MIỀN CỎ THƠM

(Hoàng Phủ Ngọc Tường)

1) Có lần vào cuối đông, tôi ngồi trong trại viết của Hội Nhà văn ở Quảng Bá và nhìn ra con đê sông Hồng xanh ngun ngút những cỏ kéo dài xuống những cánh đồng vùng “Yên Phụ” mịt mùng trong màu mưa bụi xám, tôi chợt nhớ đến một câu thơ của Nguyễn Trãi nói về nỗi tâm đắc với cỏ ở Hà Nội: “Hoa thường hay héo cỏ thường tươi”. Tôi nghiệm ra rằng cái thế thích chí nhất của cỏ chính là những triền đê. Ở đó, cỏ nghiễm nhiên thay thế vai trò của mọi loài hoa trên trái đất. Có lẽ ngày xưa trong một chức quan rỗi việc, Nguyễn Trãi đã có nhiều lần buông lỏng cương ngựa đi dọc triền đê này để ngắm vẻ đẹp của cỏ. Nhưng đã có mấy ai được ngắm thỏa thích màu xanh tươi của cỏ dọc thân đê giống như tôi trong buổi sáng mùa xuân ngày ấy. Vả Hà Nội vẫn là mái phố dài trải ra dưới những cây cao (như cây sấu) với những khách bộ hành đi trên vỉa hè. Nghĩa là còn lại Huế là một cố đô mang linh hồn của cỏ.

(2) Mùa xuân có thể định nghĩa là mùa mà toàn bộ cây nở thành hoa. Những ngọn đồi phía tây nam Huế bừng lên trong hương hoa cỏ, khiến người ta không thể ngồi yên cúi mặt lên trang sách. Hương cỏ tràn vào thành phố, như gần như xa, khiến tôi nghĩ rằng ở đâu đấy trên những sườn đồi, cánh cửa của vườn Địa Đàng đang mở ra, hoặc những nàng tiên đang múa hát dưới những gốc đào nở hoa, với mùi hương bát ngát như thể mùi tóc bay trong những chiều gió. Cỏ mọc ven những con đường trong thành phố, trên đó lưa thưa những chòm cây dại, như cây hoa ngũ sắc cười sặc sỡ dọc đường thơ ấu của tôi. […] Ôi! tôi muốn làm Liệt Tử cưỡi gió mà đi khắp nơi trên thành phố kinh xưa của tôi, thành phố nằm phơi mình giữa non xanh nước biếc, tỏa rộng linh hồn vô ưu thênh thênh trong hương cỏ.

(3) Mùa xuân về, mặt đất công viên sáng bừng lên bởi ngàn vạn bông cỏ tím, mỗi bông cỏ lại ngậm trong lòng một hạt sương mai khiến vào buổi sáng sớm, cỏ ở ven sông Hương lấp lánh như những hạt ngọc. Những cô sinh nữ từng rủ nhau ra đấy ngồi chơi trên vạt cỏ; lâu ngày tâm hồn họ nhiễm phải căn bệnh trầm uất, sinh ra bởi những bụi phấn tím của bông cỏ mùa xuân. Một chút u hoài đã kết tinh trong đôi mắt khiến từ đó họ trở nên dè chừng với những cuộc vui trong đời, và dưới mắt họ, những trò quyến rũ đối với thế nhân tự nhiên nhuốm chút màu ảm đạm của cái mà bà Huyện Thanh Quan khi xưa gọi là “hý trường”.

(4) Mùa xuân, tự nhiên tôi muốn gác hết mọi việc bận rộn để lên rong chơi trên những đồi cỏ gần vùng mộ Vua. Ở đó tôi có thể nằm ngửa mặt trên cỏ, ngước mắt nhìn chùm hoa lê nở trắng muốt trên cao. Tôi đã tìm đến định sống ở nhiều đô thị bắc nam; ở đó tôi có thể tìm thấy mọi cái cần cho cuộc sống của tôi, chỉ thiếu một cái mà tôi không chịu nổi, là thiên nhiên.

(5) Mùa hạ, trong những khu vườn Huế, khí đất xông lên hùng mạnh, cỏ mọc xanh lạ thường. Trái cây sắp chín nằm chờ trên cành, và khắp đây đó trong vùng Kim Long, khói đốt cỏ tỏa ra mịt mùng xanh mờ một vùng ven sông. Trên một chiếc bình phong cổ khuất trong cây lá của một khu sân vắng vẻ còn dấu chạm lỗ chỗ của một câu đối nói đến những bầy chim nhạn thường về đậu kêu om sòm trên bãi sông Hương trước mặt nhà. Tôi lớn lên không hề thấy bóng chim nhạn ven sông này. Chắc cũng giống như lũ côn trùng kia, chúng đã di trú về một vùng đất nào yên tĩnh hơn. Nhưng liệu có nơi nào gọi là “yên tĩnh hơn” trên hành tinh này. Hình như càng ngày nó càng trở nên ồn ào hơn xưa; và đó cũng là lỗi của chúng ta đã tước đoạt “quyền yên tĩnh” của thế hệ trẻ ngày mai. Mùa thu trời trở gió heo may lành lạnh làm người ta tự nhiên thấy nhớ nhung một quê hương nào không biết. Vào mùa này, các văn nhân thường mở hội leo núi, mang theo túi thơ bầu rượu lên các đỉnh núi cao mừng tiết “Trùng Cửu”. Núi đó có thể là núi Ngự Bình, núi Kim Phụng hoặc những rừng thông vùng đồi Thiên An, và văn nhân có thể là Bà Huyện Thanh Quan, Tuy Lý Vương, Hàn Mặc Tử. Những văn nhân ngồi uống rượu trên đầu núi, nghe tiếng chuông chùa thánh thót trên thành phố dầm mình trong sương khói; đi thăm núi trở về, băng qua sườn đồi, vó ngựa còn thơm nồng hương cỏ, gọi lũ bướm bay theo. Thơ Tuy Lý Vương nói: “Minh triêu sất mã sơn đầu quá – Ngọa thính tùng thanh ức ngã sầu”

[…]

(Trích Miền cỏ thơm, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Tạp chí sông Hương số 179-180/01&02-04, 07/07/2009)

Xác định đề tài của đoạn trích trên.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích, đánh giá nội dung và nghệ thuật của đoạn trích trong tác phẩm Miền cỏ thơm của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Hệ thống ý:

1. Nội dung:

+ Tình yêu thiên nhiên sâu sắc: Cỏ hiện lên gắn bó với từng mùa, từng cảnh vật xứ Huế – từ triền đê, công viên ven sông Hương đến đồi núi gần lăng vua.

+ Chiêm nghiệm nhân sinh: Cỏ không chỉ là hình ảnh thiên nhiên mà còn gợi triết lí sống, sự hoài niệm, nỗi u hoài về thời gian, ký ức và tuổi trẻ.

+ Phản ánh mối quan hệ giữa con người – thiên nhiên: Nhà văn nhấn mạnh sự gắn bó, sự đánh mất và niềm tiếc nuối trước sự ồn ào của hiện đại lấn át vẻ đẹp yên tĩnh xưa.

2. Nghệ thuật:

+ Giọng văn trữ tình, sâu lắng, giàu chất thơ.

+ Hình ảnh giàu liên tưởng và ẩn dụ: Cỏ, mùi tóc, sương mai, chim nhạn, tiếng chuông chùa...

+ Sự kết hợp giữa hồi ức, cảm xúc và triết lí nhân sinh.

=> “Miền cỏ thơm” không chỉ là một bản tùy bút mang đậm phong vị Huế mà còn là lời nhắn gửi tha thiết về vẻ đẹp thiên nhiên và chiều sâu tâm hồn người nghệ sĩ trước dòng chảy thời gian.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích trong “Miền cỏ thơm” – Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Tùy bút “Miền cỏ thơm” của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một bản hòa ca trữ tình sâu lắng, chan chứa tình yêu thiên nhiên và những chiêm nghiệm nhân sinh sâu sắc. Với hình ảnh chủ đạo là cỏ – loài cây dân dã, quen thuộc – tác giả đã gợi lên cả một miền ký ức tuổi thơ, tuổi trẻ gắn bó với xứ Huế mộng mơ. Cỏ không chỉ hiện diện trong không gian triền đê, lăng tẩm, mà còn mang trong nó hồn quê, hương tóc thiếu nữ, tiếng chuông chùa bảng lảng… Từ hình ảnh ấy, tác giả bày tỏ nỗi tiếc nuối trước sự mai một của vẻ đẹp thanh bình, trầm lắng giữa nhịp sống hiện đại xô bồ. Đoạn trích thể hiện rõ phong cách văn chương Hoàng Phủ Ngọc Tường: giàu chất thơ, lắng sâu suy tư và đậm đà bản sắc Huế. Qua đó, nhà văn không chỉ vẽ nên một bức tranh thiên nhiên tuyệt mỹ mà còn khơi dậy trong lòng người đọc tình yêu quê hương, khát vọng sống chậm lại để lắng nghe tiếng gọi của ký ức, của thiên nhiên và của chính tâm hồn mình.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản “Miền cỏ thơm” của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường: nhà văn nổi tiếng với lối viết tùy bút trữ tình, sâu lắng, giàu chất thơ và suy tưởng triết lí.

- Giới thiệu văn bản Miền cỏ thơm: là một tùy bút tiêu biểu, thể hiện tình yêu thiên nhiên, gắn bó với đất Huế qua hình tượng “cỏ”.

- Nêu vấn đề nghị luận: văn bản khơi gợi vẻ đẹp bình dị của cỏ và bộc lộ tâm hồn tinh tế, sâu sắc của người nghệ sĩ.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung chính của văn bản

- Văn bản tái hiện vẻ đẹp của cỏ – hình ảnh tượng trưng cho thiên nhiên, sự sống và tâm hồn con người gắn bó với đất Huế.

- Mỗi mùa trong năm được tác giả gợi tả bằng cảm xúc, ký ức, suy tưởng triết lí về con người và cuộc sống.

2. Phân tích nội dung

a. Vẻ đẹp của thiên nhiên qua hình tượng cỏ

- Cỏ hiện lên sống động, gần gũi trong đời sống thường nhật (triền đê, vườn hoa, sông Hương, lăng tẩm…).

- Cỏ mang sức sống mạnh mẽ, biểu tượng cho sự trường tồn, thanh sạch, âm thầm nhưng sâu lắng.

b. Tình yêu thiên nhiên và tâm hồn nghệ sĩ của Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Thiên nhiên gắn bó với tuổi thơ, ký ức và chiều sâu tâm hồn Huế.

- Cỏ trở thành chất liệu khơi nguồn cảm hứng thi ca, gợi nhớ đến các nhà thơ, văn nhân quá khứ (Nguyễn Trãi, Bà Huyện Thanh Quan, Tuy Lý Vương…).

- Khát khao sống trong sự yên tĩnh, chan hòa với thiên nhiên thay vì nhịp sống ồn ào, hiện đại.

c. Những suy tưởng nhân sinh sâu sắc

- Cỏ gợi lên những suy ngẫm về nếp sống chậm, tĩnh lặng, hài hòa.

- Bày tỏ trăn trở về sự đánh mất không gian yên bình, trong lành – “quyền yên tĩnh” của thế hệ trẻ.

- Cỏ – biểu tượng cho vẻ đẹp giản dị, thanh khiết mà con người hiện đại cần giữ gìn.

3. Nghệ thuật thể hiện

- Giọng văn trữ tình, nhẹ nhàng, sâu lắng, mang màu sắc thơ mộng.

- Hình ảnh giàu chất tạo hình, liên tưởng phong phú, ngôn ngữ tinh tế, giàu nhạc điệu.

- Sự kết hợp giữa cảm xúc cá nhân và tư duy triết lí làm sâu sắc thêm vẻ đẹp của thiên nhiên và đời sống.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị của văn bản Miền cỏ thơm: là khúc tùy bút chan chứa tình yêu thiên nhiên, quê hương, thể hiện tâm hồn nghệ sĩ tinh tế.

- Từ hình tượng cỏ, người đọc được gợi mở về một thế giới thiên nhiên bình dị, giàu sức sống – điều tưởng nhỏ bé nhưng rất cần thiết cho sự cân bằng tâm hồn trong cuộc sống hiện đại.

Bài viết tham khảo

“Miền cỏ thơm” của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một tùy bút giàu chất thơ và suy tưởng, thể hiện sâu sắc tình yêu thiên nhiên, lòng gắn bó tha thiết với quê hương xứ Huế – nơi ông từng gắn bó cả tuổi thơ lẫn tâm hồn. Bằng lối viết tài hoa, tinh tế, tác giả đã thổi hồn vào từng đám cỏ vô danh, biến chúng thành biểu tượng văn hóa, thành chất liệu cho những cảm xúc lắng sâu và triết lý nhân sinh nhẹ nhàng mà thấm thía.

Ngay từ đoạn đầu, hình ảnh cỏ hiện lên không đơn thuần là loài thực vật nhỏ bé mà là biểu tượng cho sức sống âm thầm, bền bỉ. Tác giả liên tưởng cỏ ven đê sông Hồng với câu thơ của Nguyễn Trãi “Hoa thường hay héo, cỏ thường tươi”, từ đó khẳng định sức sống mãnh liệt và sự bền bỉ của cỏ – khác hẳn với sự mong manh của hoa. Đặc biệt, tác giả dành cho Huế – vùng đất gắn với ký ức tuổi thơ – một vị trí đặc biệt, coi đó là “cố đô mang linh hồn của cỏ”. Cách ví von đầy thi vị ấy không chỉ làm nổi bật vẻ đẹp của thiên nhiên Huế mà còn thể hiện sự giao hòa giữa thiên nhiên và tâm hồn con người.

Bước vào những đoạn tiếp theo, Hoàng Phủ Ngọc Tường đưa người đọc phiêu du cùng mạch cảm xúc qua bốn mùa của xứ Huế. Mùa xuân được gợi tả bằng thứ hương cỏ lan tỏa, làm rung động lòng người. Cỏ không chỉ là cảnh vật, mà còn là chất xúc tác khơi dậy những liên tưởng đầy mộng mơ về vườn Địa Đàng hay những nàng tiên múa hát. Tác giả nhân hóa thiên nhiên, để nó trở nên sống động, gợi cảm, như một thực thể có tâm hồn.

Đặc biệt, trong đoạn miêu tả các cô nữ sinh chơi đùa trên vạt cỏ ven sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện cái nhìn sâu sắc về mối liên hệ giữa thiên nhiên và đời sống tinh thần con người. Những “bụi phấn tím của bông cỏ mùa xuân” dường như mang theo cả nỗi u hoài, chất trầm mặc vốn có của con người xứ Huế. Cỏ ở đây không còn đơn thuần là vẻ đẹp thiên nhiên mà còn là biểu tượng cho trạng thái tinh thần đầy nhạy cảm, lãng mạn và u buồn.

Từ mùa xuân đến mùa hạ, mùa thu, Hoàng Phủ Ngọc Tường tiếp tục mở rộng không gian cảm xúc với hình ảnh cỏ xanh tươi trong khu vườn Kim Long, khói đốt cỏ bảng lảng ven sông, rồi đến mùa thu với tiếng chuông chùa, thơ văn, và những liên tưởng về quá khứ vàng son. Mỗi mùa trôi qua là một lớp ký ức, một tầng nỗi niềm. Đằng sau sự ngợi ca thiên nhiên, nhà văn còn bộc lộ nỗi lo âu cho tương lai: “chúng ta đã tước đoạt quyền yên tĩnh của thế hệ trẻ ngày mai”. Đó là một lời cảnh tỉnh nhẹ nhàng nhưng sâu sắc về lối sống hiện đại đang làm phai nhạt dần vẻ đẹp yên tĩnh, thanh bình mà thiên nhiên từng ban tặng.

Với chất giọng nhẹ nhàng, sâu lắng, cùng với ngôn ngữ giàu hình ảnh, gợi cảm và đậm chất trữ tình, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đưa người đọc đi qua một hành trình thưởng ngoạn thiên nhiên Huế bằng tất cả các giác quan – từ thị giác, khứu giác đến cảm giác và tâm hồn. “Miền cỏ thơm” không chỉ là tùy bút miêu tả thiên nhiên, mà còn là một bản hòa tấu dịu dàng của ký ức, văn hóa và triết lý sống – nơi con người tìm thấy sự an yên, thanh sạch và hướng về vẻ đẹp tinh thần.