ “Cơn mưa rừng chiều nay” của nhà thơ Nguyễn Hữu Quý là một khúc tưởng niệm lặng lẽ, giàu cảm xúc về người lính đã hi sinh nơi chiến trường Trường Sơn, đồng thời là tiếng lòng biết ơn của những người còn sống dành cho đồng đội ngã xuống.

Bài thơ được mở đầu bằng một hình ảnh đầy xúc động: những người lính trở lại chiến trường xưa trong một buổi chiều mưa rừng Tây Trường Sơn để đón đưa hài cốt đồng đội về với Mẹ. Khung cảnh thiên nhiên dữ dội với “mưa tầm tã”, “thác trời tuôn”, “gió bốn bề nghiêng ngả” như hòa vào nỗi xúc động nghẹn ngào của những người còn sống. Không gian ấy không chỉ đơn thuần là thiên nhiên, mà đã trở thành chứng nhân cho cuộc chia tay thiêng liêng giữa đồng đội và người lính đã hóa thân vào đất.

Bằng những hình ảnh giàu tính tạo hình, Nguyễn Hữu Quý khắc họa sâu sắc tình đồng chí, đồng đội trong thời khắc tiễn biệt. “Tấm ni-lông dành che hài cốt”, “tay đồng đội nâng niu đồng đội” – những chi tiết nhỏ bé nhưng thấm đẫm yêu thương và tôn kính. Cơn mưa rừng khi ấy không chỉ là thiên nhiên, mà còn là nước mắt, là dòng xúc cảm trào dâng: “Cơn mưa rừng trào khóe mắt rưng rưng”. Sự hòa quyện giữa ngoại cảnh và nội tâm khiến đoạn thơ trở nên lặng lẽ nhưng thấm thía.

Không chỉ dừng lại ở cảm xúc tiễn đưa, bài thơ còn gửi gắm tư tưởng sâu sắc về sự bất tử của người lính trong tâm thức dân tộc. Người lính ấy đã hóa thân vào đất – mảnh đất quê hương, mảnh đất Trường Sơn lịch sử. “Hóa thành đất cái gia tài của lính”, “thành đất cả dòng tên cha gọi” – họ không còn hiện diện bằng hình hài nhưng vĩnh cửu trong lòng đất mẹ, trong máu thịt của Tổ quốc. Hình ảnh "lửa đầu nguồn, thắm mạch đất quê hương" khẳng định: sự hy sinh của họ là cội nguồn sức mạnh cho các thế hệ sau.

Về nghệ thuật, bài thơ giàu chất trữ tình – sử thi. Ngôn ngữ cô đọng, hình ảnh giàu sức gợi, nhịp điệu trầm lắng kết hợp giữa cảm xúc riêng tư và âm hưởng cộng đồng. Những thi liệu quen thuộc như "mưa rừng", "nén hương", "đỉnh non cao", "lửa", "đất"... được tái hiện bằng một giọng điệu trang nghiêm mà chan chứa yêu thương.

“Cơn mưa rừng chiều nay” không chỉ là lời tiễn đưa một người lính vô danh, mà còn là biểu tượng của hàng ngàn, hàng vạn người con đất Việt đã ngã xuống vì độc lập dân tộc. Bài thơ là bản hòa ca thầm lặng nhưng sâu lắng về lòng yêu nước, tình đồng chí, đồng đội và sự tri ân với quá khứ. Đọc bài thơ, mỗi chúng ta như được nhắc nhở sống xứng đáng hơn với những gì mà người đi trước đã gửi lại trong mạch nguồn đất mẹ.