CỎ NON

(Nguyễn Minh Khiêm)

Có gì xanh đau đáu dưới cỏ non

Xanh nhoi nhói rờn rợn bàn chân bước

Xanh mươn mướt như là màu tóc

Xanh như là ánh mắt bạn bè tôi

 

Xanh nụ cười của tuổi hai mươi

Từ lòng đất hiện về tươi roi rói

Lúc hy sinh bao điều chưa kịp nói

Gởi vào trong màu cỏ đợi tôi về

 

Trao màu trăng dào dạt bến sông quê

Trao ngọn gió trời Hàm Rồng- Nam Ngạn

Trao khúc hát qua mưa bom bão đạn

Hương lúa lên thơm da diết cây cầu

 

Dưới màu cỏ non là trận địa, chiến hào

Là đường cứu thương, hầm chỉ huy, bệ pháo

Mỗi tấc đất bao nhiêu lần thấm máu

Bao nhiêu lần da thịt hoá phù sa!

 

Mấy chục năm rồi, từ màu cỏ mở ra

Những gương mặt như còi tàu hú gọi

Mỗi bước đi sợ chạm vào đồng đội

Xin một lần cúi lạy cỏ non ơi!

07-5-2009

(Theo https://vanvn.vn/, ngày 4/11/2023)

* Ghi chú:

- Nguyễn Minh Khiêm là một trong những cây viết nổi trội, là gương mặt tiêu biểu, ghi đậm dấu ấn cá nhân trong làng thơ xứ Thanh. Nét đậm đặc nhất trong thơ ông đó chính là tình yêu quê hương xứ sở, tình cảm dành cho mẹ, cách nhìn sâu sắc, đa chiều về chiến tranh.

- Bài thơ “Cỏ non” của nhà thơ Nguyễn Minh Khiêm viết khi chiến tranh đã lùi xa, cỏ non đã lên xanh trên những dấu tích của chiến tranh. “Cỏ non” có thể che phủ những trận địa, chiến hào, những hố bom bên Hàm Rồng - Nam Ngạn... nhưng dẫu non xanh đến đâu cũng không xóa nhòa bao đau thương, mất mát của chiến tranh tàn khốc để lại những di chứng cho bao thế hệ và như một thông điệp xanh gửi đến muôn đời. Bài thơ được trao giải B - (không có giải A) cuộc thi thơ phạm vi toàn quốc của do báo Thanh Hóa và Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Thanh Hóa tổ chức nhân dịp kỷ niệm 45 năm chiến thắng Hàm Rồng, 2010.

Xác định thể loại thơ và dấu hiệu nhận biết thể thơ.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ của anh/chị về ý nghĩa của sự hi sinh trong cuộc sống.

- Hệ thống ý:

+ Khái niệm về sự hy sinh: Hy sinh là sự cho đi không đòi hỏi nhận lại, là dám chấp nhận thiệt thòi vì mục tiêu cao đẹp, vì người khác.

+ Ý nghĩa của sự hy sinh:

. Là nền tảng cho hòa bình, tự do: Như các anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống để bảo vệ Tổ quốc.

. Là biểu hiện cao quý của tình yêu thương và trách nhiệm: Cha mẹ hy sinh vì con cái, thầy cô vì học sinh, chiến sĩ nơi tuyến đầu vì nhân dân.

. Là động lực để xây dựng một xã hội nhân văn, tốt đẹp hơn: Không có sự hy sinh thì không có phát triển bền vững.

+ Liên hệ bản thân và thế hệ trẻ:

. Cần biết ơn những người đã hy sinh.

. Sống có lý tưởng, trách nhiệm; sẵn sàng cống hiến vì cộng đồng, đất nước.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ý nghĩa của sự hi sinh trong cuộc sống

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề xã hội được gợi nhắc từ bài thơ.

=> Khẳng định lại vai trò quan trọng và thiêng liêng của sự hy sinh trong cuộc sống; từ đó nhắc nhở bản thân sống biết yêu thương, biết ơn và sẵn sàng cống hiến.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Cỏ non” của Nguyễn Minh Khiêm không chỉ lay động người đọc bởi hình ảnh những người lính đã ngã xuống, mà còn gợi lên suy nghĩ sâu sắc về ý nghĩa của sự hy sinh trong cuộc sống. Hy sinh là khi con người sẵn sàng chịu thiệt thòi, mất mát để mang lại điều tốt đẹp hơn cho người khác, cho cộng đồng hay cho lý tưởng cao cả. Nhờ sự hy sinh của lớp lớp thế hệ cha anh mà đất nước mới có được hòa bình, tự do như hôm nay. Sự hy sinh cũng hiện diện trong đời thường, là tình cha mẹ âm thầm vì con cái, là lòng tận tụy của những người cống hiến cho khoa học, giáo dục, y tế hay những việc thiện nguyện. Đó là minh chứng cho tình yêu thương, trách nhiệm và lòng nhân ái. Với thế hệ trẻ hôm nay, hiểu và trân trọng sự hy sinh là cách để sống có lý tưởng, biết ơn và sẵn sàng cống hiến. Sự hy sinh không bao giờ là vô nghĩa, bởi từ đó, những điều tốt đẹp sẽ nảy mầm và lan tỏa. Vì vậy, mỗi chúng ta hãy sống sao cho xứng đáng với những hy sinh thầm lặng mà cao cả ấy.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Cỏ non” của Nguyễn Minh Khiêm.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về chủ đề thơ ca viết về chiến tranh, người lính – một mảng thiêng liêng của văn học Việt Nam.

- Giới thiệu bài thơ “Cỏ non” của Nguyễn Minh Khiêm – một khúc tưởng niệm sâu lắng và xúc động về sự hy sinh thầm lặng của những người lính trẻ.

- Nêu vấn đề nghị luận: Bài thơ là bản hòa ca giữa ký ức chiến tranh và niềm tri ân sâu sắc với người đã ngã xuống.

* Thân bài:

1. Cảm hứng chủ đạo và giọng điệu bài thơ

- Cảm hứng chủ đạo: Tưởng nhớ, tri ân những người lính đã hy sinh.

- Giọng điệu: Tha thiết, lắng đọng, mang tính tự sự – trữ tình, đan xen cảm xúc đau đáu, xót xa và biết ơn.

2. Phân tích các khổ thơ chính

a. Khổ 1: Hình ảnh cỏ non – biểu tượng sự sống và nỗi đau âm thầm

- Hình ảnh "cỏ non" với sắc xanh nhiều tầng nghĩa: xanh non tơ, xanh tuổi trẻ, xanh hy vọng, xanh đau xót.

- Từ láy: “đau đáu”, “nhoi nhói”, “rờn rợn” → gợi cảm xúc thấm sâu, xao động từ tâm can.

- Cỏ non như kết tinh những ký ức và linh hồn bạn bè đã ngã xuống – “ánh mắt bạn bè tôi”.

b. Khổ 2: Sự hy sinh âm thầm của tuổi hai mươi

- Sự sống trỗi dậy từ cái chết: “từ lòng đất hiện về tươi roi rói”.

- Những điều chưa kịp nói → những hy sinh thầm lặng, tiếc nuối nhưng cao cả.

- Hình ảnh “màu cỏ đợi tôi về” đầy nhân hóa – như cỏ biết chờ, biết nhớ, chứa đựng linh hồn đồng đội.

c. Khổ 3: Tình yêu quê hương hòa cùng khúc chiến tranh

- Các hình ảnh trao gửi: màu trăng, ngọn gió, khúc hát, hương lúa → là phần hồn quê hương mà người lính gửi lại trước khi hy sinh.

- Dòng thơ như một khúc tráng ca giữa chiến tranh khốc liệt và lòng yêu nước tha thiết.

d. Khổ 4: Hiện thực chiến tranh khốc liệt – nơi sự sống bị đè nén bởi cái chết

- Liệt kê: “trận địa, chiến hào, đường cứu thương, hầm chỉ huy, bệ pháo” → tái hiện chân thực hiện thực ác liệt.

- Ẩn dụ: “da thịt hóa phù sa” – hình ảnh thiêng liêng, hóa thân bất tử của người lính với đất nước.

e. Khổ 5: Cảm xúc tri ân sâu sắc của người sống với người khuất

- Màu cỏ trở thành biểu tượng của ký ức và sự gọi mời của quá khứ: “gương mặt như còi tàu hú gọi”.

- Sự biết ơn và thành kính đến cao độ: “Xin một lần cúi lạy cỏ non ơi!” – lời nguyện thiêng liêng và xúc động.

3. Nghệ thuật thơ

- Hình ảnh giàu tính biểu tượng: cỏ non – vừa là thiên nhiên, vừa là linh hồn người lính.

- Sử dụng nhiều từ láy và phép điệp → tăng tính nhạc, tạo cảm xúc da diết.

- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa trữ tình và hiện thực.

* Kết bài:

- Khẳng định ý nghĩa và giá trị nhân văn sâu sắc của bài thơ “Cỏ non”.

- Bài thơ không chỉ là lời tưởng niệm thiêng liêng, mà còn là lời nhắc nhở mỗi thế hệ hôm nay về trách nhiệm giữ gìn hòa bình và trân trọng sự hy sinh.

- Mỗi người cần sống xứng đáng hơn với quá khứ oanh liệt và những tấm gương ngã xuống cho tương lai dân tộc.

Bài văn tham khảo

Cỏ non – loài thực vật nhỏ bé, mềm mại, thường bị người ta vô tình giẫm lên khi bước đi – đã trở thành hình ảnh trung tâm đầy ám ảnh trong bài thơ cùng tên của Nguyễn Minh Khiêm. Từ hình ảnh đơn sơ ấy, nhà thơ đã dựng nên một khúc tưởng niệm thiêng liêng về những người lính tuổi hai mươi đã ngã xuống trong chiến tranh. Bài thơ “Cỏ non” không chỉ là nén tâm hương dành cho những đồng đội đã hy sinh mà còn là bản hòa ca giữa ký ức và lòng tri ân sâu sắc của người sống với người đã khuất.

Ngay từ khổ đầu tiên, người đọc đã bị ám ảnh bởi sắc xanh của cỏ non – không chỉ là màu của thiên nhiên, mà còn là màu của tuổi trẻ, của nỗi đau, của ký ức:

“Có gì xanh đau đáu dưới cỏ non

Xanh nhoi nhói rờn rợn bàn chân bước…”

Sự lặp đi lặp lại của sắc xanh qua nhiều hình ảnh như “màu tóc”, “ánh mắt bạn bè tôi” không chỉ gợi cảm giác tươi mới mà còn khiến ta liên tưởng đến những ánh nhìn, những nụ cười, những kỷ niệm của người lính trẻ năm nào – tất cả giờ đây đã tan vào lòng đất, hòa làm một với cỏ cây, với đất nước.

Bài thơ dần mở rộng chiều sâu cảm xúc khi đi vào khổ thứ hai – nơi cỏ non không chỉ là hình ảnh gợi nhớ mà còn là nơi ẩn chứa bao điều chưa kịp nói của những người đã hy sinh:

“Lúc hy sinh bao điều chưa kịp nói

Gởi vào trong màu cỏ đợi tôi về”.

Câu thơ như lời tâm sự thầm thì giữa người còn sống và người đã khuất. Màu cỏ ở đây không còn đơn thuần là màu của thiên nhiên nữa, mà là màu của linh hồn, của lời hẹn ước, của nỗi chờ đợi âm thầm qua năm tháng.

Bằng những hình ảnh đậm chất quê hương như màu trăng, ngọn gió, hương lúa, khổ thơ thứ ba gợi nên một khung cảnh bình yên, đối lập với chiến tranh khốc liệt. Nhưng chính trong cái dữ dội ấy, người lính vẫn biết gửi lại tình yêu quê hương, để từ đó hóa thân vào từng nhịp sống:

“Trao màu trăng dào dạt bến sông quê

Trao khúc hát qua mưa bom bão đạn…”

Khổ thơ thứ tư là sự trở lại khốc liệt của chiến tranh. Những địa danh chiến lược như “trận địa, hầm chỉ huy, bệ pháo” được liệt kê như những chứng tích của một thời máu lửa. Hình ảnh ẩn dụ “da thịt hoá phù sa” là một trong những câu thơ ám ảnh nhất – gợi nên sự hòa tan giữa con người và đất đai, giữa sự sống và cái chết, giữa máu và hồn thiêng sông núi.

Đỉnh điểm cảm xúc dâng trào ở khổ thơ cuối, khi người lính sống sót trở về sau chiến tranh, bước đi giữa màu cỏ, mà lòng nặng trĩu xót xa:

“Mỗi bước đi sợ chạm vào đồng đội

Xin một lần cúi lạy cỏ non ơi!”

Lời “cúi lạy” ấy không chỉ là biểu hiện của sự tiếc thương mà còn là sự tri ân, là niềm kính ngưỡng thiêng liêng dành cho những người đã ngã xuống cho Tổ quốc.

Với hình ảnh trung tâm là cỏ non – biểu tượng của sự sống, của ký ức và sự hóa thân, cùng giọng thơ tha thiết, trang trọng, Nguyễn Minh Khiêm đã khắc họa thành công một bản hùng ca trữ tình đầy xúc động. “Cỏ non” không chỉ là một bài thơ tưởng niệm, mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc: thế hệ hôm nay cần sống xứng đáng hơn với những hy sinh của thế hệ cha anh – những con người đã hòa máu mình vào đất mẹ để làm nên dáng hình đất nước hôm nay.