CUỐI RỄ ĐẦU CÀNH

(Bế Kiến Quốc)

Vươn mãi vào bề sâu
Cái rễ non tìm đường cho cây
Qua sỏi đá có khi tướp máu

Hướng mãi lên chiều cao
Cái cành non vượt mưa đông nắng hạ
Nảy chiếc lá như người sinh nở

Ai đang ngồi hát trước mùa xuân
Cuộc đời như thể tự nhiên xanh
Chỉ có đất yêu cây thì đất biết
Những cơn đâu nơi cuối rễ đầu cành…

(Bế Kiến Quốc, Cuối rễ đầu cành, NXB Hà Nội, 1994)

Xác định phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong văn bản Cuối rễ đầu cành.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Cuối rễ đầu cành” của Bế Kiến Quốc.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về nhà thơ Bế Kiến Quốc – một cây bút trữ tình – triết lý nổi bật trong thơ ca đương đại.

- Giới thiệu bài thơ “Cuối rễ đầu cành” – một thi phẩm giàu ý nghĩa biểu tượng, ngợi ca sự hy sinh thầm lặng và ý chí vươn lên trong cuộc sống.

- Dẫn vào vấn đề cần phân tích: thông điệp và nghệ thuật thể hiện trong bài thơ.

* Thân bài:

1. Cảm hứng và chủ đề bài thơ

- Bài thơ ngắn gọn nhưng mang ý nghĩa triết lý sâu sắc về cuộc sống, đặc biệt là quá trình sinh tồn, trưởng thành của con người.

- Chủ đề: ca ngợi sự bền bỉ, nỗ lực vươn lên vượt khó cùng với những hi sinh âm thầm phía sau vẻ đẹp và thành công của đời sống.

2. Phân tích nội dung và hình ảnh

- Khổ 1: Rễ non – biểu tượng của sự hy sinh thầm lặng

+ “Vươn mãi vào bề sâu” → hành trình âm thầm, bền bỉ.

+ “Qua sỏi đá có khi tướp máu” → những đau đớn, khó khăn mà rễ (con người) phải trải qua để tồn tại.

→ Rễ tượng trưng cho nền tảng, cho những người lặng lẽ cống hiến, hy sinh để nuôi dưỡng sự sống.

- Khổ 2: Cành non – biểu tượng của khát vọng và thành quả

+ “Hướng mãi lên chiều cao” – khát vọng vươn lên không ngừng nghỉ.

+ “Vượt mưa đông nắng hạ” – ẩn dụ cho gian nan, thử thách.

+ “Nảy chiếc lá như người sinh nở” – sự sống, thành quả được tạo ra từ hành trình gian khổ.

→ Hình ảnh cành và lá là biểu tượng cho sự thành đạt, vẻ đẹp – nhưng gắn với những gian khổ phía trước.

- Khổ 3 và 4: Triết lý về cuộc sống

+ “Ai đang ngồi hát trước mùa xuân” – ẩn dụ cho những người hưởng thành quả, vẻ đẹp cuộc sống mà không thấy những gian truân đã qua.

+ “Chỉ có đất yêu cây thì đất biết…” – ẩn dụ đầy nhân văn: chỉ những ai đã trải qua, đã yêu thương mới hiểu được nỗi đau, hy sinh phía sau vẻ ngoài rực rỡ.

→ Lời nhắn gửi về sự trân trọng những nỗ lực thầm lặng.

3. Nghệ thuật thể hiện

- Hình ảnh ẩn dụ (rễ, cành, lá, đất...) giàu sức gợi, biểu trưng cho con người, cuộc đời.

- Thể thơ tự do, ngôn ngữ cô đọng, hàm súc, ngắt nhịp linh hoạt, tạo nhịp điệu trầm lắng – triết lý.

- Giọng điệu vừa nhẹ nhàng, vừa suy tư sâu sắc.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ.

- Bài thơ giúp người đọc nhận ra rằng vẻ đẹp của thành công hay cuộc sống thanh bình luôn bắt nguồn từ những điều thầm lặng, đau đớn mà người khác đôi khi không nhìn thấy.

- Liên hệ bản thân: cần trân trọng nỗ lực, kiên trì, biết sống sâu sắc và biết ơn những người đã hy sinh vì người khác.

Bài văn tham khảo

Trong dòng chảy của thơ ca Việt Nam hiện đại, Bế Kiến Quốc là một nhà thơ giàu suy tư, luôn mang đến những cảm nhận sâu sắc về con người và cuộc sống. Bài thơ “Cuối rễ đầu cành” là một thi phẩm tiêu biểu thể hiện phong cách đó, với lối diễn đạt hàm súc, giàu hình ảnh biểu tượng và một triết lý sống giản dị mà thấm thía. Bài thơ như một lời nhắn nhủ về sự hy sinh thầm lặng và hành trình vươn lên không ngừng của con người trong cuộc đời.

Ngay từ nhan đề “Cuối rễ đầu cành”, tác giả đã gợi mở một mạch suy tư đầy ẩn ý. Đó không chỉ là những bộ phận của cây, mà còn là biểu tượng cho hành trình sống – từ nền tảng sâu kín đến sự vươn lên trên cao của mỗi con người. Bài thơ được mở đầu bằng hình ảnh cái rễ non “vươn mãi vào bề sâu”, len lỏi giữa sỏi đá, “có khi tướp máu” để tìm nguồn sống cho cây. Rễ cây – tuy ẩn dưới lòng đất, không ai thấy – nhưng lại là nơi bắt đầu của sự sống. Đó là biểu tượng cho những hy sinh thầm lặng, cho lớp người bền bỉ âm thầm gánh chịu gian khổ, như cha mẹ, như người lao động, người lính, hay bất kỳ ai đã từng chịu đựng để nuôi dưỡng những điều tốt đẹp.

Song song với hình ảnh rễ cây là cành non – một biểu tượng ngược hướng nhưng cùng bản chất. Cành “hướng mãi lên chiều cao”, vượt qua mọi khắc nghiệt của thiên nhiên, để rồi “nảy chiếc lá như người sinh nở”. Đó là hình ảnh tượng trưng cho khát vọng, cho sự trưởng thành, kết tinh từ những nỗ lực không ngừng nghỉ. Lá cây là vẻ đẹp hiện hình, nhưng ít ai biết rằng để có được một chiếc lá xanh tươi, rễ và cành đã phải chịu đựng biết bao gian khó. Chính vì thế, sự sống không phải là điều hiển nhiên, mà là thành quả của biết bao gian lao và nghị lực.

Hai khổ thơ cuối mang đậm màu sắc triết lý: “Ai đang ngồi hát trước mùa xuân / Cuộc đời như thể tự nhiên xanh” – là lời cảnh tỉnh nhẹ nhàng nhưng sâu cay. Có những người chỉ ngắm nhìn vẻ đẹp cuộc sống, tận hưởng những thành quả mà không hiểu được hành trình đớn đau phía sau. Chỉ có “đất” – tượng trưng cho sự đồng cảm, tình yêu thương sâu sắc – mới thực sự “biết / Những cơn đau nơi cuối rễ đầu cành”. Câu thơ cuối kết lại như một tiếng thở dài của đất, của những người từng trải, từng hiểu hết những tầng sâu gian khổ trong cuộc sống.

Về nghệ thuật, bài thơ nổi bật với lối ẩn dụ giàu hình tượng: rễ, cành, lá, đất… đều là biểu tượng cho con người, cho cuộc sống. Thể thơ tự do giúp nhịp điệu thơ linh hoạt, mềm mại, phù hợp với dòng chảy của suy tưởng. Ngôn ngữ cô đọng, nhiều tầng nghĩa khiến bài thơ có sức gợi lớn, dễ lắng đọng trong lòng người đọc.

Tóm lại, “Cuối rễ đầu cành” là một bài thơ ngắn nhưng đầy ý nghĩa. Qua những hình ảnh giàu tính biểu tượng và lời thơ sâu lắng, Bế Kiến Quốc không chỉ ca ngợi sự sống mà còn khơi dậy lòng biết ơn với những hi sinh âm thầm trong cuộc đời. Bài thơ là một lời nhắc nhở nhẹ nhàng: hãy biết trân trọng những giá trị đằng sau vẻ đẹp, đằng sau thành công – nơi cuối rễ, đầu cành – nơi khởi đầu của những điều quý giá.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích cấu tứ của văn bản “Ba rưỡi sáng” – Trúc Thông.

- Hệ thống ý:

+ Giải thích hình ảnh ẩn dụ trong bài thơ:

. “Rễ non” tượng trưng cho phần âm thầm, gian khổ, bền bỉ.

. “Cành non” tượng trưng cho sự vươn lên, thành quả và vẻ đẹp bên ngoài.

+ Triết lý sống được gợi ra:

. Cuộc sống cần sự kiên trì, hy sinh và âm thầm nỗ lực như rễ cắm sâu vào đất.

. Thành công, vẻ đẹp hay trái ngọt chỉ đến sau quá trình vượt khó như cành vượt bão, trổ lá.

+ Thông điệp nhân sinh:

. Không có thành quả nào không trải qua gian nan.

. Những gì ta thấy chỉ là “đầu cành”, còn điều ta không thấy là “cuối rễ” – nơi chịu đựng và nâng đỡ.

=> Khẳng định lại giá trị của triết lý sống: Hãy trân trọng những nỗ lực âm thầm và sống bền bỉ, kiên trì để đạt đến thành công.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về cấu tư bài thơ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề xã hội được gợi nhắc từ bài thơ.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Cuối rễ đầu cành” của Bế Kiến Quốc đã gợi ra một triết lý sống sâu sắc về sự hy sinh âm thầm và ý chí vươn lên trong cuộc đời. Những hình ảnh ẩn dụ như “cái rễ non tìm đường cho cây” hay “cái cành non vượt mưa đông nắng hạ” tượng trưng cho hành trình sống đầy gian nan và kiên cường của con người. Rễ – nơi bám chặt vào lòng đất, lặng lẽ nuôi cây lớn – là biểu tượng cho những nỗ lực thầm lặng, những hy sinh không ai nhìn thấy. Cành – phần vươn lên không trung, đón nắng và đơm hoa kết trái – là phần thưởng cho hành trình ấy. Bài thơ nhắn nhủ rằng, không có vẻ đẹp nào không bắt nguồn từ những gian khổ, không có thành công nào không được nuôi dưỡng bởi hy sinh và nhẫn nại. Cuộc đời chỉ “tự nhiên xanh” khi con người sống có lý tưởng, không ngại khó khăn. Bản thân em nhận thấy, trong hành trình trưởng thành, điều quan trọng không chỉ là những gì hiện hữu bên ngoài, mà chính là bản lĩnh vươn lên từ bên trong như rễ cắm sâu vào đất để nuôi dưỡng tán lá giữa trời cao.