DẶN CON

(Trần Nhuận Minh)

Chẳng ai muốn làm hành khất
Tội trời đày ở nhân gian
Con không được cười giễu họ
Dù họ hôi hám úa tàn

Nhà mình sát đường, họ đến
Có cho thì có là bao
Con không bao giờ được hỏi
Quê hương họ ở nơi nào

Con chó nhà mình rất hư
Cứ thấy ăn mày là cắn
Con phải răn dạy nó đi
Nếu không thì con đem bán

Mình tạm gọi là no ấm
Ai biết cơ trời vần xoay
Lòng tốt gửi vào thiên hạ
Biết đâu nuôi bố sau này...

Cửa Lục Thuỷ, 13–11–1991

(Theo https://www.thivien.net/, ngày 10/3/2017)

Xác định thể thơ và dấu hiệu nhận biết thể thơ được sử dụng trong bài thơ trên.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Dặn con” của Trần Nhuận Minh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Trần Nhuận Minh: nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ, thơ ông giàu chất triết lý, nhân văn và gắn bó với đời sống con người Việt Nam hiện đại.

- Giới thiệu bài thơ “Dặn con”: là lời nhắn nhủ giản dị mà sâu sắc của người cha với con trai, gửi gắm triết lý sống yêu thương, nhân hậu, sẻ chia.

- Nêu vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ để làm nổi bật nội dung nhân văn và giá trị nghệ thuật độc đáo của tác phẩm.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung bài thơ

- Là một bài thơ ngắn gồm những lời dặn dò mộc mạc nhưng sâu sắc của người cha.

- Xoay quanh mối quan hệ giữa con người với con người trong xã hội, cách ứng xử với người nghèo – đại diện là “hành khất”.

2. Phân tích nội dung bài thơ

a. Tấm lòng nhân ái và sự thấu cảm với người nghèo

- Câu thơ: “Chẳng ai muốn làm hành khất / Tội trời đày ở nhân gian” → cho thấy sự thấu hiểu, cảm thông sâu sắc với số phận bất hạnh.

- Dặn con không cười giễu, khinh miệt họ, dù họ có “hôi hám úa tàn”.

→ Thể hiện bài học đạo đức về sự tôn trọng nhân phẩm con người, lòng nhân ái, tránh sự vô cảm, phân biệt đối xử.

b. Dạy con cách sống biết sẻ chia, không ích kỷ

- “Có cho thì có là bao” – nhấn mạnh việc giúp người không phải vì mình giàu có, mà vì trái tim biết thương yêu.

- “Con không bao giờ được hỏi / Quê hương họ ở nơi nào” → giúp người không cần điều kiện, không xét hỏi, không phân biệt.

c. Giáo dục tinh thần trách nhiệm, kỷ luật, bài học nhân sinh

- Hình ảnh “con chó nhà mình rất hư… cứ thấy ăn mày là cắn” → ẩn dụ về sự hung hăng, tàn nhẫn vô lý.

→ Dạy con phải “răn dạy”, biết điều chỉnh những hành vi lệch chuẩn cả từ con vật lẫn con người.

d. Bài học sâu xa về vòng xoay cuộc đời, gieo nhân thiện

- “Ai biết cơ trời vần xoay” – đời sống là vô thường, hôm nay giàu có nhưng ngày mai chưa chắc còn như thế.

- “Lòng tốt gửi vào thiên hạ / Biết đâu nuôi bố sau này” – một triết lý sống sâu sắc: gieo thiện là gieo cho chính mình.

3. Nghệ thuật bài thơ

- Giọng thơ thủ thỉ, gần gũi, mang màu sắc đời thường như lời trò chuyện giữa cha và con.

- Sử dụng nhiều hình ảnh quen thuộc: hành khất, chó, khói bếp, ngõ làng… làm tăng tính chân thực, xúc động.

- Kết cấu đối lập: “mình tạm gọi là no ấm” ↔ “hành khất”, “hôi hám” ↔ “lòng tốt”… tạo chiều sâu suy ngẫm.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung: bài thơ là một thông điệp đạo đức đầy tính nhân văn, dạy người trẻ sống nhân ái, sẻ chia, yêu thương và không vô cảm trước khổ đau của người khác.

- Khẳng định giá trị nghệ thuật: ngôn ngữ giản dị, hình ảnh gần gũi, kết cấu chặt chẽ, giàu sức gợi.

- Liên hệ bản thân: cần biết sống tử tế, gieo mầm thiện để tạo nên một xã hội nhân ái, bền vững hơn.

Bài văn tham khảo

Trong kho tàng thơ ca Việt Nam hiện đại, Trần Nhuận Minh là một nhà thơ có phong cách trữ tình – triết luận sâu sắc. Thơ ông thường lắng đọng những suy tư về cuộc sống, đạo lý làm người, thể hiện mối quan tâm đến số phận con người, nhất là những người bình thường trong xã hội. Bài thơ “Dặn con” là một tác phẩm tiêu biểu, ngắn gọn nhưng thấm đẫm tính nhân văn và chất triết lý sâu xa qua lời dặn dò của người cha dành cho con.

Bài thơ mở đầu bằng một sự thật nhân sinh giản dị mà cảm động: “Chẳng ai muốn làm hành khất / Tội trời đày ở nhân gian”. Trong ánh nhìn của người cha, người ăn mày không đáng để bị khinh miệt, mà đáng được thấu hiểu và cảm thông. Họ không chọn sống như thế – đó là hệ quả của số phận, của nghịch cảnh mà họ buộc phải chịu đựng. Từ đó, ông dặn con “không được cười giễu họ / Dù họ hôi hám úa tàn” – một lời răn về đạo đức ứng xử, về lòng trắc ẩn, về sự tôn trọng nhân phẩm con người, cho dù họ ở tầng đáy của xã hội.

Tiếp theo, người cha nhắc con đừng phân biệt nguồn gốc, quê quán của những người hành khất – “Con không bao giờ được hỏi / Quê hương họ ở nơi nào”. Đây là lời khuyên dạy sâu sắc: khi giúp người, đừng tính toán hay dò xét, càng không nên định kiến phân biệt. Giúp người là bởi tình thương, bởi lòng trắc ẩn chứ không phải bởi danh tính hay xuất thân của họ. Câu thơ “Có cho thì có là bao” như một cái lắc đầu nhẹ nhõm với thói tính toán, thực dụng.

Bài thơ còn thể hiện một cái nhìn sâu sắc về trách nhiệm và sự tu dưỡng. Hình ảnh “con chó nhà mình rất hư / Cứ thấy ăn mày là cắn” không chỉ đơn thuần nói về con vật mà còn là một ẩn dụ. Nó biểu trưng cho những định kiến, thói quen bạo lực, vô cảm ăn sâu trong đời sống thường ngày. Người cha dạy con phải “răn dạy nó đi” – nghĩa là phải biết điều chỉnh, giáo dục cái sai, cái ác, kể cả từ những điều nhỏ nhặt nhất.

Điểm nhấn cuối cùng của bài thơ là cái nhìn mang tính triết lý về vòng xoay của cuộc đời: “Mình tạm gọi là no ấm / Ai biết cơ trời vần xoay”. Không ai biết tương lai mình sẽ ra sao, vì vậy hôm nay sống tốt, giúp người, biết đâu lại là gieo hạt cho chính mình. “Lòng tốt gửi vào thiên hạ / Biết đâu nuôi bố sau này” – một triết lý vừa nhân văn vừa thực tiễn: gieo điều thiện là gieo phúc cho bản thân và người thân.

Bài thơ “Dặn con” không sử dụng những từ ngữ cầu kỳ, đao to búa lớn, mà chọn một giọng điệu thủ thỉ, gần gũi như một lời nói hằng ngày giữa cha và con. Cấu trúc bài thơ mạch lạc, kết hợp giữa hình ảnh đời thường và ẩn dụ sâu sắc, góp phần làm bật lên vẻ đẹp nội dung nhân văn: dạy con biết thương người, tôn trọng con người và sống tử tế giữa cuộc đời.

Qua bài thơ, người đọc – nhất là thế hệ trẻ – có thể tự soi chiếu lại mình để sống tốt hơn: sống nhân ái, biết sẻ chia, không thờ ơ với nỗi khổ của người khác, bởi lòng tốt là thứ tạo nên giá trị đích thực của con người và bền vững với thời gian.