MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM

(Thạch Lam)

Cơn gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên hồ, nhuần thấm cái hương thơm của lá, như báo trước mùa về của một thức quà thanh nhã và tinh khiết. Các bạn có ngửi thấy, khi đi qua những cánh đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm trĩu thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm mát của bông lúa non không? Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ. Dưới ánh nắng, giọt sữa dần dần đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời.

Đợi đến lúc vừa nhất, mà chỉ riêng những người chuyên môn mới xác định được, người ta gặt mang về. Rồi đến một loạt cách chế biến, những cách thức làm truyền từ đời này sang đời khác, một sự bí mật trân trọng và khe khắt giữ gìn, cái cô gái Vòng làm ra thứ cốm dẻo và thơm ấy. Tất nhiên là nhiều nơi cũng biết cách thức làm cốm, nhưng không có đâu làm được hạt cốm dẻo, thơm và ngon được bằng ở làng Vòng, gần Hà Nội.

Tiếng cốm Vòng đã lan khắp tất cả ba kì, và đến mùa cốm, các người của Hà Nội 36 phố phường vẫn thường ngóng trông cô hàng cốm xinh xinh, áo quần gọn ghẽ, với cái dấu hiệu đặc biệt là cái đòn gánh hai đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng...

Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam. Ai đã nghĩ đầu tiên dùng cốm để làm quà sêu tết. Không gì còn hợp hơn với sự vương vít của tơ hồng, thức quà trong sạch, trung thành như các việc lễ nghi. Hồng cốm tốt đôi... Và không bao giờ có hai màu lại hoà hợp hơn được nữa: màu xanh tươi của cốm như ngọc thạch quý, màu đỏ thắm của hồng như ngọc lựu già. Một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc, hai vị nâng đỡ nhau để hạnh phúc được lâu bền. (…)

Cốm không phải thức quà của người vội; ăn cốm phải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ. Lúc bấy giờ ta mới thấy thu lại cả trong hương vị ấy, cái mùi thơm phức của lúa mới, của hoa cỏ dại ven bờ: trong màu xanh của cốm, cái tươi mát của lá non, và trong chất ngọt của cốm, cái dịu dàng thanh đạm của loài thảo mộc. Thêm vào cái mùi hơi ngát của lá sen già, ướp lấy từng hạt cốm một còn giữ lại cái ấm áp của những ngày mùa hạ trên hồ. Chúng ta có thể nói rằng trời sinh lá sen để bao bọc cốm, cũng như trời sinh cốm nằm ủ trong lá sen. Khi các cô gái làng Vòng đỗ gánh, giở từng lớp lá sen, chúng ta thấy hiện ra từng lá cốm, sạch sẽ, và tinh khiết, không có mảy may một chút bụi nào. Hỡi các bà mua hàng! Chớ có thọc tay mân mê thức quà thần tiên ấy, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chiu mà vuốt ve. Phải nên kính trọng cái lộc của Trời, cái khéo léo của người, và sự cố sức tiềm tàng và nhẫn nại của thần Lúa. Sự thưởng thức của các bà sẽ được trang nhã và đẹp đẽ hơn, và cái vui cũng sẽ tươi sáng hơn nhiều lắm.

(Một thứ quà của lúa non: Cốm, Thạch Lam,  in trong Hà Nội băm sáu phố phường, Nxb Đời Nay, Hà Nội, 1943)

Các phương thức biểu đạt chủ yếu của văn bản trên là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày cảm nhận về vẻ đẹp của cốm và qua đó làm rõ tình yêu, niềm trân trọng của nhà văn đối với những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Thạch Lam: cây bút tiêu biểu của văn học lãng mạn Việt Nam giai đoạn 1930–1945, nổi tiếng với giọng văn nhẹ nhàng, tinh tế, giàu chất trữ tình và nhân văn.

- Giới thiệu tác phẩm: “Một thứ quà của lúa non: Cốm” trích trong tập Hà Nội băm sáu phố phường, là tùy bút thấm đẫm tình yêu quê hương và niềm trân trọng đối với những giá trị văn hóa dân tộc.

- Giới thiệu vấn đề nghị luận: vẻ đẹp của cốm và tình yêu văn hóa truyền thống trong ngòi bút Thạch Lam.

* Thân bài:

a. Vẻ đẹp của cốm – biểu tượng văn hóa truyền thống

- Cốm là món quà của thiên nhiên và con người Việt Nam:

+ Là “thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh”, kết tinh hương trời, vị đất, công sức và sự khéo léo của người nông dân.

+ Thạch Lam miêu tả quá trình hình thành cốm bằng giọng văn tinh tế: từ hạt lúa non còn “giọt sữa trắng thơm” đến “thứ cốm dẻo và thơm ấy” – biểu tượng của sự tinh khiết, giản dị và thanh tao.

- Cốm mang vẻ đẹp thanh nhã, thuần khiết:

+ Màu sắc, hương vị, cách ăn, cách gói đều được miêu tả tỉ mỉ, đầy cảm xúc.

+ “Cốm không phải thức quà của người vội” – thưởng thức cốm là thưởng thức cả tinh thần văn hóa Việt: chậm rãi, tinh tế, sâu lắng.

- Cốm gắn với phong tục, tập quán – biểu tượng của tình nghĩa và hạnh phúc:

+ Hình ảnh “hồng cốm tốt đôi” thể hiện quan niệm truyền thống về sự hòa hợp, chung thủy, bền lâu.

+ Cốm trở thành món quà mang giá trị tinh thần, chứa đựng tình cảm chân thành của người Việt.

b. Tình yêu và niềm trân trọng của Thạch Lam với văn hóa dân tộc

- Tình yêu tha thiết với quê hương, đất nước:

+ Tác giả gọi cốm là “thức quà riêng biệt của đất nước”, là “cái lộc của Trời”.

+ Ông trân trọng từng hương vị, từng lớp lá sen bao bọc, từng giọt sữa trong hạt lúa – đó là cái nhìn nâng niu, chan chứa tình cảm dân tộc.

- Niềm trân trọng lao động của con người:

+ Thạch Lam ca ngợi “cái khéo léo của người”, “sự cố sức tiềm tàng và nhẫn nại của thần Lúa”.

+ Ông tôn vinh bàn tay lao động và coi việc làm cốm là một nghệ thuật dân gian tinh tế.

- Quan điểm thẩm mỹ và nhân văn sâu sắc:

+ Thạch Lam không chỉ viết về món ăn, mà qua đó gửi gắm triết lý sống: hãy biết yêu cái đẹp bình dị quanh mình, biết trân trọng truyền thống và sống thanh đạm, tinh tế.

+ Giọng văn nhẹ nhàng, đằm thắm, đầy cảm xúc như một lời nhắc nhở về việc gìn giữ hồn cốt dân tộc trong nhịp sống hiện đại.

c. Nghệ thuật đặc sắc

- Bút pháp tùy bút trữ tình, hòa quyện cảm xúc và miêu tả.

- Ngôn ngữ tinh tế, gợi cảm, giàu hình ảnh (“mùi thơm phức của lúa mới”, “màu xanh tươi như ngọc thạch”).

- Giọng văn nhẹ nhàng, sâu lắng, thể hiện sự quan sát tinh vi và tâm hồn nhạy cảm của tác giả.

- Cách nhìn sự vật bằng tấm lòng nhân hậu và con mắt nghệ sĩ, khiến cốm không chỉ là món ăn mà trở thành biểu tượng văn hóa.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị của tác phẩm: “Một thứ quà của lúa non: Cốm” là khúc ca dịu dàng về vẻ đẹp của quê hương, của lao động và của văn hóa Việt Nam.

- Nêu cảm nghĩ: Qua tác phẩm, ta hiểu rằng việc giữ gìn, trân trọng và phát huy giá trị văn hóa truyền thống chính là cách để con người hiện đại gìn giữ cội nguồn, nuôi dưỡng tâm hồn và bản sắc dân tộc.

Bài viết tham khảo

Thạch Lam là cây bút tài hoa của văn học Việt Nam giai đoạn 1930–1945. Ông không viết về những điều to tát, mà nhẹ nhàng phát hiện cái đẹp tinh tế, thanh cao ẩn giấu trong những điều bình dị của cuộc sống. “Một thứ quà của lúa non: Cốm” là một tùy bút tiêu biểu cho phong cách ấy. Qua hình ảnh cốm – món quà dân dã mà thanh tao, Thạch Lam đã thể hiện tình yêu tha thiết và niềm trân trọng sâu sắc với những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.

Cốm trong trang viết của Thạch Lam không chỉ là một món ăn, mà còn là tinh hoa của trời đất và tấm lòng con người. Nhà văn đã miêu tả quá trình hình thành cốm bằng những dòng văn nhẹ nhàng, gợi cảm: từ “giọt sữa trắng thơm” trong hạt lúa non đến khi thành “thứ cốm dẻo và thơm ấy”. Mỗi công đoạn làm cốm là một sự khéo léo, nhẫn nại, được “truyền từ đời này sang đời khác” như một bí mật linh thiêng. Trong cảm nhận của Thạch Lam, cốm mang hương vị của đất trời, của đồng nội Việt Nam – “thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh”, “mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam”. Đó là vẻ đẹp thanh tao, thuần khiết, kết tinh từ tự nhiên và bàn tay lao động của con người.

Cốm không chỉ đẹp ở hình thức và hương vị mà còn là biểu tượng của văn hóa, của đời sống tinh thần dân tộc. Thạch Lam đã tinh tế gắn cốm với phong tục, lễ nghi truyền thống qua hình ảnh “hồng cốm tốt đôi” – biểu tượng cho tình yêu trong sáng, bền chặt. Cốm, vì vậy, không đơn thuần là món ăn mà còn là “thức quà của tình nghĩa”, thể hiện tâm hồn người Việt: chân thành, đằm thắm và biết trân trọng những giá trị bền lâu. Ăn cốm, theo Thạch Lam, “phải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ” – đó không chỉ là cách thưởng thức một món ăn mà là cách thưởng thức cuộc sống: chậm rãi, sâu sắc, biết lắng nghe hương vị của quê hương và cội nguồn.

Ẩn sau những miêu tả tinh tế về cốm là tình yêu và niềm tự hào của Thạch Lam đối với văn hóa dân tộc. Ông coi cốm là “cái lộc của Trời”, là kết quả của “cái khéo léo của người” và “sự cố sức tiềm tàng của thần Lúa”. Ở đó, ta thấy sự hòa hợp giữa thiên nhiên và con người, giữa lao động và nghệ thuật, giữa vật chất và tinh thần. Giọng văn của Thạch Lam vừa ngọt ngào vừa sâu lắng, khiến người đọc như cảm nhận được mùi hương cốm lan tỏa, thấy lòng mình dịu lại trong niềm yêu thương và kính trọng. Ông không chỉ viết về món ăn mà còn gửi gắm một triết lý sống: phải biết yêu cái đẹp bình dị quanh mình, biết trân quý công sức lao động, và gìn giữ truyền thống như giữ lấy linh hồn dân tộc.

Bằng ngòi bút tài hoa, Thạch Lam đã làm cho “Một thứ quà của lúa non: Cốm” trở thành một bản nhạc nhẹ nhàng, tinh khiết về vẻ đẹp văn hóa Việt Nam. Qua hương cốm thanh dịu, ta cảm nhận được cả hồn quê, tình người và niềm tự hào dân tộc thấm đẫm trong từng câu chữ. Câu chuyện không chỉ gợi niềm yêu mến một món ăn dân dã, mà còn đánh thức trong ta ý thức gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống – những viên ngọc quý trong đời sống tinh thần của dân tộc Việt Nam.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: suy nghĩ về vai trò của các giá trị văn hóa truyền thống.

- Hệ thống ý:

+ Làm nên bản sắc, chiều sâu văn hóa của dân tộc

+ Giúp đất nước phát triển một cách bền vững

+ Làm giàu đời sống tâm hồn của mỗi cá nhân

v.v…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về vai trò của các giá trị văn hóa truyền thống.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Các giá trị văn hóa truyền thống có vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành và phát triển bản sắc của mỗi dân tộc. Đó là những tinh hoa, những nét đẹp được hun đúc qua hàng nghìn năm lịch sử, kết tinh trong nếp sống, phong tục, lễ nghi, trong tiếng nói, trang phục, ẩm thực và cả trong những thức quà dân dã như “cốm làng Vòng” mà Thạch Lam từng miêu tả với niềm trân trọng sâu sắc. Chính những giá trị ấy làm nên chiều sâu tâm hồn, bản lĩnh và cốt cách riêng của con người Việt Nam. Giữ gìn văn hóa truyền thống không chỉ là bảo tồn quá khứ, mà còn là nền tảng để đất nước phát triển bền vững trong hiện tại và tương lai. Trong nhịp sống hiện đại, khi những giá trị vật chất lên ngôi, việc trân trọng và phát huy di sản tinh thần dân tộc lại càng cần thiết, bởi đó là nguồn nuôi dưỡng tâm hồn, giúp con người sống nhân ái, hài hòa và có ý nghĩa hơn. Các giá trị văn hóa truyền thống, vì thế, vừa là cội nguồn sức mạnh dân tộc, vừa là ngọn lửa sưởi ấm tâm hồn mỗi chúng ta trên hành trình hướng tới tương lai.