MÃI MÃI TUỔI 20 (trích)

(Nguyễn Văn Thạc)

02/10/1971

Nhiều lúc mình cũng không ngờ nổi rằng mình đã đến đây. Không ngờ rằng trên mũ là một ngôi sao. Trên cổ áo là quân hàm đỏ. Cuộc đời bộ đội đến với mình tự nhiên quá, bình thản quá, và cũng đột ngột quá.

Thế là thế nào? Cách đây ít lâu mình còn là sinh viên. Bây giờ thì xa vời lắm rồi những ngày cắp sách lên giảng đường, nghe thầy Đường, thầy Đạo,... Không biết bao giờ mình sẽ trở lại những ngày như thế. Hay chẳng còn bao giờ nữa! Có thể lắm. Mình đã lớn rồi. Học bao lâu, mà đã làm được gì đâu, đã sống được gì đâu? Chỉ còm cõi vì trang sách, gầy xác đi vì mộng mị hão huyền.

28 ngày trong quân ngũ, mình hiểu được nhiều điều có ích. Sống được nhiều ngày có ý nghĩa. Dọc đường hành quân, có dịp xem lại lòng mình, soát lại lòng mình. Mình bắt đầu sống có trách nhiệm từ đâu, từ lúc nào? Có lẽ từ 9/3/1971, tháng Ba của hoa nhãn ban trưa, của hoa sấu và hoa bằng lăng nước.

Những người bạn thân yêu của mình đã lần lượt đi học xa hết cả rồi. Mỗi người một phương. Các bạn đã đi lên phương Bắc. Còn mình, sẽ đi về phương Nam... Đêm Hà Bắc thật thanh bình. Thèm quá, nghe một tiếng thì thào của cánh gió trên đồi bạch đàn... Mình đã sống trên 20 ngày bên hồ cá Yên Duyên, Yên Sở. Ở đó có những đường cây đẹp tuyệt. Mình đã chụp tấm ảnh bộ đội đầu tiên dưới một gốc dừa, sau lưng là hồ cá. Hoàng hôn thong thả thay màu nước. Và ngôi sao Hôm trầm tư, kiêu hãnh đã mọc trên trời. Cuộc đời bộ đội đâu dễ dàng như thế. Mình đã khóc, nước mắt giàn giụa, khi các bạn tiễn mình đi, khi buổi lễ kết thúc, khi bài Quốc ca rung bầu không khí trong lành trên trường Tổng hợp. Bản nhạc này đây, bao lần mình đã nghe, đã cúi đầu suy nghĩ. Nhưng hôm nay mới thực hiểu, thực cảm một điều giản dị: Bài Quốc ca của ta, của ta!

Khóc, không phải vì hèn yếu, không phải vì buồn bã, mà vì xúc động. Vì buổi chia tay này thiêng liêng quá. Những người bạn thân yêu nhất của mình không thể tiễn mình đi được. Và bàn tay ấy, và đôi mắt ấy, giọng nói ấy... Lên xe rồi, xe nổ máy. Xe Việt Nam sản xuất, tiếng động cơ như tiếng tim mình vậy. Nghẹn thắt vì một cảm giác khó tả, mình ngước nhìn lần cuối cùng cánh cửa sổ, nơi hằng ngày mình bò ra, nhìn xuống lòng đường. Khoảng trời nhỏ của riêng mình đó. Một hôm nào, những hôm nào mình mong chờ nhìn thấy bạn của mình đạp xe qua, để mình gọi... Bây giờ, là chia tay, xe lăn bánh, êm ru, xe đi êm, mà bọn mình xô vào nhau, chen nhau thò tay ra cửa. Ngoài kia, là những khuôn mặt gần gũi, tuy có người chẳng bao giờ mình trò chuyện, chẳng bao giờ mình nghĩ rằng có họ sống trên đời... Ở đâu, khuôn mặt thân yêu ấy? Bạn đi, mình không gặp được.

Đêm 26/7, chỉ là những gương mặt xa lạ, đầy vẻ háo hức và tự mãn. Rối loạn, và thoảng một thứ mùi khó chịu. Mình không dám đứng lâu và đành chịu một nỗi ân hận giày vò... Mình đi, khi bạn đang bước vào năm học mới. Bước lên giảng đường, bạn có nhớ tới mình không?... Đừng, hãy để tâm hồn trọn vẹn thanh thản, mà đón một mùa xuân của lòng mình. Trang đầu của cuộc đời sinh viên, đừng để rơi một giọt mực, đừng để loang lổ một vết ố vàng...

Xe ơi, lao nhanh hơn, cho ta chóng tới gia đình lớn. Nơi ta gửi gắm cả thời thanh xuân của mình...

(Trích Mãi mãi tuổi hai mươi, Nguyễn Văn Thạc, NXB Thanh niên, 2005)

Xác định ít nhất hai dấu hiệu đặc trưng của hồi kí trong đoạn trích trên.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích tác dụng của việc kết hợp các yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình trong văn bản trích “Mãi mãi tuổi 20” của Nguyễn Văn Thạc.

- Hệ thống ý

+ Yếu tố tự sự những chi tiết kể về cuộc sống khi còn là sinh viên, 20 ngày sống bên hồ cả Yên Duyên, Yên Sở, không khí buổi chia tay,...

+ Yếu tố trữ tình: những tình cảm, cảm xúc nảy sinh trong các hoàn cảnh, với các sự việc, hiện tượng.

+ Tác dụng: sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình vừa làm cho các sự kiện được kể trở nên cụ thể, rõ ràng, sinh động, đồng thời cũng bộc lộ được những cung bậc cảm xúc của tác giả nhớ thương, buồn bá, bằng khoảng tự hào...

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ tác dụng khi kết hợp yếu tố tự sự và trữ tình trong việc thể hiện nội dung văn bản.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích “Mãi mãi tuổi 20” của Nguyễn Văn Thạc, việc kết hợp khéo léo giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình đã góp phần làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn người chiến sĩ trẻ. Yếu tố tự sự được thể hiện qua những dòng nhật ký ghi lại hành trình từ giảng đường đến đời lính: từ cuộc sống sinh viên, 28 ngày quân ngũ, đến khoảnh khắc chia tay bạn bè, không gian hồ cá Yên Duyên, Yên Sở… Những chi tiết cụ thể, chân thực ấy giúp người đọc hình dung rõ nét về hoàn cảnh và cuộc sống của tác giả trong giai đoạn đầy biến động. Trên nền của tự sự, yếu tố trữ tình đan cài làm nổi bật đời sống nội tâm phong phú, giàu cảm xúc: là nỗi nhớ bạn bè, sự lưu luyến giảng đường, niềm xúc động khi hát Quốc ca, cảm giác nghẹn ngào khi xe lăn bánh đưa tiễn. Sự kết hợp hài hòa giữa kể và tả, giữa lý trí và cảm xúc không chỉ giúp câu chuyện mang tính cá nhân trở nên gần gũi, sinh động, mà còn chạm tới trái tim người đọc, khơi dậy sự đồng cảm, ngưỡng mộ và niềm tự hào về thế hệ thanh niên Việt Nam thời kháng chiến.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích đoạn trích trong nhật ký “Mãi mãi tuổi 20” của Nguyễn Văn Thạc.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác phẩm “Mãi mãi tuổi 20” và tác giả Nguyễn Văn Thạc – một người lính trẻ, anh dũng hi sinh khi mới 22 tuổi.

- Dẫn vào đoạn trích ngày 02/10/1971 – một trong những trang nhật ký tiêu biểu, thể hiện rõ tâm hồn, cảm xúc và lý tưởng cao đẹp của tác giả.

* Thân bài:

1. Khái quát về hoàn cảnh và nội dung đoạn trích

- Đoạn trích được viết trong những ngày đầu Nguyễn Văn Thạc nhập ngũ.

- Tâm trạng đầy cảm xúc: vừa ngỡ ngàng, vừa trăn trở, xúc động trước sự thay đổi từ đời sinh viên sang đời lính.

- Thể hiện sâu sắc cảm xúc chia tay, nỗi nhớ bạn bè, khát khao cống hiến và tình yêu quê hương, đất nước.

2. Phân tích yếu tố tự sự

- Nhật ký là thể loại có tính tự sự rõ rệt, kể lại sự kiện thực tế đã diễn ra.

- Nguyễn Văn Thạc kể lại quá trình từ giảng đường đến quân đội:

+ Cảm giác ngỡ ngàng khi “trên mũ là một ngôi sao, trên cổ áo là quân hàm đỏ”.

+ Hồi ức về những ngày cắp sách, giảng đường, bạn bè thân yêu.

+ Miêu tả cụ thể cảnh vật: 20 ngày bên hồ cá Yên Duyên, đường cây, gốc dừa, hoàng hôn thay màu nước…

+ Buổi chia tay thiêng liêng, đầy xúc động, khi hát Quốc ca, lúc lên xe rời Hà Nội.

→ Những chi tiết kể sinh động, chân thực giúp người đọc hình dung rõ bối cảnh, sự kiện và hành trình của một thanh niên thời chiến.

3. Phân tích yếu tố trữ tình

- Yếu tố trữ tình thể hiện rõ qua:

+ Tâm trạng nhớ nhung, lưu luyến với giảng đường, bạn bè.

+ Nỗi xúc động sâu sắc khi hát Quốc ca: “hôm nay mới thực hiểu, thực cảm…”

+ Tình yêu quê hương, ý thức trách nhiệm: “gửi gắm cả thời thanh xuân của mình”.

+ Cảm xúc chia tay da diết: xe đi, nước mắt giàn giụa, lòng nghẹn ngào.

→ Cảm xúc chân thành, tinh tế làm cho đoạn nhật ký không chỉ là ghi chép mà còn là tiếng nói tâm hồn.

4. Tác dụng của việc kết hợp tự sự và trữ tình

- Tự sự làm câu chuyện cụ thể, rõ ràng, giúp tái hiện cuộc sống người lính.

- Trữ tình thể hiện chiều sâu cảm xúc, lý tưởng sống và tâm hồn nhạy cảm, yêu thương của tác giả.

- Sự kết hợp hài hòa tạo nên sức mạnh cảm hóa lớn, lay động người đọc, truyền cảm hứng sống đẹp và sống có lý tưởng cho thế hệ sau.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị của đoạn trích: là minh chứng cho vẻ đẹp tâm hồn, trí tuệ và lý tưởng sống cao cả của Nguyễn Văn Thạc.

- Khẳng định sức sống lâu bền của tác phẩm “Mãi mãi tuổi 20” – như một bản anh hùng ca về tuổi trẻ Việt Nam thời chiến.

- Nêu suy nghĩ, bài học cá nhân: trân trọng hòa bình, sống có trách nhiệm, biết ơn thế hệ cha anh.

Bài văn tham khảo

“Mãi mãi tuổi 20” là tập nhật ký xúc động của liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc, ghi lại những dòng suy tư, cảm xúc và lý tưởng sống cao đẹp của một thanh niên trí thức Việt Nam trong những năm kháng chiến chống Mỹ ác liệt. Đoạn trích ngày 02/10/1971 là một lát cắt chân thực về tâm trạng, nhận thức và khát vọng của anh khi rời giảng đường đại học để khoác lên mình màu áo lính, mang theo trong tim cả một thời tuổi trẻ đẹp đẽ.

Đoạn trích là sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình. Bằng giọng văn gần gũi, mộc mạc nhưng đầy cảm xúc, Nguyễn Văn Thạc kể lại hành trình chuyển mình từ một sinh viên thành một người lính: “Không ngờ rằng trên mũ là một ngôi sao. Trên cổ áo là quân hàm đỏ”. Anh ngỡ ngàng trước sự thay đổi đột ngột của cuộc đời, khi những ngày giảng đường thân quen giờ đã “xa vời lắm”. Nhưng trong sự thay đổi ấy, người đọc cảm nhận rõ một chuyển biến trong nhận thức: từ chàng trai “còm cõi vì trang sách” giờ đây đã bắt đầu “sống có trách nhiệm”. 28 ngày trong quân ngũ là quãng thời gian đủ để anh soi lại lòng mình, nhìn lại chính mình trong một không gian khác – không phải phòng học, mà là thao trường, hành quân và hoàng hôn bên hồ cá Yên Duyên, Yên Sở.

Yếu tố trữ tình trong đoạn trích là điểm nổi bật, tạo nên chiều sâu tâm hồn của tác giả. Những cảm xúc bồi hồi, tiếc nuối, xúc động xen lẫn tự hào khi chia tay bạn bè, thầy cô, giảng đường cũ đã làm sống dậy trong lòng người đọc những rung động chân thành. Nguyễn Văn Thạc đã “khóc, nước mắt giàn giụa” khi nghe Quốc ca – bài hát vốn đã quá quen thuộc, nhưng giờ đây mới thực sự chạm tới trái tim: “Bài Quốc ca của ta, của ta!”. Tình yêu Tổ quốc ở anh không phải là lời hô hào khẩu hiệu, mà là một tình cảm sâu lắng, tự nhiên, bắt nguồn từ những trải nghiệm thực tế đầy xúc động.

Những hình ảnh nhỏ bé như cánh cửa sổ nơi “hằng ngày mình bò ra, nhìn xuống lòng đường”, “khoảng trời nhỏ của riêng mình đó”... đã làm nổi bật tình yêu đời, yêu người, yêu từng góc phố Hà Nội thân thương. Đặc biệt, tâm trạng chia tay trong khoảnh khắc “xe lăn bánh” được miêu tả đầy tinh tế và nghẹn ngào: “tiếng động cơ như tiếng tim mình vậy”. Chỉ một câu nói giản dị, nhưng chứa đựng biết bao bịn rịn, lưu luyến, và cũng là sự chuyển giao từ một trang đời thanh xuân sang một cuộc sống mới – khắc nghiệt nhưng cao cả hơn.

Sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình đã làm nên chiều sâu cho đoạn trích. Tự sự giúp người đọc hiểu rõ bối cảnh, sự kiện, còn trữ tình bộc lộ tâm trạng, cảm xúc của nhân vật, khiến những trang nhật ký không chỉ có tính tư liệu, mà còn mang giá trị nhân văn sâu sắc. Qua đó, hình ảnh Nguyễn Văn Thạc hiện lên chân thực, gần gũi mà cao đẹp: một người lính – một trí thức – một con người giàu lý tưởng và chan chứa yêu thương.

Đoạn trích trong “Mãi mãi tuổi 20” không chỉ ghi lại khoảnh khắc chuyển mình của một con người trẻ tuổi trước ngưỡng cửa cuộc đời binh nghiệp, mà còn là bản trường ca thấm đẫm tinh thần yêu nước, yêu cuộc sống. Đó là lời nhắn gửi từ quá khứ vang vọng đến hiện tại: hãy biết sống xứng đáng với những gì mà thế hệ đi trước đã hy sinh. Nguyễn Văn Thạc – bằng chính cuộc đời mình – đã khiến tuổi 20 mãi mãi trở thành biểu tượng đẹp đẽ nhất của lý tưởng và tình yêu quê hương.