CỦI LỬA

(Dương Kiều Minh)

Đời con dần thưa màu khói
Mẹ già nua như những buổi chiều

Lăng lắc tuổi xuân
Lăng lắc niềm thôn dã
Bếp lửa ngày đông...

Mơ được về bên mẹ
Ao xưa, mảnh vườn nhỏ ngày xưa
Bậc thềm dàn dụa trăng mỗi tối
Bên những hoàng hôn loang lổ gò đồi
Mùi lá bạch đàn xộc vào giấc ngủ
Con về yêu mái rạ cuộc đời

Một sớm vắng
Ùa lên khói bếp
Về đây củi lửa ngày xưa

(Củi lửa - Dương Kiều Minh, NXB Tác phẩm mới, 1989)

Bài thơ Củi lửa được viết theo thể thơ nào? Nêu dấu hiệu nhận biết thể thơ.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Ba rưỡi sáng” của Trúc Thông.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu bài thơ, tác giả, và hoàn cảnh sáng tác.

- Đánh giá chung về giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.

* Thân bài:

- Cảm xúc của bài thơ được khơi nguồn từ quá khứ, những ngày xa dần với những kỷ niệm, những ký ức ngày xưa ùa về.

- Niềm mong mỏi và mơ ước về quá khứ, với những kỷ niệm đẹp, thông qua phép liệt kê ao xưa, mảnh vườn, bậc thềm, mùi lá bạch đàn…

- Trở về thời điểm thực tại với mùi khói bếp nồng nàn trong bếp vắng, tất cả chỉ còn là quãng đời trong mơ ước.

* Kết bài:

- Đánh giá lại bài thơ.

- Liên hệ, mở rộng, đánh giá tài năng của tác giả.

Bài văn tham khảo

Bài thơ “Củi Lửa” của Dương Kiều Minh là một bản tình ca thiết tha về mẹ, về quê hương và những ký ức tuổi thơ êm đềm, ấm áp. Với ngôn ngữ giản dị, mộc mạc nhưng giàu sức gợi, cùng những hình ảnh thân thuộc, bài thơ đã thành công trong việc khắc họa nỗi nhớ da diết và khao khát trở về cội nguồn của người con xa xứ, qua đó làm nổi bật tình mẫu tử thiêng liêng và vẻ đẹp bình dị của cuộc sống thôn dã.

Về mặt nội dung, bài thơ mở đầu bằng một câu thơ đầy suy tư và day dứt về sự phai nhạt của tuổi trẻ và sự già nua của mẹ: "Đời con dần thưa màu khói / Mẹ già nua như những buổi chiều". Hình ảnh "màu khói" gợi sự mong manh, tan biến của thời gian và tuổi trẻ, đối lập với sự "già nua" của mẹ. Phép so sánh mẹ với "những buổi chiều" không chỉ khắc họa dấu vết của thời gian in hằn trên dáng hình mẹ mà còn gợi sự trầm lắng, dịu buồn của một cuộc đời đã trải qua bao thăng trầm. Hai câu thơ tiếp theo "Lăng lắc tuổi xuân / Lăng lắc niềm thôn dã / Bếp lửa ngày đông..." với điệp ngữ "Lăng lắc" nhấn mạnh sự trôi chảy không ngừng của thời gian, cuốn đi tuổi xuân, mang theo cả những niềm vui, nỗi buồn nơi thôn dã. Đặc biệt, "Bếp lửa ngày đông" hiện lên như một điểm nhấn ấm áp, là biểu tượng cho sự sum vầy, che chở của mẹ trong những ngày lạnh giá, gợi mở không gian hồi ức chính của bài thơ.

Nỗi nhớ quê nhà, nỗi nhớ mẹ được đẩy lên thành khao khát cháy bỏng trong khổ thơ tiếp theo: "Mơ được về bên mẹ". Từ "Mơ" thể hiện sự mong mỏi khôn nguôi, một ước muốn mãnh liệt, vượt lên mọi giới hạn về không gian. Loạt hình ảnh quen thuộc của làng quê hiện về trong tâm trí người con: "Ao xưa, mảnh vườn nhỏ ngày xưa / Bậc thềm dàn dụa trăng mỗi tối / Bên những hoàng hôn loang lổ gò đồi". "Ao xưa", "mảnh vườn nhỏ ngày xưa" gợi nhớ về một không gian thân thuộc, nơi chôn giấu bao kỷ niệm ấu thơ. Hình ảnh "Bậc thềm dàn dụa trăng mỗi tối" mang vẻ đẹp lãng mạn, thơ mộng nhưng cũng chất chứa nỗi cô đơn, trầm mặc khi vắng bóng mẹ. "Hoàng hôn loang lổ gò đồi" là một nét vẽ tả thực về cảnh vật làng quê lúc chiều tà, vừa mang vẻ đẹp hoang sơ, vừa gợi chút buồn man mác. Đặc biệt, "Mùi lá bạch đàn xộc vào giấc ngủ" là một chi tiết đặc trưng, gợi nhớ hương vị thân quen của quê hương, một mùi hương có sức mạnh đưa người con về thẳng với những giấc mơ tuổi thơ. Người con "về yêu mái rạ cuộc đời", thể hiện sự trân trọng những giá trị bình dị, mộc mạc, sự chấp nhận và yêu thương trọn vẹn cuộc sống nơi cội nguồn.

Đỉnh điểm của cảm xúc là những câu thơ cuối cùng: "Một sớm vắng / Ùa lên khói bếp / Về đây củi lửa ngày xưa". Từ "Ùa lên" diễn tả sự bất ngờ, mãnh liệt của ký ức. Khói bếp, "củi lửa ngày xưa" không chỉ là hình ảnh cụ thể mà còn là biểu tượng của sự ấm áp, của tình mẹ, của hơi ấm gia đình và cội nguồn. Khói bếp không chỉ là mùi hương mà còn là mùi của ký ức, mùi của tình thân, đưa người con trở về với những giá trị bền vững nhất.

Về mặt nghệ thuật, bài thơ sử dụng ngôn ngữ gần gũi, giàu hình ảnh, mang đậm chất thôn quê. Biện pháp so sánh ("Mẹ già nua như những buổi chiều") tạo hình ảnh gợi cảm. Điệp ngữ "Lăng lắc" không chỉ nhấn mạnh sự trôi chảy của thời gian mà còn tạo nhịp điệu trầm buồn, day dứt. Các hình ảnh thơ cụ thể, thân thuộc như "màu khói", "bếp lửa ngày đông", "ao xưa", "mảnh vườn nhỏ", "bậc thềm", "lá bạch đàn", "khói bếp", "củi lửa" đã góp phần xây dựng một không gian ký ức rõ nét và sống động. Cách ngắt nhịp và sắp xếp câu chữ linh hoạt, kết hợp câu ngắn, câu dài, tạo nên dòng chảy cảm xúc tự nhiên, phù hợp với dòng hồi tưởng. Đặc biệt, biểu tượng "củi lửa" xuyên suốt bài thơ không chỉ là yếu tố vật chất mà còn là biểu tượng của tình mẹ, hơi ấm gia đình, của cội nguồn và những giá trị bền vững mà con người luôn hướng về.

“Củi Lửa” là một bài thơ giàu cảm xúc, là lời tri ân chân thành của người con dành cho mẹ và quê hương. Bằng sự kết hợp hài hòa giữa nội dung sâu sắc và nghệ thuật tinh tế, Dương Kiều Minh đã tạo nên một tác phẩm chạm đến tâm hồn, gợi nhắc mỗi người về những giá trị thiêng liêng của tình thân và nguồn cội.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích đặc sắc nghệ thuật của bài thơ “Củi lửa” của Dương Kiều Minh.

- Hệ thống ý:

+ Hình ảnh thơ giàu tính biểu tượng và gợi cảm xúc:

. “Khói”, “bếp lửa”, “mái rạ”, “lá bạch đàn”... là những hình ảnh quen thuộc của làng quê, tượng trưng cho ký ức tuổi thơ và tình mẹ.

. Hình ảnh mẹ “như những buổi chiều” gợi nét đẹp trầm lặng, mộc mạc và đượm buồn.

+ Ngôn ngữ cô đọng, tinh tế:

. Lời thơ ngắn gọn, giàu tính tạo hình nhưng hàm chứa nhiều tầng ý nghĩa.

. Nhiều câu thơ được viết theo kiểu ngắt nhịp linh hoạt tạo cảm giác bâng khuâng, day dứt.

+ Giọng điệu trữ tình, sâu lắng và hoài niệm: Toàn bài thơ như một dòng tâm sự thì thầm, chan chứa yêu thương và khát khao trở về.

=> “Củi lửa” không chỉ là một bài thơ nhớ mẹ, nhớ quê, mà còn là tiếng gọi sâu xa từ căn cội tâm hồn – nơi lưu giữ những yêu thương nguyên sơ nhất của con người.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về đặc sắc nghệ thuật trong bài thơ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ Củi lửa của Dương Kiều Minh mang đậm màu sắc hoài niệm, được thể hiện qua những đặc sắc nghệ thuật giàu chất thơ và cảm xúc. Trước hết, nhà thơ đã sử dụng hình ảnh mang tính biểu tượng như “khói”, “bếp lửa”, “mái rạ”, “lá bạch đàn” – những chi tiết quen thuộc của làng quê Việt, gợi nhớ về tuổi thơ, về mẹ, về mái ấm gia đình. Hình ảnh mẹ già “như những buổi chiều” vừa gợi sự trầm lặng, vừa gợi nỗi buồn lặng thầm, êm ái, khiến người đọc thổn thức. Ngôn ngữ thơ mộc mạc nhưng cô đọng, giàu nhạc tính. Cách ngắt nhịp linh hoạt, tự nhiên như một lời độc thoại nội tâm khiến cảm xúc lan tỏa nhẹ nhàng mà sâu lắng. Giọng điệu trữ tình, bâng khuâng xuyên suốt bài thơ đã khơi dậy nỗi nhớ quê da diết, khát khao được trở về với những điều thân thuộc, giản dị. Chính những yếu tố nghệ thuật đó đã tạo nên linh hồn của bài thơ – một bản nhạc trầm về tình mẫu tử, về quê hương và những giá trị vĩnh hằng trong tâm hồn mỗi con người.