Chợ bên đường

(Nguyễn Ngọc Tư)

Giống như đống lửa rơm nghi ngút khói bên đường, những cái chợ nhỏ làm ấm lòng kẻ rong ruổi trên những con đường đầy bụi và sương, nắng và gió.

[...]

Chợ lúc nào cũng nhóm ngay đầu cầu, trước cơ quan xã hay đầu cống đá vào xóm kinh. Như người phụ nữ chân quê, chợ nhỏ nhoi, hiền hậu, trầm tính dịu dàng. Mấy rổ hàng con con, mươi người phụ nữ tay lấm áo lem ngồi với nhau là thành chợ, đông nữa, hai ba mươi người cũng gọi là chợ. Không cần lặn lội khuya lơ khuya lắc như đi chợ thị xã, cứ chờ cho sáng ra bắc nồi cơm lên bếp cái đã, rồi đủng đỉnh xách hàng ra chợ. Đã hiểu nhau về hết thảy nỗi nhọc nhằn nên người mua không nặng nề mặc cả bon chen, người bán cũng chẳng đanh đá chua ngoa như kẻ chợ, hình như chợ họp chỉ để trao đổi, san sẻ với nhau những gì mình có. Bán đi những trái dừa khô để mua lại mớ rau càng cua về trộn dầu giấm chấm mắm kho. Bán mấy trái khổ qua đắng để mua ít đỉnh cải bẹ xanh về nấu với mớ cá rô mề mới giăng lưới được sáng nay. Cả cá, cả rau, cả trái đều bán theo mớ, hiếm hoi lắm có dì có được cây cân đòn loại 12 kg, trái cân lò dò đặt lên cái đòn đã mòn những khía, tỏ con mắt cũng không biết số ký nằm đâu. Ôi, có hề gì chuyện nặng nhẹ đong đo, lòng người ta tin nhau đầy ắp kia mà. Buổi sáng sao mà dậy mùi thơm nồng hăng của rau húng lủi, húng cây, rau cần nước, cần rừng. Bày ra đó, không phải chăm chăm trông chừng hàng hoa, chị em chụm lại rôm rả với nhau chuyện chồng con, chuyện làng xóm, ruộng lúa, vườn cây,... (chuyện xóm quê mà, nói biết chừng nào cho hết). Thành ra chợ không chỉ bán gà, bán cá, bán rau củ trong vườn nhà mà còn gửi gắm thông tin cho nhau nên chợ ít người mà vui, mà thắm đượm nghĩa tình cũng vì lẽ đó.

Chợ không chỉ độc đáo vì bản sắc bình dị, nó còn độc đáo ở những mặt hàng mà nó bày ra. Thì mớ tép rong ôm một bụng trứng xanh rờn còn ướt rượt nước mới cất vó từ dưới kinh lên đó; thì mớ cá lòng tong, lìm kìm, cá mè con con nhảy tung nhảy toé, nhảy đến tróc lớp vảy óng ánh ra; thì kìa, rổ trái giác trái tròn tròn, bóng mẩy như viên đạn cu ly⁽¹⁾; rồi những cọng năng trắng muốt thơm ngai ngái mùi bùn, mùi nước trên đồng ;... Những thứ này, ở thành phố có thèm cũng chịu thua, có lang thang hết chợ này sang chợ khác tìm kiếm tảo tần chưa chắc có. Trên những con đường còn lơ thơ nhà, lơ thơ hàng quán, đi một đoạn xa ơi là xa, thèm hơi người thì gặp chợ, hỏi làm sao không vui. (...) Bây giờ có kéo nhau xuống đập dưới kia mà nhóm chợ, anh bạn mình làm sao mà trông được cái cổ cao cao, cái cười giòn tan, tươi tắn của cô nhỏ bán hàng, rồi nhớ hoài, nghe ngọt ngào hoài? Thì ra giữa những quãng đường xa ngái, chợ còn có nhiệm vụ là nhóm lên một bếp lửa đời, cho cuộc hành trình bớt xa đi.

Tôi lần nào qua chợ cũng giật mình, làm như gặp lại người nào đó, mà lâu lắm rất quen nhau. Hình như má, hình như chị, mà hình như giống hệt mình đang ngồi đó, quanh mình ngọt ngào buổi sớm mai trong.

(“Chợ bên đường” – Nguyễn Ngọc Tư, in trong Tạp văn Nguyễn Ngọc Tư, NXB Trẻ, TP.HCM, 2020)

(1) Viên đạn cu ly: viên bi thủy tinh mà trẻ con thường chơi.

Xác định ít nhất 2 dấu hiệu đặc trưng của thể kí (tạp văn/hồi kí) trong đoạn trích trên.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: vẻ đẹp bình dị và ý nghĩa nhân văn của chợ quê trong đoạn trích “Chợ bên đường” của Nguyễn Ngọc Tư.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Ngọc Tư, phong cách (giản dị, chân thực, giàu chất Nam Bộ).

- Giới thiệu đoạn trích “Chợ bên đường”.

- Nêu vấn đề: Vẻ đẹp bình dị và ý nghĩa nhân văn của chợ quê.

* Thân bài:

1. Vẻ đẹp bình dị:

- Chợ nhỏ bé, giản đơn (mấy rổ hàng, vài người cũng thành chợ).

- Hàng hóa thân quen: cá rô, tép rong, rau húng, rau cần… → đậm hồn quê.

- Cách mua bán chân thành, tin tưởng nhau, không bon chen mặc cả.

2. Ý nghĩa nhân văn:

- Chợ là nơi gắn kết tình làng nghĩa xóm, nơi trao đổi không chỉ hàng hóa mà cả thông tin, tình cảm.

- Chợ mang lại sự ấm áp, làm “ngọn lửa đời” sưởi ấm kẻ lữ khách, làm hành trình bớt xa.

- Chợ khơi gợi ký ức, gợi tình yêu quê hương, cội nguồn.

3. Đặc sắc nghệ thuật:

- Ngôn ngữ giản dị, giàu chất thơ.

- Giọng văn hoài niệm, tha thiết, đậm dấu ấn Nam Bộ.

- Sự kết hợp miêu tả – tự sự – biểu cảm.

* Kết bài:

- Khẳng định vẻ đẹp, ý nghĩa của chợ quê trong đời sống và trong tâm hồn người Việt.

- Liên hệ: Nhắc nhở mỗi người trân trọng, gìn giữ những nét văn hóa bình dị của quê hương.

Bài văn tham khảo

Trong nền văn xuôi Việt Nam đương đại, Nguyễn Ngọc Tư là gương mặt tiêu biểu với lối viết chân thực, giản dị, giàu cảm xúc. Những trang tạp văn của chị thường ghi lại những nét đẹp bình dị của đời sống Nam Bộ, để từ đó khơi dậy tình yêu quê hương, niềm tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc. Đoạn trích “Chợ bên đường” là một minh chứng tiêu biểu, khắc họa vẻ đẹp mộc mạc của chợ quê và ý nghĩa nhân văn sâu lắng mà nó mang lại.

Trước hết, chợ quê hiện lên với vẻ đẹp bình dị, mộc mạc mà thân thương. Đó không phải là những khu chợ đông đúc, sầm uất, mà chỉ cần “mấy rổ hàng con con, mươi người phụ nữ tay lấm áo lem ngồi với nhau là thành chợ”. Ở đó, người ta bày bán những sản vật gần gũi: mớ cá lòng tong nhảy lách tách, rổ trái giác bóng mẩy, mớ tép rong xanh rờn, cọng năng trắng muốt thơm ngai ngái mùi bùn. Tất cả đều mang đậm hồn quê, gợi nên một không gian gần gũi mà không nơi phố thị nào có được. Hơn thế, chợ quê còn là nơi mua bán giản dị, chan chứa niềm tin: “có hề gì chuyện nặng nhẹ đong đo, lòng người ta tin nhau đầy ắp kia mà.” Tất cả làm nên một bức tranh chợ quê bình dị mà giàu sức sống, nơi mỗi phiên họp chợ đều là một khúc ca đời thường.

Không chỉ đẹp ở sự bình dị, chợ quê còn mang trong nó ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Đó là nơi gắn kết nghĩa tình làng xóm. Chợ không chỉ bán gà, bán cá mà còn gửi gắm những câu chuyện, sẻ chia những nỗi niềm. Nó là nhịp cầu nối con người lại gần nhau hơn trong tình thân, tình bạn, tình xóm giềng. Đặc biệt, chợ còn như một “bếp lửa đời”, sưởi ấm bước chân kẻ lữ khách trên hành trình xa ngái. Giữa những con đường vắng vẻ, sự hiện diện của chợ làm vơi đi nỗi cô đơn, khiến hành trình bớt dài, bớt xa. Với tác giả, mỗi lần đi qua chợ là một lần thấy thân quen, “làm như gặp lại người nào đó, mà lâu lắm rất quen nhau.” Đó là sự đồng điệu giữa ký ức và hiện tại, giữa con người và cội nguồn, khiến lòng người lữ khách thêm gắn bó tha thiết với quê hương.

Thành công của đoạn trích còn đến từ nghệ thuật thể hiện. Nguyễn Ngọc Tư sử dụng ngôn ngữ giản dị, giàu chất thơ, khéo léo kết hợp miêu tả – tự sự – biểu cảm. Giọng văn hoài niệm, tha thiết, nhuốm màu kỉ niệm, gợi nhớ tình yêu quê hương sâu nặng. Chính điều đó đã làm nên sức lay động của tác phẩm, khiến người đọc không chỉ quan sát mà còn cảm nhận bằng trái tim.

Tóm lại, “Chợ bên đường” không chỉ khắc họa vẻ đẹp bình dị của chợ quê, mà còn gửi gắm ý nghĩa nhân văn: tình người, cội nguồn, niềm tin và sự gắn bó. Từ trang viết của Nguyễn Ngọc Tư, ta càng thêm trân trọng những giá trị giản dị mà bền lâu của quê hương. Bởi giữa guồng quay hối hả của đời sống hiện đại, những phiên chợ quê vẫn là “ngọn lửa ấm” để ta trở về, tìm lại sự thân thương, bình yên trong tâm hồn mình.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: tác dụng của việc kết hợp yếu tố miêu tả – tự sự – biểu cảm trong đoạn trích “Chợ bên đường” của Nguyễn Ngọc Tư.

- Hệ thống ý

+ Miêu tả → tạo hình ảnh chân thực, sinh động về chợ quê.

+ Tự sự → khắc họa dòng hồi tưởng, kỉ niệm gắn với tác giả.

+ Biểu cảm → bộc lộ tình yêu, sự gắn bó, hoài niệm về chợ quê.

=> Khẳng định sự hòa quyện ba yếu tố làm nên sức hấp dẫn của tản văn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ tác dụng của việc kết hợp yếu tố miêu tả – tự sự – biểu cảm trong việc thể hiện nội dung văn bản.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích “Chợ bên đường”, Nguyễn Ngọc Tư đã khéo léo kết hợp các yếu tố miêu tả, tự sự và biểu cảm để làm nổi bật vẻ đẹp giản dị mà giàu nghĩa tình của chợ quê Nam Bộ. Những chi tiết miêu tả như “mớ cá lòng tong nhảy tung toé”, “mùi thơm nồng hăng của rau húng lủi, rau cần” đã tái hiện khung cảnh chợ gần gũi, thân quen. Xen giữa đó là mạch tự sự mang tính hồi tưởng: chợ hiện ra trong ký ức như một phần của cuộc sống, như hình bóng của má, của chị, của chính tác giả thuở nhỏ. Trên nền tả và kể ấy, yếu tố biểu cảm thấm đẫm, thể hiện qua giọng văn dịu dàng, da diết, gợi nỗi hoài niệm về tình người, tình quê. Ba yếu tố hòa quyện làm nên sự hấp dẫn riêng của tản văn: vừa chân thực, vừa giàu cảm xúc, vừa in đậm dấu ấn cá nhân. Nhờ vậy, “Chợ bên đường” không chỉ khắc họa bức tranh chợ quê, mà còn khơi gợi tình yêu, niềm tự hào với những giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam.