32. Ngữ liệu 32:

32.1. Văn bản ngữ liệu

CHỢ VÀ VĂN HÓA CHỢ CỦA NGƯỜI XƯA

1. Nguồn gốc của chợ

Chợ ra đời từ rất sớm trong lịch sử loài người. Chợ xuất phát từ nhu cầu thực tiễn khi con người cần trao đổi những thứ họ làm ra và mua về những thứ họ không có. Dần dần với sự ra đời của tiền tệ đã trở thành vật trung gian trong hoạt động mua bán, mọi sản phẩm đều được định giá bằng tiền, người ta dùng tiền để mua những thứ mình muốn và bán những thứ mình có để lấy tiền. Nơi diễn ra các hoạt động trao đổi mua bán đó gọi là chợ. Chợ hình thành tự nhiên trong hoạt động dân sinh, ở đâu có dân, ở đó có chợ. Vì vậy chợ thường nằm ở những nơi đông đúc dân cư, thuận tiện giao thông như ngã ba đường, ngã ba sông, đầu làng, ven lộ, ven các kênh rạch...

2. Giá trị văn hóa của chợ

Dưới góc độ văn hóa, chợ là nơi gặp gỡ, giao tiếp của mọi đối tượng dân cư, vì vậy chợ không chỉ đơn thuần là nơi trao đổi về kinh tế mà còn là trung tâm giao lưu văn hóa của một công đồng người. Đặc biệt tại các vùng thôn quê, chợ làng còn là nơi tụ họp, gặp gỡ của những người thân quen. Họ đến chợ không chỉ để mua và bán mà còn để thăm hỏi sức khỏe, làm ăn, trao đổi thông tin, giao lưu tình cảm ... Mỗi vùng miền hình thức tổ chức chợ có thể khác nhau, nhưng đều mang hơi thở cuộc sống và dấu ấn đặc sắc riêng.

(Theo Nguyễn Thu Hoài, nguồn: danviet.vn)

32.2. Câu hỏi đọc hiểu và viết

32.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Mục đích chính của văn bản “Chợ và văn hóa chợ của người xưa” là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Bàn luận về trách nhiệm của người trẻ trong việc gìn giữ những giá trị văn hóa đó.

- Hệ thống ý

+ Văn bản “Chợ và văn hóa chợ của người xưa” không chỉ tái hiện sinh động không gian mua bán truyền thống mà còn hé mở những giá trị văn hóa đặc sắc từng hiện diện trong đời sống người Việt.

+ Trước sự mai một của những nét đẹp ấy trong nhịp sống hiện đại, người trẻ cần nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

+ Người trẻ cũng cần chủ động tìm hiểu, học hỏi và lan tỏa các giá trị tốt đẹp của chợ truyền thống như tinh thần tương thân tương ái, nét đẹp giao tiếp ứng xử, sự gắn bó với sản vật địa phương…

+ Gìn giữ văn hóa chợ không chỉ là bảo vệ một di sản, mà còn là giữ gìn căn cốt của bản sắc dân tộc.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ thực tế để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về trách nhiệm của người trẻ trong việc gìn giữ những giá trị văn hóa.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về quan điểm.

Đoạn văn tham khảo

Văn bản “Chợ và văn hóa chợ của người xưa” không chỉ tái hiện sinh động không gian mua bán truyền thống mà còn hé mở những giá trị văn hóa đặc sắc từng hiện diện trong đời sống người Việt. Trước sự mai một của những nét đẹp ấy trong nhịp sống hiện đại, người trẻ cần nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Trách nhiệm ấy trước hết là sự trân trọng: trân trọng những không gian chợ quê, chợ phiên – nơi chứa đựng ký ức cộng đồng và kết nối con người bằng tình làng nghĩa xóm. Đồng thời, người trẻ cũng cần chủ động tìm hiểu, học hỏi và lan tỏa các giá trị tốt đẹp của chợ truyền thống như tinh thần tương thân tương ái, nét đẹp giao tiếp ứng xử, sự gắn bó với sản vật địa phương… Thêm vào đó, việc kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại – chẳng hạn qua bảo tồn các khu chợ cổ, xây dựng mô hình “chợ văn hóa” hay đưa văn hóa chợ vào các sản phẩm sáng tạo – cũng là cách để người trẻ thể hiện trách nhiệm của mình. Gìn giữ văn hóa chợ không chỉ là bảo vệ một di sản, mà còn là giữ gìn căn cốt của bản sắc dân tộc.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: bàn về vai trò của các không gian sinh hoạt truyền thống (như chợ quê, đình làng, phiên chợ vùng cao...) trong việc hình thành bản sắc cộng đồng.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề: Mỗi cộng đồng đều có những không gian sinh hoạt mang tính truyền thống – như chợ quê, đình làng, phiên chợ vùng cao...

- Dẫn dắt từ văn bản “Chợ và văn hóa chợ của người xưa” → Những không gian ấy không chỉ phục vụ nhu cầu sống, mà còn là nơi lưu giữ và truyền tải bản sắc văn hóa.

- Nêu vấn đề nghị luận: Vai trò của các không gian sinh hoạt truyền thống trong việc hình thành bản sắc cộng đồng.

* Thân bài:

a. Giải thích các khái niệm:

- Không gian sinh hoạt truyền thống: Những địa điểm gắn liền với đời sống sinh hoạt lâu đời của cộng đồng – như chợ quê, đình làng, bến nước, lễ hội, phiên chợ vùng cao...

- Bản sắc cộng đồng: Là những nét văn hóa, tập quán, phong tục, lối sống, ngôn ngữ, tín ngưỡng... mang tính đặc trưng của một cộng đồng người.

a. Vai trò của các không gian sinh hoạt truyền thống trong việc hình thành bản sắc cộng đồng:

- Lưu giữ và phản ánh lối sống, tập quán lâu đời:

+ Mỗi không gian gắn với một nền nếp sống, ví dụ:

Chợ quê: Phản ánh văn hóa mua bán, giao tiếp, ngôn ngữ, sản vật địa phương.

Đình làng: Gắn với tín ngưỡng thờ Thành hoàng, là nơi tổ chức lễ hội truyền thống, diễn xướng dân gian.

Phiên chợ vùng cao: Thể hiện tập tục, trang phục, nhịp sống dân tộc thiểu số.

→ Những nơi ấy là “tấm gương” phản chiếu bản sắc văn hóa cụ thể của từng vùng miền, dân tộc.

- Gắn kết cộng đồng, hình thành tinh thần cố kết:

+ Không gian truyền thống là nơi giao lưu, kết nối con người:

Gặp gỡ giữa các thế hệ.

Giao tiếp, trao đổi kinh nghiệm sống, tri thức dân gian.

+ Là “mái nhà chung” tạo ra cảm giác thân thuộc, hình thành cộng đồng có ý thức văn hóa riêng biệt.

- Truyền thụ, nuôi dưỡng ý thức văn hóa truyền thống cho thế hệ sau:

+ Thông qua các hoạt động diễn ra trong không gian này, thế hệ trẻ được tiếp xúc, học hỏi, thấm nhuần giá trị văn hóa dân tộc.

+ Góp phần duy trì mạch chảy văn hóa liên thế hệ, hình thành bản sắc văn hóa bền vững.

- Là biểu tượng, cội nguồn của văn hóa địa phương:

+ Những không gian như chợ quê xưa không chỉ mang tính vật chất mà còn là biểu tượng tinh thần → nhắc nhớ về cội nguồn, về quê hương.

+ Trong nhiều trường hợp, những không gian ấy còn là di sản văn hóa cần được bảo tồn.

c. Liên hệ thực tiễn – vấn đề bảo tồn:

- Hiện nay, quá trình hiện đại hóa đang khiến nhiều không gian truyền thống bị mai một hoặc biến tướng.

- Cần có những biện pháp bảo tồn, phát huy giá trị (ví dụ: phục dựng phiên chợ truyền thống, duy trì lễ hội đình làng, quy hoạch chợ quê đúng bản sắc,...)

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Các không gian sinh hoạt truyền thống là thiết chế văn hóa tự nhiên của cộng đồng, góp phần định hình và bồi đắp bản sắc riêng.

- Gợi mở: Mỗi người – đặc biệt là thế hệ trẻ – cần biết trân trọng, gìn giữ và phát huy những không gian ấy như một phần của căn cước văn hóa dân tộc.

Bài văn tham khảo

Chợ và văn hóa chợ của người xưa không chỉ là một hoạt động kinh tế, mà còn là tấm gương phản chiếu đời sống tinh thần, tập quán và bản sắc văn hóa của cả cộng đồng. Từ cái nhìn ấy, văn bản không chỉ khơi gợi một nét đẹp truyền thống đang phai nhạt dần, mà còn đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của thế hệ hôm nay – đặc biệt là người trẻ – trong việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa dân tộc.

Giá trị văn hóa truyền thống là kết tinh của lịch sử, là linh hồn của một dân tộc. Văn hóa chợ xưa với những lệ làng, phiên họp, lời rao, thói quen giao thương hay quy ước đạo đức không chỉ thể hiện nếp sống cộng đồng gắn bó mà còn là môi trường để con người giao lưu, học hỏi và cùng nhau bồi đắp nhân cách. Thế nhưng, trong dòng chảy của hiện đại hóa, nhiều giá trị văn hóa truyền thống đang bị quên lãng hoặc bị thay thế bởi sự tiện lợi, nhanh chóng và xu hướng toàn cầu hóa. Trước thực trạng ấy, trách nhiệm gìn giữ và phát huy văn hóa truyền thống đặt lên vai người trẻ – những chủ nhân tương lai của đất nước – là điều tất yếu và cấp thiết.

Trách nhiệm ấy trước hết là nhận thức: người trẻ cần hiểu rõ ý nghĩa và giá trị của văn hóa truyền thống, không chỉ qua sách vở mà qua trải nghiệm thực tế, qua những phiên chợ quê, lễ hội cổ truyền, làng nghề dân gian… Từ đó, họ có thể chủ động gìn giữ bằng cách lan tỏa hình ảnh đẹp của văn hóa xưa trên mạng xã hội, trong các hoạt động ngoại khóa, du lịch trải nghiệm, hoặc các sản phẩm sáng tạo như tranh, phim, bài viết, âm nhạc. Thậm chí, nhiều bạn trẻ đã biết kết hợp truyền thống với công nghệ như làm vlog về chợ quê, mở kênh bán hàng online các sản vật vùng miền hay phục dựng lễ hội dân gian bằng công nghệ thực tế ảo.

Bên cạnh đó, người trẻ còn cần biết phân biệt giữa gìn giữ và bảo thủ: bảo tồn không có nghĩa là cứng nhắc giữ nguyên mọi thứ, mà là chọn lọc tinh hoa, tiếp biến sao cho phù hợp với thời đại. Chẳng hạn, nhiều mô hình “chợ phiên cuối tuần” ở thành phố hiện nay không chỉ bán nông sản mà còn tổ chức không gian văn hóa, biểu diễn dân ca, viết thư pháp… góp phần “hiện đại hóa truyền thống” một cách sống động và gần gũi với giới trẻ.

Gìn giữ văn hóa truyền thống không phải là trách nhiệm của một cá nhân, nhưng mỗi người trẻ cần là một “hạt nhân lan tỏa” tinh thần đó trong cộng đồng. Khi người trẻ biết yêu những gì thuộc về cội nguồn, thì văn hóa dân tộc mới có thể trường tồn cùng thời gian.