Câu 2 (4,0 điểm) Viết bài văn nghị luận (400 - 500 chữ) phân tích bài thơ sau: (Liên hệ với một số bài thơ khác viết về lời ru của mẹ để phát hiện giá trị độc đáo của bài thơ).

NGÕ NHỎ

Xa quê từ thuở ấu thơ

Cánh chim phiêu bạt bây giờ về đây

Ngõ nhỏ kỷ niệm đong đầy

Trò chơi “tìm trốn” thơ ngây tiếng cười...

Mải chơi mẹ mắng mấy lời

Cho con khôn lớn nên Người – Mẹ ơi!

Con về mẹ đã xa rồi

Ngõ nhỏ, vắng bóng mẹ ngồi ngóng con

Ngõ nhỏ nâng bước lớn khôn

Lời ru của mẹ theo con tháng ngày

Dù đi hết cuộc đời này

Vẫn chưa hiểu trọn vơi đầy... Lời ru....

 (Phía bên kia bờ trăng, Bùi Xuân Mệnh, NXB Hội Nhà văn, 2017).

* Bùi Xuân Mệnh (1953) quê Vân Từ, Phú Xuyên, Hà Nội, tốt nghiệp Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, làm chuyên viên Phòng Giáo dục và Đào tạo Phú Xuyên Hà Nội. Tác giả có nhiều bài thơ đăng trên các báo và đã xuất bản hai tập thơ Phía bên kia bờ trăng (2017), Vầng trăng xa (2022) chủ yếu theo thể lục bát.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

0,25 điểm

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Viết bài văn nghị luận (400 - 500 chữ) phân tích bài thơ Ngõ nhỏ (Bùi Xuân Mệnh). Liên bài thơ khác viết về lời ru...

0,25 điểm

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

- Chủ đề của tác phẩm: tình yêu thương, sự biết ơn mẹ cùng niềm xót xa, ngậm ngùi, tiếc nuối vì chưa làm trọn ước mong của mẹ.

2. Thân bài

* Nội dung tác phẩm:

- Bối cảnh nảy sinh cảm xúc: người con trưởng thành về thăm quê sau nhiều năm phiêu bạt nơi xa.

- Mạch cảm xúc của bài thơ đan quyện giữa những hồi tưởng quá khứ tuổi thơ bên mẹ và tâm trạng nuối tiếc ở hiện tại – khi đã trưởng thành, đọng lại sự nhớ thương mẹ, niềm nuối tiếc, xót xa.

- Đối tượng trữ tình: Hình ảnh người mẹ đã mất gắn liền với không gian kỷ niệm tuổi thơ (ngõ nhỏ), với hành động yêu thương, dạy dỗ con (hát ru, dạy dỗ con, ngồi ngóng con trở về...).

à Hình ảnh người mẹ bình dị, mộc mạc, luôn là điểm tựa trong hành trình trưởng thành của người con phiêu bạt.

- Tình cảm, thái độ của nhân vật trữ tình: Khắc ghi sâu đậm những kỷ niệm ấu thơ bên mẹ, thấu hiểu nỗi niềm, tình yêu thương của mẹ.

* Nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm:

- Thể thơ lục bát: ngắt nhịp, gieo vần, giọng điệu tâm tình... đặc trưng của thể lục bát tạo sự uyển chuyển, tha thiết cho mạch tình cảm, gần gũi, thân thuộc, bình dị.

- Phép ẩn dụ:

+ Cánh chim phiêu bạt bây giờ về đây: ẩn dụ “cánh chim phiêu bạt” khắc họa hình ảnh người con nhỏ nhoi, đơn côi giữa cuộc đời rộng lớn, mong ngóng ngày trở về bên mẹ yêu thương.

+ “Ngõ nhỏ nâng bước lớn khôn”: ẩn dụ “ngõ nhỏ” không chỉ là không gian thực tuổi thơ còn là không gian tâm tưởng, ký ức được bên mẹ dạy dỗ, yêu thương, trưởng thành.

- Phép điệp: ngõ nhỏ (3 lần), lời ru (2 lần), mẹ (6 lần) -à khắc sâu ký ức tuổi thơ được mẹ răn dạy, chăm sóc, yêu thương.

- Kết thúc tâm trạng/cảm xúc toàn bài: Dù đi hết cuộc đời này – Vẫn chưa hiểu trọn vơi đầy... Lời ru!

à Liên hệ với ý thơ cũng viết về lời ru của Nguyễn Duy (Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa): Ta đi trọn kiếp con người. Cũng không đi hết mấy lời mẹ ru.

- Kết cấu bài thơ tương phản/đồng hiện quá khứ và hiện tại: 2 câu quá khứ nối tiếp 2 câu hiện tại đến hết bài -> như một sự ám ảnh, khắc khoải thường trực nơi tâm trí người con kỷ niệm về mẹ, về những bài học, ý nghĩa lời mẹ ru/dạy mà con chưa hiểu trọn vẹn trong từng bước đường đời.

* Bức thông điệp của bài thơ:

- Mẹ, quê hương chính là điểm tựa khôn lớn, trưởng thành. Mỗi người con cần trân trọng, nâng niu và khắc ghi lời mẹ dạy dỗ đến trọn đời.

- Cần sống và trải nghiệm nhiều hơn để thấu hiểu những bài học, giá trị, ý nghĩa trong từng lời dạy bảo của mẹ (lời ru).

3. Kết bài

- Khẳng định giá trị, triết lý nhân sinh của bài thơ về tình mẹ.

- Xúc cảm của cá nhân về giá trị, thông điệp của bài thơ.

3,0 điểm

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

0,25 điểm

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.                                                                                                          

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

0,25 điểm