BÊN BỜ THIÊN MẠC

(Trích)

[…] Trong một buổi sáng đã có hai người nói với Trần Bình Trọng nhiều điều có ích. Họ chỉ là người lính, người dân bình thường, nhưng đều đã trải qua nhiều trận 14 chiến đấu gay go. Họ đã làm cho Trần Bình Trọng vui lòng và tin rằng họ sẽ làm tròn những công việc ông giao cho. Kể từ khi đất nước có giặc xâm lược, Trần Bình Trọng đã mắt thấy tai nghe nhiều sự việc chứng tỏ tài năng và lòng yêu nước của những người không phải dòng dõi quý tộc. Ông đã được thấy những người lính bình thường lăm lăm ngọn giáo ngắn trong tay, xông thẳng tới trước những tên tướng Nguyên và dùng ngọn giáo ngắn ấy đánh ngã tướng giặc cưỡi trên lưng những con ngựa cao lớn. Ông đã từng giao nhiều việc quân cho những người lính của mình.

[…]

Ông già làng Xuân Đình chẳng những giảng giải cho Trần Bình Trọng nghe rất kỹ về thế đất vùng Thiên Mạc, mà ông ta còn nhận xét rất đúng phép dùng binh: với thế đất như thế, cách bày trận sẽ phải ra sao. Ông ta nói:

- Dải cát sa bồi này chạy dài tít tắp, không rõ đâu là bến bờ. Mặt trước bãi cát là con sông Thiên Mạc rộng mênh mông. Mặt sau lưng nó là bãi lầy Màn Trò ăn mãi vào sâu hàng trăm dặm. Chỗ chúng ta đứng đây là địa thế làng Xuân Đình. Xuân Đình ở đầu bãi lầy Màn Trò, nhưng cũng ở đầu dải cát sa bồi. Từ trước đến nay, ai cũng cho rằng trong bãi lầy không có người ở. Giặc Nguyên hơn ta về quân cưỡi ngựa, ta giỏi hơn chúng về tài đánh trên sông. Nếu như trận đánh xảy ra ở đây, giặc sẽ tránh giao chiến trên sông Thiên Mạc với ta. Chúng sẽ rút lên dải cát sa bồi này, lập thế trận dựa lưng vào bãi Màn Trò để quyết chiến với ta trên vùng đất khô ráo quen với vó ngựa của chúng. Trần Bình Trọng suy nghĩ về lời nói của ông già:

- Có phải ông lão cho rằng tướng giặc sẽ lấy dải cát sa bồi này làm đất quyết chiến không?

- Chính vậy đấy! Nhưng ta có cách buộc chúng không thể quyết chiến ở đây mà phải chịu những đòn ta đánh ở chỗ khác và ở những hướng khác với ý muốn của chúng.

- Ông lão nói nốt đi!

- Trần Bình Trọng giục, rõ ràng câu chuyện đã khiến ông thật sự quan tâm.

- Đây nhé! Tướng quân xem, chúng muốn đổ quân lên bộ cũng phải dùng những bến thuyền này. Bởi vì ở đây bờ sông thấp, lại có những vụng nhỏ tránh được sóng gió. Nhưng chúng không bao giờ nghĩ rằng chúng có thể bị đánh từ cửa Hàm Tử trở xuống, vì rằng bên kia cửa Hàm Tử là bến Chương Dương thẳng đường về Thăng Long, giặc sẽ dễ dàng ra cứu. Trần Bình Trọng khen thầm. Ông khẽ gật đầu và giơ tay chỉ về phía Màn Trò hỏi tiếp:

- Ông lão định phục binh trong đó để đánh vỗ vào lưng quân giặc phải không?

- Ấy là nếu lão cầm quân, chứ lão đã trên bảy mươi tuổi đầu rồi và cũng chẳng ai bái lão làm tướng. Nhưng nếu lão cầm quân, lão sẽ bày trận như vậy đó! Gương mặt Trần Bình Trọng rạng rỡ hẳn lên. Ông nói to với ông già Xuân Đình:

- Ông lão nói rất đúng. Ta cũng sẽ phục quân trong Màn Trò. Như thế, nếu giặc 15 phải giao chiến trên sông Thiên Mạc hay trên bãi sa bồi này chúng đều phải đánh trên thế đất chết của chúng. Binh pháp cũng nói như vậy đấy!

                                       (Trích Bên bờ Thiên Mạc - Chương 3, Hà Ân, NXB Kim Đồng)

Xác định thể loại của văn bản trên.

- Bối cảnh lịch sử của đoạn trích là thời kỳ nhà Trần chống quân xâm lược Nguyên-Mông. Quân Nguyên đánh xuống nước ta, quân ta thất bại tại Chi Lăng, Thoát Hoan tiến quân mạnh, quân sĩ tan vỡ, gây ra nguy cơ xâm lược sâu vào đất nước. Trần Bình Trọng cùng các tướng sĩ phải tính toán chiến lược để bảo vệ Thăng Long – Vạn Kiếp.

- Ông già làng Xuân Đình là một người dân địa phương am hiểu địa thế vùng Thiên Mạc, già dặn, từng trải qua nhiều trận đánh. Ông không phải tướng lĩnh nhưng có hiểu biết về binh pháp, giúp Trần Bình Trọng tính toán cách bố trí trận địa, chỉ ra chiến lược hợp lý để đánh quân Nguyên-Mông.

- Nhân vật trong đoạn trích chủ yếu được khắc họa ở phương diện tài năng và lòng dũng cảm, trí tuệ, khả năng chỉ huy và hiểu biết về chiến trận, nổi bật là Trần Bình Trọng với tư duy quân sự sắc bén, biết lắng nghe và vận dụng ý kiến của những người dân, quân lính để bày binh bố trận hợp lý.

- Phép so sánh trong câu trên nêu bật sự khác biệt về ưu thế giữa hai bên: giặc Nguyên mạnh về quân cưỡi ngựa, còn ta giỏi chiến đấu trên sông.

- Qua đó, tác giả làm nổi bật trí tuệ, khả năng đánh giá tình hình của Trần Bình Trọng, đồng thời tăng tính chân thực và sinh động cho bối cảnh chiến trận, giúp người đọc hình dung rõ lợi thế, nhược điểm của mỗi bên.

- Trần Bình Trọng quyết định cho quân mai phục ở bãi Màn Trò vì đây là vị trí chiến lược thuận lợi: giặc Nguyên sẽ tránh đánh trên sông Thiên Mạc mà chọn dải cát sa bồi để lập trận, nhưng bãi Màn Trò nằm ở hậu phương, kín đáo và hiểm trở, thích hợp để phục binh, tấn công bất ngờ vào sườn và lưng quân giặc. Nhờ vậy, quân ta phát huy ưu thế chiến thuật, buộc kẻ thù phải giao chiến trên địa thế bất lợi, đảm bảo hiệu quả trận đánh.

- Họ sẵn sàng cầm vũ khí, xông thẳng lên đánh tướng Nguyên, thể hiện lòng dũng cảm, ý chí chiến đấu và sự tận tâm với đất nước mặc dù không phải dòng dõi quý tộc.

- Tác giả bộc lộ thái độ trân trọng, ngưỡng mộ và kính phục đối với nhân vật Trần Bình Trọng và những người dân, quân lính bình thường.

- Qua cách miêu tả chi tiết trí tuệ, sự dũng cảm, lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm, tác giả nhấn mạnh giá trị đạo đức, tài năng và tinh thần yêu nước của các nhân vật, đồng thời khơi gợi sự kính trọng của người đọc đối với lịch sử và những con người đã góp phần bảo vệ non sông đất nước.

- Chi tiết “Gương mặt Trần Bình Trọng rạng rỡ hẳn lên.” giúp em hiểu về tâm trạng, và quyết định của nhân vật Trần Bình Trọng sau cuộc trò chuyện với ông lão Xuân Đình là:

+ Tâm trạng vui mừng phấn khởi của Trần Bình Trọng khi ông nhận ra những kinh nghiệm đánh giặc quý báu từ ông lão Xuân Đình (một người dân thường). Muốn thắng giặc cần đánh vào điểm yếu của chúng, phải dựa vào sự thuận lợi của địa lí.

+ Trần Bình Trọng đưa ra quyết định dứt khoát về việc chọn bãi Màn Trò để đánh giặc. Đánh vào điểm yếu của lũ giặc là binh pháp hay.

+ Trần Bình Trọng là vị tướng tài ba, có niềm tin vào nhân dân, có lòng yêu nước, quyết tâm chiến đấu và chiến thắng giặc Nguyên.

Trần Bình Trọng thể hiện tinh thần trách nhiệm cao với đất nước, biết tận dụng tài năng, kinh nghiệm và sự giúp đỡ của mọi người. Ngày nay, tuổi trẻ cũng cần học tập, rèn luyện, biết cống hiến và bảo vệ Tổ quốc, phát huy trí tuệ, sức trẻ và lòng yêu nước để xây dựng và bảo vệ non sông.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: cảm nhận về nhân vật Trần Bình Trọng.

c. Hệ thống ý

- Trần Bình Trọng – tướng tài, yêu nước, dũng cảm, có trí tuệ quân sự.

+ Trí tuệ: Biết lắng nghe, học hỏi kinh nghiệm từ những người bình thường, đánh giá đúng địa hình, bày binh pháp hợp lý.

+ Lòng dũng cảm: Không ngại gian khổ, trực tiếp tham gia trận mạc, quyết tâm đánh thắng giặc.

+ Tinh thần trách nhiệm: Lo lắng cho binh lính, nghĩ đến hậu quả của trận đánh, đảm bảo quân sĩ được chỉ huy đúng cách.

à Nhân vật thể hiện phẩm chất anh hùng, gương mẫu, xứng đáng là người lãnh đạo tài năng, khiến người đọc kính phục.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Bên bờ Thiên Mạc, nhân vật Trần Bình Trọng hiện lên như một vị tướng tài năng, dũng cảm và đầy trách nhiệm. Ông không chỉ có trí tuệ quân sự sắc sảo, biết đánh giá đúng địa hình, lên kế hoạch mai phục hợp lý, mà còn lắng nghe và học hỏi những người bình thường để bổ sung kinh nghiệm cho quân lính. Lòng dũng cảm của ông thể hiện qua việc trực tiếp đối mặt với giặc Nguyên, không ngại gian khổ, luôn suy tính kỹ lưỡng từng bước đi của quân sĩ. Đồng thời, Trần Bình Trọng còn có tinh thần trách nhiệm sâu sắc, quan tâm đến binh lực, đảm bảo quân sĩ được chỉ huy đúng cách và hiệu quả. Những phẩm chất ấy khiến ông trở thành hình tượng anh hùng mẫu mực, khiến người đọc không chỉ kính phục trí tuệ và tài năng, mà còn cảm phục tấm lòng yêu nước, ý chí kiên cường và lòng trung thành với đất nước. Qua đó, nhân vật Trần Bình Trọng truyền cảm hứng về tinh thần dấn thân, trách nhiệm và lòng quả cảm trong cuộc sống và chiến đấu.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn tự sự

- Học sinh biết tạo lập một bài văn tự sự đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề tự sự: kể về chuyến đi thăm quê hương ông bà hoặc người thân.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu chuyến đi: thời gian, địa điểm, người đi cùng.

- Giải thích lý do đi thăm: muốn hiểu thêm về quê hương, thăm ông bà, người thân, gắn kết tình cảm gia đình.

* Thân bài

- Chuẩn bị cho chuyến đi

+ Chuẩn bị hành lý, quà cáp.

+ Tâm trạng háo hức, mong chờ.

- Hành trình đến quê hương

+ Miêu tả cảnh vật trên đường đi: đồng ruộng, sông nước, núi non, nhà cửa.

+ Cảm xúc khi nhìn thấy quê hương: vừa thân thuộc, vừa mới lạ.

- Gặp gỡ ông bà hoặc người thân

+ Cảnh đón tiếp: ông bà vui mừng, ôm hôn, nụ cười, giọng nói.

+ Hoạt động cùng nhau: trò chuyện, giúp việc, thăm thú các địa điểm quen thuộc.

- Kỷ niệm đáng nhớ trong chuyến đi

+ Một trải nghiệm đặc biệt: tham gia lễ hội, nấu ăn cùng ông bà, đi thăm làng xóm.

+ Cảm nhận về tình cảm gia đình và nét đẹp văn hóa quê hương.

* Kết bài

- Cảm xúc khi kết thúc chuyến đi: lưu luyến, nhớ nhung.

- Bài học rút ra: trân trọng gia đình, quê hương, tình cảm gắn bó với người thân.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Hè vừa rồi, em có dịp về thăm quê hương ông bà ở một vùng nông thôn yên bình cách thành phố nơi em sống khoảng ba giờ xe. Ngay từ khi biết tin được nghỉ hè và sẽ được trở về thăm ông bà, em đã háo hức chuẩn bị hành lý, mang theo những món quà nhỏ là hoa quả và bánh kẹo để biếu ông bà. Trong lòng em dâng lên niềm mong chờ được gặp lại ông bà, được trở về nơi gắn bó với những kỷ niệm tuổi thơ của bố mẹ và của chính em.

Hành trình về quê thật thú vị. Xe chạy qua những cánh đồng lúa chín vàng, những con sông nhỏ uốn lượn và những hàng cây xanh mướt mát, cảnh vật làm lòng em nhẹ nhõm, gần gũi. Cảm giác vừa quen thuộc vừa mới lạ khiến em không khỏi rạo rực. Những mái nhà ngói đỏ, những con đường đất nhỏ quanh co và những hàng rào tre cũ kỹ hiện lên như một bức tranh sống động. Tất cả làm em nhớ về những câu chuyện mà ông bà từng kể về ngày xưa, về cuộc sống thanh bình nơi này.

Khi vừa đặt chân đến sân nhà, ông bà đã ra đón em với nụ cười rạng rỡ, ánh mắt đầy yêu thương. Ông ôm em thật chặt, còn bà thì vội vàng kiểm tra xem em có mệt hay không, giọng nói ấm áp như xua tan mọi mệt mỏi của chuyến đi. Không khí gia đình tràn ngập tiếng cười và niềm vui đoàn tụ. Em được ông bà dẫn đi thăm khu vườn nhỏ trước nhà, nơi ông trồng đủ loại rau, hoa và cây ăn quả. Bà kể cho em nghe về những mùa vụ trước, cách chăm sóc cây cối và những câu chuyện vui về làng xóm.

Trong những ngày ở quê, em có cơ hội tham gia nhiều hoạt động ý nghĩa cùng ông bà. Sáng sớm, em giúp ông hái rau, tưới cây; chiều, em cùng bà chuẩn bị bữa cơm gia đình. Nhìn ông bà tất bật nhưng hạnh phúc, em cảm nhận sâu sắc sự bình dị mà ấm áp trong cuộc sống của họ. Một kỷ niệm khó quên là buổi chiều em được cùng ông ra bờ sông câu cá. Ngồi bên nhau, ông kể cho em nghe về lịch sử làng, những trận lụt và những câu chuyện dân gian mà ông từng nghe từ cha ông để lại. Ánh nắng chiều chiếu xuống mặt nước lấp lánh, tiếng côn trùng rì rầm trong không khí yên tĩnh, tất cả tạo nên một khoảnh khắc đáng nhớ mà em sẽ ghi mãi trong lòng.

Chuyến đi cũng giúp em hiểu hơn về nét đẹp văn hóa và con người quê hương. Những người hàng xóm hiền hòa, thân thiện, luôn chào hỏi và sẵn sàng giúp đỡ nhau. Em được tham dự một lễ hội nhỏ trong làng, cảm nhận được nhịp sống bình dị nhưng đầy tình cảm, sự gắn kết giữa con người với con người. Mỗi câu chuyện, mỗi ánh mắt, nụ cười nơi đây đều khiến em thấy mình may mắn khi được trở về và trải nghiệm.

Khi phải chia tay, lòng em vừa lưu luyến vừa trân trọng. Chuyến đi đã để lại cho em nhiều kỷ niệm đẹp, những giây phút sum họp đầy ấm áp và tình cảm gia đình sâu sắc. Em nhận ra rằng, quê hương và gia đình là nguồn động lực lớn lao, là nơi nuôi dưỡng tình cảm, giúp em trưởng thành và biết trân trọng những điều giản dị trong cuộc sống. Dù trở lại thành phố, hình ảnh ông bà, con đường làng, cánh đồng lúa và những buổi chiều yên bình sẽ luôn sống trong tâm trí em, nhắc nhở em về tình thân và giá trị của gia đình.

Chuyến đi thăm quê hương ông bà không chỉ là dịp để em hiểu hơn về gốc gác, nơi chốn của mình mà còn là cơ hội để em học cách quan tâm, yêu thương và biết trân trọng những người thân yêu. Em sẽ luôn nhớ và giữ gìn những kỷ niệm ấy, coi đó là hành trang quý giá để bước tiếp trong cuộc sống.