DẶN CON VÀO ĐẠI HỌC

(Nguyễn Văn Chương)

Cha thì không còn khỏe nữa
Con ngoan đời sẽ dạy khôn
Gánh nặng đường dài sắp sửa
Chả ai gánh được thay con.

 

Vẫn biết bây giờ khác trước
Nào ăn, nào mặc nào xe
Tiền thuê nhà, tiền điện nước
Sách mà mua chịu ai nghe.

 

Cha chạy đồng tiền bát gạo
Con đừng chạy điểm, chạy bằng
Ba nước cờ phải xuất tướng
Bảo cha thanh thản được chăng?

 

Cả nước trăm trường đại học
Người vào mỗi năm bao ngàn
Con ơi, đừng quên cái gốc
Đua đòi con lính tính quan.

 

Hỏng việc đã đành là sửa
Hỏng người dễ chữa được đâu
Nhà mình người ít của kiệm
Lòng cha canh cánh lo âu.

(Nguyễn Văn Chương, theo https://thuvientho.com/ ngày 3/12/2022)

* Chú thích:

- Nhà thơ Nguyễn Văn Chương sinh năm 1940 tại Mão Điền, Thuận Thành, Bắc Ninh. Ông là một nhà thơ nổi tiếng tại Việt Nam, Hội viên Hội Văn học Nghệ thuật Bắc Ninh. Được giải chính thức cuộc thi thơ Lục bát của Báo Giáo dục & Thời đại tổ chức 1997- 1998. Tác phẩm chính đã xuất bản: Gửi người đang yêu, Tập thơ, NXB Hội Nhà văn, 2001, Những hạt vàng siêng nhặt (Tạp văn) - NXB Văn Học – 2008; con lính tính quan: lấy ý từ câu thành ngữ con nhà lính tính nhà quan, hàm ý mỉa mai những người thân phận thấp hèn mà học đòi làm sang, gia cảnh nghèo khổ mà cứ thích đua đòi.

Xác định thể thơ của bài thơ Dặn con vào đại học và dấu hiệu nhận biết của thể thơ đó.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích giá trị nội dung của bài thơ Dặn con vào đại học - Nguyễn Văn Chương

- Hệ thống ý:

+ Lời nhắc nhở về sự tự lập và trách nhiệm:

. Cha không còn đủ sức gánh vác, con phải học cách đối diện với cuộc đời bằng bản lĩnh và nghị lực.

. “Gánh nặng đường dài sắp sửa / Chả ai gánh được thay con” → khơi dậy ý thức trách nhiệm, tinh thần tự lập của người trẻ.

+ Phê phán những biểu hiện lệch chuẩn trong học tập:

. “Cha chạy đồng tiền bát gạo / Con đừng chạy điểm, chạy bằng” → nhấn mạnh sự trung thực trong học tập, lên án thói học giả – bằng thật.

. Phản ánh một thực trạng xã hội: bệnh thành tích, chạy đua bằng cấp, đạo đức xuống cấp.

+ Nhấn mạnh đạo lý sống – giữ gìn nhân cách:

. “Đừng quên cái gốc”, “con lính tính quan” → dạy con giữ mình, không đua đòi, ảo tưởng, sống chân thật với hoàn cảnh.

. Đề cao bản lĩnh, sự khiêm nhường, sống đúng với gốc rễ gia đình và truyền thống.

+ Tình cảm người cha:

. Tình yêu thương chân thành, giản dị mà sâu sắc, thể hiện qua sự lo âu, day dứt: “Lòng cha canh cánh lo âu”.

. Gợi cảm xúc yêu thương, nhắc nhở người con sống có trách nhiệm với bản thân và gia đình.

=> Bài thơ không chỉ là lời dặn con đầy yêu thương và nghiêm khắc của cha mà còn là bài học đạo đức cho thế hệ trẻ hôm nay. Góp phần định hướng nhân cách, lý tưởng sống đúng đắn trong thời đại hiện đại hóa – toàn cầu hóa.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về giá trị nội dung của bài thơ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Dặn con vào đại học” của Nguyễn Văn Chương là lời nhắn gửi yêu thương nhưng đầy nghiêm khắc của người cha dành cho con khi bước vào ngưỡng cửa cuộc đời. Qua hình thức lời dặn mộc mạc, bài thơ thể hiện sâu sắc giá trị nội dung về đạo đức, lối sống và nhân cách của thế hệ trẻ. Người cha nhắc nhở con phải biết tự lập, biết gánh vác trách nhiệm cuộc đời mình, vì “chả ai gánh được thay con”. Ông cũng phê phán thực trạng “chạy điểm, chạy bằng” đang làm méo mó mục tiêu học tập chân chính, đồng thời nhấn mạnh: “Cha chạy đồng tiền bát gạo / Con đừng chạy điểm, chạy bằng”. Hơn thế, bài thơ còn khuyên con sống đúng với hoàn cảnh, đừng “con lính tính quan”, đừng quên “cái gốc” của gia đình và bản thân. Trong từng câu chữ, tình yêu thương và nỗi lo âu của người cha thấm đẫm, khiến người đọc xúc động. Bài thơ không chỉ là lời răn dạy riêng cho một người con, mà còn là thông điệp đạo lý sâu sắc dành cho mỗi chúng ta trên hành trình trưởng thành.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Dặn con vào đại học” của Nguyễn Văn Chương.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng Nguyễn Văn Chương; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về bài thơ “Dặn con vào đại học”.

- Nêu luận đề: Bài thơ là lời dặn dò chân thành, sâu sắc của người cha gửi gắm đến con trước ngưỡng cửa đại học, đồng thời thể hiện tư tưởng giáo dục đạo đức, lối sống, nhân cách rất thiết thực và cảm động.

* Thân bài:

1. Hoàn cảnh và giọng điệu bài thơ

- Viết dưới hình thức lời tâm tình, nhắn nhủ từ cha đến con.

- Giọng điệu mộc mạc, thân thiết, giàu cảm xúc – mang đậm hơi thở đời sống.

2. Nội dung bài thơ – những lời răn dạy sâu sắc

a. Tự lập và trách nhiệm

- “Gánh nặng đường dài sắp sửa / Chả ai gánh được thay con” → Cha khuyên con phải học cách tự lập, không dựa dẫm.

- Bài học đầu tiên: tự chủ, trưởng thành là điều kiện tiên quyết của hành trình đại học.

b. Ý thức sống tiết kiệm và chân thành

- Nhận thức về hoàn cảnh sống: “Tiền thuê nhà, tiền điện nước...”

- Nhắc con biết quý trọng đồng tiền, tránh thói tiêu pha, sống thực tế nhưng không thực dụng.

c. Phê phán thói “chạy điểm, chạy bằng”

- “Cha chạy đồng tiền bát gạo / Con đừng chạy điểm, chạy bằng” → Phản ánh hiện thực tiêu cực trong giáo dục, đồng thời đề cao học thật, thi thật.

- Lời răn nghiêm khắc về đạo đức học đường, khuyên con sống trung thực, không gian dối.

d. Giữ gìn nhân cách – “cái gốc” làm người

- “Con ơi, đừng quên cái gốc” → Nhấn mạnh phẩm chất nền tảng: biết sống khiêm nhường, không đua đòi, sống đúng hoàn cảnh.

- Phê phán thái độ “con lính tính quan” – biểu hiện của thói kiêu ngạo, giả tạo.

e. Nỗi lo âu và tình yêu thương của người cha

- Câu kết: “Lòng cha canh cánh lo âu” → Bao hàm tất cả tình yêu thương, trách nhiệm, kỳ vọng.

- Không chỉ lo chuyện học mà còn lo cả chuyện làm người, sống tử tế, sống có đạo lý.

3. Nghệ thuật biểu đạt

- Thể thơ tự do, câu chữ ngắn gọn, giàu hình ảnh đời sống thường ngày.

- Ngôn ngữ giản dị, gần gũi mà thấm đẫm cảm xúc, truyền tải sâu sắc triết lý sống.

* Kết bài:

- Khẳng định ý nghĩa nhân văn sâu sắc của bài thơ: không chỉ là lời dặn của người cha, mà còn là tiếng nói lương tri, bài học làm người cho mỗi thế hệ trẻ.

- Liên hệ bản thân: biết trân trọng lời dạy bảo, sống có trách nhiệm, giữ vững đạo đức và lý tưởng sống trên hành trình học tập và trưởng thành.

Bài văn tham khảo

Trước ngưỡng cửa đại học – cột mốc đánh dấu bước trưởng thành của con người – điều cần thiết không chỉ là hành trang tri thức mà còn là sự vững vàng về nhân cách. Bài thơ “Dặn con vào đại học” của Nguyễn Văn Chương không phải một áng văn trau chuốt hay hùng biện, mà là những lời dặn dịu dàng nhưng sâu sắc, thể hiện tình yêu thương lặng lẽ của người cha dành cho con, đồng thời gửi gắm bài học về đạo đức, nhân phẩm, và cách sống đẹp giữa đời thường.

Ngay từ những câu thơ đầu tiên, người cha đã mở ra một tâm thế nhẹ nhàng và thực tế: “Cha thì không còn khỏe nữa / Con ngoan đời sẽ dạy khôn”. Đó là sự chuyển giao thế hệ, khi người cha đã trải qua bao năm tháng mưu sinh gian khó, thì người con bắt đầu một chặng đường mới – đầy thử thách và tự lập. Lời cha dặn nhấn mạnh: “Chả ai gánh được thay con”, vừa là sự khích lệ, vừa là một hồi chuông cảnh tỉnh. Đại học không chỉ là giấc mơ mà còn là hành trình gian nan, nơi mỗi người trẻ phải học cách tự chịu trách nhiệm cho cuộc đời mình.

Từ hiện thực cuộc sống học đường, người cha đưa ra những lời cảnh báo giản dị nhưng thiết thực: “Nào ăn, nào mặc, nào xe / Tiền thuê nhà, tiền điện nước / Sách mà mua chịu ai nghe”. Ẩn sau những câu thơ bình dị là nỗi lo canh cánh của một người từng trải. Cha không dạy con phải sống kham khổ, nhưng dặn con hãy biết sống tiết kiệm, biết cân nhắc và quý trọng giá trị của lao động, của từng đồng tiền làm ra từ mồ hôi và công sức.

Đặc biệt, người cha nghiêm khắc phê phán hiện tượng “chạy điểm, chạy bằng” – một căn bệnh học đường từng gây nhức nhối: “Cha chạy đồng tiền bát gạo / Con đừng chạy điểm, chạy bằng”. Lời nhắn gửi chân tình nhưng kiên quyết ấy không chỉ dành cho người con, mà còn gửi tới cả thế hệ học sinh, sinh viên hôm nay: học để làm người trước khi làm nghề, học để biết sống trung thực, chứ không phải để lừa dối bản thân và xã hội.

Người cha còn căn dặn con đừng “đua đòi”, đừng “con lính tính quan”, nghĩa là sống đúng hoàn cảnh, biết giữ cái gốc làm người: chân thành, giản dị, khiêm nhường. Giữa một xã hội biến động, nơi mà “đua chen hình thức” dễ trở thành cám dỗ, cha mong con giữ mình như giữ ngọn lửa nhỏ trong tâm hồn, không bị dập tắt bởi hào nhoáng giả tạo. Với ông, hỏng việc còn sửa được, nhưng “hỏng người” thì không dễ chữa. Đó là bài học sâu sắc và đầy tính nhân văn về việc giữ gìn nhân cách làm người.

Sau tất cả, khép lại bài thơ là tiếng thở dài lặng lẽ: “Lòng cha canh cánh lo âu”. Dù không thể theo con mãi trên hành trình phía trước, người cha vẫn để lại cho con hành trang quý giá nhất: lời dặn về nhân cách, lối sống, về đạo lý làm người. Đó là điều có giá trị vượt thời gian.

“Dặn con vào đại học” không chỉ là một bài thơ – đó là một triết lý sống giản dị mà thấm thía. Trong thời đại ngày nay, khi con người ngày càng chạy theo giá trị vật chất, thì lời thơ ấy lại càng có sức lay động lớn. Bài học từ người cha trong thơ cũng chính là lời nhắc nhở mỗi người trẻ hôm nay: hãy học để sống tử tế, học để trở thành người có ích và không bao giờ quên những giá trị chân thật của cuộc đời.