Hà Nội man mác đông về

(Hoài Hương)

Trời Hà Nội bâng khuâng những nét phác thảo mùa. Thu chần chừ, vấn vương chia tay trong hương cốm Vòng man mác đồng quê, hương hoa sữa nồng nàn, ngây ngất phố, và màu nắng mật ong say say Tình Yêu.

Mùa Đông ngập ngừng với mấy cơn gió mùa đông bắc đầu tiên tràn về, lẫn vào từng cơn mưa cùng mưa lá bay đầy trời, kéo theo cái lành lạnh dịu dàng của khoảnh khắc giao mùa, vừa đủ cho những đôi tình nhân tìm hơi ấm tay trong tay bên nhau.

Lập đông Hà Nội có gam màu và hương vị đắm say là lạ. Màu vàng nắng của cây, lá, hương phố ở những hàng quà rong dọc vỉa hè mang cho nhiều người đến với Hà Nội, xa Hà Nội nỗi nhớ khó tả.

Đường Tràng Thi, Quán Thánh và nhiều con đường khác là những rặng bàng đang thay sắc lá. Thỉnh thoảng vài chiếc lá cây rơi xuống trông giống một mảnh nắng vàng lấp lửng khoảng không, nhưng hấp dẫn đến ngẩn ngơ là màu vàng rực của quả bàng chín, treo lủng lẳng trên cành, lâu lâu gió ào qua lại lộp độp rớt xuống gốc. Quả bàng tỏa mùi thơm nhẹ nhàng mà có lẽ chỉ có trẻ em Hà Nội mới gọi đúng tên được.

[…] Mang cái hồn nhiên ngây thơ lây từ em bé và quả bàng, tôi ngạc nhiên với một loài cây mang cái tên rất chân quê nơi con phố khá sầm uất ở Hà Nội: Cây Cơm nguội ở dọc phố Lý Thường Kiệt. Cây cao, thẳng, lá nhỏ, tiết trời đầu đông nhuộm lá thành màu vàng mơ bay rơi ào ào như những giọt mưa nắng đổ xuống trong chiều... Đẹp quá. Rồi bần thần, thầm thắc mắc, quả của nó có giống cơm nguội không? Và ai đã đặt tên cho một loài cây đẹp như thế một cái tên bình dị, khiêm tốn đến vậy.

[…] Cứ vẩn vơ, mơ màng với cây, với lá phố Hà Nội trong cái lạnh ngọt ngào còn vương chút thu. Tôi dừng chân phố Hai Bà Trưng. Mùi bếp núc ấm nóng ngầy ngậy theo gió xộc vào mũi... Ôi! Quẩy nóng! Món quà phố giản dị, hình như chỉ có ở Hà Nội... Chảo dầu đầy ắp sôi lăn tăn trên bếp lửa liu riu không to, không nhỏ. Cứ hai thỏi bột nặn trắng mịn quấn lấy nhau thành một... ngụp lặn trong chảo dầu. Chốc lát ngả màu vàng rộm, tỏa mùi thơm quyến rũ vô cùng. Cô chủ hàng tròn như cục bột, trắng như bột nặn, má hồng rực, luôn tay nắn, se bột thả vào chảo...

[…] Những ngày đầu đông ở Hà Nội, tôi đã được nếm nhiều vị ngon, vị lạ của nghệ thuật ẩm thực người Hà Nội. Và để khi trở về phương Nam muốn tặng tôi một cái hậu trước lúc tạm biệt cho hoàn hảo bức tranh Đông Hà Nội, run rủi sao, tình cờ tôi được uống trà (chè) giữa phố cổ Hà Nội. Một quán chè chén - người Hà Nội gọi thế, giữa phố Hàng Gai, cạnh gốc cây đa mấy trăm tuổi với ông chủ quán hình như không có tuổi. Trà được pha trong một cái ấm sành màu đen mun bé bằng nắm tay, chén uống cùng màu và bé như cái hột mít.

Chẳng biết ông pha thứ trà gì mà khi tôi nhắp chén nước, cái vị trà đắng tê lưỡi làm tôi muốn dội ngược, song kỳ lạ thay, chỉ thoáng một chút bỡ ngỡ, tôi cảm nhận vị ngọt ấm lan tỏa ngấm dần vào lưỡi, vào cổ, và hình như vị trà có chân, khắp người tôi như được vị trà kia sưởi ấm, cái ấm nhẹ nhàng thanh thoát... Ông chủ phác một nụ cười hiền hòa khi quan sát tôi uống chén trà.

[…] Khi rời quán (chè chén) của ông, trong tôi cứ ẩn chứa câu hỏi, sao ông lại cho tôi thưởng thức hương vị đặc biệt một loại trà thoảng hương thơm của sương tuyết bất hư truyền, chỉ mọc ở trên các đỉnh núi đá tai mèo quanh năm mây phủ vùng Tây  Bắc. Lại kể cho tôi nghe một thú chơi thanh tao quí phái đậm chất nhân sinh Đông phương - nghệ thuật uống trà đạo người Hà Nội.

Hà Nội lập Đông... Nỗi nhớ theo tôi về phương Nam.

(Trích Hà Nội man mác đông về, Hoài Hương, dẫn VOV.VN, Chủ Nhật, 01/11/2015)

Chỉ ra dấu hiệu nhận biết ngôi kể trong đoạn trích.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: nét đẹp của Hà Nội đầu đông qua đoạn trích “Hà Nội man mác đông về” của Hoài Hương.

- Hệ thống ý

+ Khái quát đoạn trích – Hà Nội đầu đông trong ký Hoài Hương.

+ Nét đẹp thiên nhiên: lá bàng, cây cơm nguội, hương hoa sữa, tiết trời se lạnh.

+ Nét đẹp ẩm thực: quẩy nóng, chén trà phố cổ – vừa giản dị vừa tinh tế.

+ Nét đẹp văn hóa: sự thanh tao, tao nhã của người Hà Nội.

+ Tình cảm tác giả: bâng khuâng, say đắm, gắn bó, nhớ thương.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ nét đẹp của Hà Nội đầu đông qua đoạn trích được thể hiện trong nội dung văn bản.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đoạn trích “Hà Nội man mác đông về” của Hoài Hương đã khắc họa vẻ đẹp đặc biệt của Hà Nội vào những ngày lập đông. Thiên nhiên hiện lên vừa thi vị vừa gần gũi: màu lá bàng rụng như mảnh nắng vàng, sắc vàng mơ của lá cơm nguội, hương hoa sữa thoảng nồng nàn. Cái lạnh đầu đông gợi sự se sắt nhưng cũng tạo không khí lãng mạn cho phố phường. Bên cạnh thiên nhiên, Hà Nội còn đẹp ở nét văn hóa ẩm thực: những chiếc quẩy nóng giòn thơm nơi vỉa hè hay chén trà nhỏ bé trong quán chè chén phố cổ. Những chi tiết ấy không chỉ gợi nỗi nhớ mà còn thể hiện phong vị thanh tao, tinh tế của người Tràng An. Đọc đoạn ký, ta cảm nhận tình yêu sâu nặng và niềm tự hào của tác giả đối với Hà Nội. Vẻ đẹp của thành phố không chỉ ở cảnh sắc hay món ăn mà còn ở tâm hồn người Hà Nội – trang nhã, ấm áp và đầy tình nghĩa. Qua đó, tác phẩm gợi trong lòng mỗi người niềm thương nhớ thiết tha về một Hà Nội rất riêng mỗi độ đông về.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích những đặc sắc nghệ thuật trong đoạn trích “Hà Nội man mác đông về” của Hoài Hương.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Hoài Hương và đoạn trích.

- Khẳng định: Đoạn ký đặc sắc ở nghệ thuật miêu tả giàu cảm xúc.

* Thân bài:

1. Bút pháp ký đặc trưng: Kết hợp ghi chép chân thực (cảnh vật, món ăn, con người) với cảm xúc chủ quan trữ tình.

2. Ngôn ngữ miêu tả giàu hình ảnh: So sánh, liên tưởng gợi hình, gợi cảm (“lá rơi như mảnh nắng vàng”).

3. Sử dụng giác quan phong phú: thị giác, khứu giác, vị giác, xúc giác, thính giác, làm cho bức tranh đa sắc, đa thanh.

4. Khắc họa văn hóa Hà Nội: Ẩm thực, trà đạo, lối sống thanh tao, giản dị mà tinh tế.

5. Giọng điệu trữ tình, tha thiết: chan chứa tình yêu, nỗi nhớ, làm đoạn ký vừa chân thực vừa giàu cảm xúc.

* Kết bài:

- Khẳng định thành công nghệ thuật của tác giả.

- Ý nghĩa: góp phần lưu giữ hồn cốt văn hóa Hà Nội trong lòng người đọc.

Bài văn tham khảo

Trong dòng ký viết về Hà Nội, tác phẩm “Hà Nội man mác đông về” của Hoài Hương để lại ấn tượng sâu đậm bởi lối viết tài hoa và cảm xúc dạt dào. Đoạn trích ghi lại hình ảnh Hà Nội vào những ngày lập đông nhưng không đơn thuần là tả cảnh, mà còn chứa đựng nhiều rung động và chiêm nghiệm tinh tế của một người gắn bó tha thiết với mảnh đất nghìn năm văn hiến.

Trước hết, tác phẩm mang đậm đặc trưng thể ký ở sự kết hợp giữa ghi chép chân thực và cảm xúc cá nhân. Những chi tiết đời thường như lá bàng vàng rụng, hàng quẩy nóng vỉa hè hay quán trà nhỏ ở phố Hàng Gai đều được tái hiện sinh động. Người đọc không chỉ nhìn thấy cảnh vật Hà Nội đầu đông, mà còn nghe được nhịp sống thường nhật của phố phường, cảm nhận được hơi thở ấm áp của đời sống. Cùng lúc đó, tác giả lồng ghép những rung động bâng khuâng, xao xuyến, tạo nên chất trữ tình riêng biệt. Đây chính là điểm mạnh của thể ký, sự hòa quyện giữa khách quan và chủ quan, giữa sự thật và cảm xúc.

Điểm nổi bật nữa là ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm giác. Hoài Hương vận dụng nhiều phép so sánh, liên tưởng độc đáo: “lá rơi như mảnh nắng vàng”, “lá cơm nguội như giọt mưa nắng”. Những hình ảnh ấy làm cảnh vật vốn quen thuộc trở nên mới lạ, lung linh. Cảnh sắc Hà Nội vì thế không chỉ hiện ra bằng mắt nhìn, mà còn hiện ra qua lăng kính của tâm hồn nghệ sĩ, khiến người đọc say mê và thấm thía hơn vẻ đẹp của mùa đông đất Bắc.

Đoạn ký còn thành công nhờ việc khơi gợi cảm nhận đa giác quan. Không chỉ dừng lại ở miêu tả bằng thị giác, tác giả còn khéo léo đưa vào khứu giác (mùi hoa sữa, mùi bàng chín, mùi quẩy nóng), vị giác (vị trà đắng rồi ngọt), xúc giác (cái lạnh se se). Nhờ đó, bức tranh Hà Nội lập đông hiện lên đa tầng, đa sắc, chân thực mà giàu xúc cảm, khiến người đọc như đang trực tiếp sống trong không gian ấy.

Không dừng ở cảnh sắc, tác phẩm còn nhấn mạnh nét đẹp văn hóa của người Hà Nội. Những món ăn dân dã như quẩy nóng, chén trà nhỏ bé trong quán ven phố được khắc họa giản dị mà đầy ý nghĩa. Trong đó ẩn chứa một triết lý sống: sự thanh tao, tinh tế, coi trọng giá trị tinh thần hơn vật chất. Qua chi tiết này, Hoài Hương không chỉ khắc họa văn hóa ẩm thực, mà còn thể hiện “hồn cốt” Tràng An, lối sống lịch lãm, nền nã của người Hà Nội.

Trên tất cả, đoạn ký toát lên giọng điệu tha thiết, man mác nhớ thương. Đó là nỗi nhớ dành cho phố phường, cho cây cỏ, món ăn, hơi thở cuộc sống thường nhật. Cảm xúc ấy khiến người đọc đồng cảm, nhất là những ai từng sống xa Hà Nội. Hà Nội hiện lên vừa quen thuộc vừa mới mẻ: quen ở cảnh sắc, món ăn, nếp sống; mới mẻ ở cách cảm nhận và thể hiện bằng giọng văn tinh tế.

Có thể nói, nhờ sự kết hợp tài tình giữa tính chân thực và chất trữ tình, ngôn ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc đa giác quan và giọng điệu tha thiết, “Hà Nội man mác đông về” trở thành một bức tranh nghệ thuật đặc sắc về Hà Nội đầu đông. Đoạn trích không chỉ tái hiện cảnh vật, mà còn gửi gắm tình yêu sâu nặng của tác giả với thủ đô. Đồng thời, tác phẩm góp phần lưu giữ hồn cốt văn hóa Hà Nội, giúp thế hệ hôm nay thêm tự hào, trân trọng và giữ gìn những giá trị tinh thần của mảnh đất ngàn năm văn hiến.