HOA TRÁI QUANH TÔI (trích)

(Hoàng Phủ Ngọc Tường)

Hình như khi xây dựng nên đô thị của mình, người Huế không bộc lộ cái ham muốn chế ngự thiên nhiên theo cách người Hy Lạp và người La Mã, mà chỉ tìm cách tổ chức thiên nhiên trở thành một kẻ có văn hoá để có thể tham dự một cách hài hoà vào cuộc sống của con người, cả bên ngoài và bên trong. Lớn lên ở Huế, không lúc nào tôi không cảm thấy thành phố nầy như một khu vườn thân mật của mình ở đó, tôi có thể tư duy cùng với hoa sen, khát vọng với hoa phượng, mơ mộng với mùi hương sâu thẳm của hoa ngọc lan ban đêm, và khi thành phố lộng lẫy trong sắc mai vàng mùa Xuân, không hiểu sao lại thấy lòng thức dậy một niềm ngưỡng mộ bao la đối với cuộc sống.

Cũng ít có một thành phố nào như nơi đây, giữa tạo vật và con người luôn luôn gắn bó một tỉnh bạn thân thiết và tươi xanh đến như vậy. Cho đến nay, người Huế vẫn còn duy trì một phong tục cổ xưa về tình bạn cao quý đó: khi người chủ vườn qua đời thì những người già đem buộc bằng tang vào những cây quý trong vườn để cây khỏi tàn lụi theo, vì người ta tin rằng cây cũng vui buồn cùng với con người. Không nên nhầm lẫn mối thân tình này với điều vẫn gọi là “tình bạn” mà nhiều người phương Tây, như người Anh chẳng hạn, thường cảm thấy đối với loài vật. Ở đây, quan hệ con người – cây cỏ xuất phát từ một truyền thống triết lí sâu xa của phương Đông rất được nhấn mạnh trong tâm thức người Huế, rằng con người vốn là kẻ cư ngụ trong căn nhà lớn của vũ trụ; từ đó, trong cố gắng vươn tới niềm hạnh phúc về tinh thần, con người luôn luôn biểu hiện nỗi khát khao tìm về nơi ăn chốn ở nguyên khởi của nó, nơi thực sự nó đã sinh ra. Dân gian kể rằng trong nỗi bất hạnh của đời người, cô Tấm đồ hai lần sống ngu trong cây thị và cây sầu đông. Tôi thường đọc thấy cái ý tưởng ấy bàng bạc khắp nơi trong cảm hứng của các nghệ sĩ Huế: những nghệ nhân trang trí thích dùng motif con chim phương (chim phượng luôn luôn tượng trưng cho sự thăng hoa của tâm linh) hoa thân tử là cây; trong một tác phẩm lụa của hoạ sĩ Tôn Thất Đào, núi Ngự Bình được nhìn thấy như là một cô gái nằm mơ màng giữa những cánh thư màu xanh vốn là những ruộng lúa hoặc nơi này nơi kia trong những bài hát quen thuộc của Trịnh Công Sơn: “nhiều khi tưởng tôi là là có - ngồi hát ca rất tự do”.

Lật lại cuốn sổ ghi chép về Huế, tôi chợt thích thú một cách bất ngờ khi đọc lại một câu của Mác, không nhớ tôi đã ghi lại từ lúc nào. Mặc viết rằng: “Chúng ta không thể đối xử với thiên nhiên, thống trị thiên nhiên như kẻ xâm lược thống trị dân tộc khác, như một kẻ đứng ngoài thiên nhiên. Trái lại, chúng ta thuộc về nó, cả xương, thịt, máu và trí tuệ, và chúng ta ở bên trong nó. Giữa những điều tôi đang suy nghĩ, như trong một văn cảnh chung, lời của Mác vang lên trong từng ý nghĩa của mỗi tức và tôi tưởng chừng như trong khi đưa mắt nhìn khắp thế giới bằng cái nhìn xoáy tôn bản thể của ông. Mặc đã nhìn thấy thành phố xanh biếc của đất nước tới.

Cùng với mọi nhu cầu của con người hiện đại, có lẽ người Huế vẫn giữ riêng trong tâm hồn mình bản chất của một nhà thơ đồng nội.

(Trích Hoa trái quanh tôi, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Tạp chí Sông Hương số 3, tháng 10/1983)

Dựa vào văn bản, cho biết vì sao nhân vật “tôi” luôn cảm thấy “thành phố Huế như một khu vườn thân một của mình”.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích đoạn trích tùy bút “Hoa trái quanh tôi” của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường: cây bút tùy bút tài hoa, nổi bật với lối viết trữ tình, sâu sắc, đậm chất triết lí.

- Giới thiệu đoạn trích “Hoa trái quanh tôi”: là một lát cắt độc đáo trong bức tranh văn hóa – thiên nhiên – con người Huế, thể hiện tình cảm gắn bó và cái nhìn đầy nhân văn, triết lí của tác giả.

- Dẫn dắt vào vấn đề nghị luận: Phân tích vẻ đẹp nội dung và nghệ thuật trong đoạn trích.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung đoạn trích

- Đoạn trích là một phần của tùy bút “Hoa trái quanh tôi” viết về Huế – vùng đất giàu truyền thống văn hóa, trong đó thiên nhiên, con người và tâm hồn Huế hài hòa, gắn bó sâu sắc.

- Tác phẩm bộc lộ cái nhìn mang tính triết lí, đầy cảm xúc của Hoàng Phủ Ngọc Tường về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.

2. Phân tích nội dung chính của đoạn trích

a. Mối quan hệ hài hòa giữa con người Huế và thiên nhiên

- Người Huế không “chế ngự” mà “tổ chức” thiên nhiên, coi thiên nhiên là một “kẻ có văn hóa”.

- Thiên nhiên được sống động hóa: “tư duy cùng hoa sen”, “khát vọng với hoa phượng”, “mơ mộng với hương ngọc lan” → thể hiện mối gắn bó, đồng điệu giữa tâm hồn người Huế và cảnh vật xung quanh.

b. Tình bạn giữa con người và tạo vật

- Phong tục buộc tang cho cây khi chủ vườn mất cho thấy con người và cây cối như tri kỉ.

- Quan hệ con người – thiên nhiên không chỉ mang tính cảm xúc mà còn có cội rễ triết lí sâu xa của phương Đông: con người là một phần của vũ trụ, thiên nhiên.

c. Những liên tưởng nghệ thuật và cảm hứng thẩm mỹ

- Nghệ thuật Huế gắn bó mật thiết với hình ảnh thiên nhiên (núi Ngự, chim phượng, ruộng lúa, cây cối...).

- Thiên nhiên trở thành biểu tượng cho tâm hồn, niềm tin, khát vọng và sự thăng hoa của con người.

d. Dẫn dắt triết lí sâu sắc qua lời của Mác

- Dẫn lại lời của Các Mác để nhấn mạnh: con người không thể đứng ngoài thiên nhiên, mà thuộc về thiên nhiên cả “xương, thịt, máu và trí tuệ”.

- Nhấn mạnh một tư tưởng nhân văn: sống hòa hợp với tự nhiên là con đường dẫn đến hạnh phúc bền vững.

3. Phân tích nghệ thuật đặc sắc

- Ngôn ngữ trữ tình, tinh tế: Câu văn dài, nhịp nhàng, giàu cảm xúc, đầy chất thơ.

- Liên tưởng phong phú: Núi Ngự như cô gái mơ màng, hoa phượng tượng trưng cho khát vọng...

- Triết lí sâu sắc: Gắn bó chặt chẽ giữa văn hóa, nghệ thuật và tư tưởng phương Đông.

- Chất trữ tình: Bài tùy bút không chỉ là miêu tả Huế mà là một bản tình ca dịu dàng về quê hương và thiên nhiên.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật đoạn trích: Vẻ đẹp hài hòa giữa con người – thiên nhiên – văn hóa Huế; ngôn ngữ và tư duy giàu hình tượng, chất thơ.

- Nêu cảm nhận cá nhân: Đoạn trích giúp người đọc ý thức sâu sắc hơn về mối liên hệ giữa con người và môi trường sống; đồng thời bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước và thiên nhiên.

Bài viết tham khảo

Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Hoàng Phủ Ngọc Tường là cây bút tùy bút xuất sắc với phong cách viết giàu chất trữ tình, suy tư triết lí sâu sắc và tình cảm tha thiết với quê hương, con người, thiên nhiên. Đoạn trích “Hoa trái quanh tôi” là một trong những trang viết tiêu biểu thể hiện rõ nét tài năng ấy. Qua hình ảnh thiên nhiên và con người xứ Huế, tác giả không chỉ tái hiện vẻ đẹp của vùng đất cố đô mà còn gửi gắm những chiêm nghiệm sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và vũ trụ.

Mở đầu đoạn trích, Hoàng Phủ Ngọc Tường khẳng định sự khác biệt trong cách người Huế xây dựng đô thị: không nhằm “chế ngự” mà là “tổ chức” thiên nhiên để hòa hợp với đời sống con người. Thiên nhiên hiện ra không còn là đối tượng bị thống trị mà trở thành một “kẻ có văn hóa”, một người bạn đồng hành trong mọi khoảnh khắc sống. Chính sự đồng điệu này giúp tác giả cảm nhận được vẻ đẹp tinh tế và sâu lắng của cuộc sống: “tư duy cùng với hoa sen”, “khát vọng với hoa phượng”, “mơ mộng với mùi hương sâu thẳm của hoa ngọc lan ban đêm”. Mỗi loài hoa không chỉ là hình ảnh thị giác mà còn là biểu tượng cho trạng thái tâm hồn, là sự cộng hưởng giữa nội tâm con người và thế giới tự nhiên.

Tiếp đó, nhà văn kể về một phong tục cổ xưa của người Huế: khi người chủ vườn qua đời, những người già trong làng buộc tang cho cây quý để cây khỏi tàn lụi vì “người ta tin rằng cây cũng vui buồn cùng với con người”. Phong tục ấy tuy giản dị nhưng thể hiện một quan niệm nhân sinh thấm đẫm tinh thần phương Đông: thiên nhiên và con người không phải hai thực thể riêng biệt mà là một thể thống nhất. Tác giả đối chiếu với người phương Tây để làm nổi bật sự gắn bó đặc biệt giữa người Huế và thiên nhiên: đó là tình bạn đồng đẳng, sâu xa và đầy triết lí.

Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng sử dụng nhiều liên tưởng nghệ thuật và hình ảnh tượng trưng giàu chất thơ. Từ cô Tấm trong truyện cổ tích sống lại trong thân cây, đến hình ảnh núi Ngự Bình như “một cô gái nằm mơ màng” hay những bài hát của Trịnh Công Sơn mang dáng dấp thiên nhiên – tất cả đều phản ánh tâm hồn Huế: mộng mơ, sâu lắng và thấm đẫm vẻ đẹp nhân văn. Những hình ảnh ấy không chỉ tạo nên chất trữ tình mà còn góp phần thể hiện cái nhìn nghệ thuật tinh tế và giàu tính thẩm mĩ của tác giả.

Cao trào của đoạn trích là khi tác giả dẫn lại lời của Các Mác: “Chúng ta không thể đối xử với thiên nhiên như kẻ xâm lược… Trái lại, chúng ta thuộc về nó…”. Đây là điểm nhấn quan trọng mang ý nghĩa triết lí nhân văn sâu sắc: con người là một phần không thể tách rời khỏi tự nhiên. Thiên nhiên không chỉ là nơi cư trú mà còn là cội nguồn của cảm xúc, trí tuệ, đạo lí và văn hóa.

Với giọng văn mượt mà, giàu chất thơ, kết hợp giữa tự sự – trữ tình – triết lí, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã xây dựng nên một bức tranh sống động về Huế, nơi thiên nhiên và con người hòa quyện trong một không gian văn hóa đặc biệt. Đoạn trích không chỉ giúp người đọc thêm yêu quý mảnh đất cố đô mà còn nhắc nhở mỗi chúng ta về ý thức giữ gìn, trân trọng thiên nhiên – điều rất cần thiết trong thời đại hiện nay.

Từ “Hoa trái quanh tôi”, ta nhận ra rằng: thiên nhiên không chỉ là nơi con người tồn tại mà còn là người bạn tinh thần giúp nuôi dưỡng tâm hồn. Cùng với hiện đại hóa, sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên cần được bảo vệ như một giá trị văn hóa bền vững và nhân bản.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích chất trữ tình của đoạn trích trong tùy bút “Hoa trái quanh tôi” – Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Hệ thống ý:

+ Chất trữ tình: cách biểu hiện những ý nghĩ, xúc cảm, tâm trạng riêng của người nghệ sĩ trước cuộc sống.

+ Chất trữ tình trong đoạn trích biểu hiện ở những suy ngẫm trước sự giao hoà giữa con người và thiên nhiên; cách sử dụng ngôn từ mượt mà, giàu chất biểu cảm; những liên tưởng, tưởng tượng độc đảo)...

+ Chất trữ tình đã làm nên những nét đặc sắc trong tác phẩm của Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng như góp phần tạo nên phong cách nghệ thuật độc đáo của ông.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ chất trữ tình được thể hiện trong đoạn trích tùy bút “Hoa trái quanh tôi” – Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đoạn trích “Hoa trái quanh tôi” của Hoàng Phủ Ngọc Tường đậm chất trữ tình, thể hiện rõ trong những cảm xúc sâu lắng và suy tư tinh tế của tác giả về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên xứ Huế. Chất trữ tình được bộc lộ qua cách ông gắn bó thiết tha với từng loài hoa, ngọn cỏ, từng nét văn hóa bản địa, như “tư duy cùng hoa sen”, “mơ mộng với hương ngọc lan”, hay ngỡ ngàng trước sắc mai vàng mà “thức dậy một niềm ngưỡng mộ bao la đối với cuộc sống”. Đó là tình yêu nồng nàn với quê hương trong trái tim một người nghệ sĩ. Chất thơ trong văn xuôi còn được thể hiện ở ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhịp điệu mềm mại, cùng những liên tưởng độc đáo khi so sánh núi Ngự Bình với “cô gái nằm mơ màng giữa những cánh thư màu xanh”. Chính chất trữ tình đã làm nên vẻ đẹp riêng trong phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ Ngọc Tường — một phong cách tài hoa, uyên bác và giàu xúc cảm — giúp người đọc không chỉ hiểu về Huế mà còn thấm đẫm tình yêu cuộc sống và thiên nhiên sâu sắc.