Đọc hiểu văn bản văn học và viết đoạn văn nghị luận văn học (5,0 điểm)

Tôi là một con chữ chì ở nhà in. Tên tôi là A. Từ lâu tôi đã nổi tiếng, hễ nhắc đến tên, ai cũng biết. Khi vui sướng quá, người ta thường reo tên tôi trước tiên: “A - a - a!” Khi ngạc nhiên, sửng sốt, người ta cũng kêu lên: “A!” Khi đau đớn không chịu nổi, người ta cũng gọi tên tôi, mong tìm một người bạn che chở: “A - a - á!” Hằng năm, cứ đến ngày khai trường, hàng triệu trẻ em ở khắp nơi bao giờ cũng phải làm quen với tôi trước tiên. Tôi đứng đầu bảng chữ cái nước ta. Trong bảng chữ cái của nhiều nước trên thế giới, tôi cũng là chữ được người ta trân trọng xếp ở hàng đầu… Còn nhiều ví dụ tương tự, không thể kể hết được.

(Lược một đoạn: A và các con chữ khác được Cô Sách Giáo Khoa kể cho nghe về Cung điện Ánh sáng với một thư viện rất lớn. Những con chữ tin rằng trong thư viện sẽ có cuốn Sách Ước giúp mình muốn gì được nấy. Từ hôm ấy, Cung điện Ánh sáng và cuốn Sách Ước luôn ám ảnh trong tâm trí của A). 

Tôi quyết định ra đi. Sống quanh quẩn ở nhà mãi, chán lắm. Khổ nhất là bị gò bó, lúc nào cũng phải sống trong một trật tự, mất hết thoải mái. Bạn bè chẳng ai hiểu tôi. Họ không đánh giá hết vai trò quan trọng loại A của tôi. Chữ A thì bao giờ cũng phải được ưu tiên đứng ở hàng đầu. Họ không hiểu điều đơn giản ấy, nhiều lúc cứ nhét tôi vào giữa, thậm chí vào cuối hàng chữ. Đã thế, cô thợ xếp chữ lại đứng về phe họ, hễ tôi vừa trồi lên đứng đầu hàng, là cô lại gắp tôi, nhét trở lại chỗ cũ. Ức không chịu được. Phải bỏ đi thôi! Tôi sẽ tìm bằng được Cung điện Ánh sáng và cuốn Sách Ước. Tôi sẽ ước sao được sống một mình, muốn làm gì, muốn ở đâu là tùy theo ý mình.

(Lược một đoạn: A đi qua Viện bảo tàng, lắng nghe những lời khuyên của bác P giàu kinh nghiệm. Sau đó A mơ thấy mình đến được Cung điện Ánh sáng, chiếm được cuốn Sách Ước, ước cuốn sách là của riêng mình.)

Tôi như phát cuồng lên, vừa sung sướng vừa lo sợ. Hai chân tôi ríu vào nhau. Cuốn Sách Ước vừa mở ra, sáng lấp lánh. Nhiều chữ ào lên sát cạnh tôi. Tôi dang tay ra ngăn chúng lại, gạt phắt chúng đi, túm lấy chúng mà lẳng ra xa. Vừa gạt, tôi vừa hét: “Của tôi! Của tôi!”. Thừa lúc mọi người đang chạy tán loạn, tôi nhanh nhẹn thu mình lại, rồi dồn hết sức lực, bật dậy thật mạnh, quăng mình lộn ba vòng trong không trung và lao thẳng vào giữa trang sách. Tôi gào thật to: “Ước gì tôi được sống một mình! Chỉ một mình tôi thôi! Của tôi! Của tôi! Cuốn Sách Ước của tôi”. Cầu được ước thấy, cuốn sách cứ lớn lên, lớn dần và chỉ mình tôi ngồi chễm chệ trên đó. Nhìn các chữ khác đang đứng ngẩn ngơ phía dưới với những đôi mắt đầy thèm muốn, tôi sung sướng quá, cười ha hả rất sảng khoái. Trang sách cứ trải rộng mãi, cuồn cuộn như những đợt sóng. Ban đầu, điều đó làm tôi rất thích thú, nhưng sau lại thấy sợ. Xung quanh tôi vắng lặng, không một tiếng chim kêu, không một tiếng cây cỏ rì rào, không một bóng người qua lại. Tất cả chỉ một màu trắng lạnh lẽo như một bãi cát chết, nhìn hút tầm mắt. Bây giờ tôi mới nhận ra điều giản dị này: một chữ A như tôi sống cô độc trên trang sách trống trải, nào có nghĩa gì! Người tôi lúc nóng hầm hập, lúc lạnh toát. Kinh hãi quá tôi hốt hoảng kêu thét lên... 

(Trích Cuộc phiêu lưu của những con chữ, Trần Hoài Dương, trong Tổng tập Truyện ngắn Việt Nam 1945-2005 (Tác giả tự chọn), Quyển 7, NXB Công an Nhân dân, 2005)

Theo văn bản, nhân vật “tôi” dự định sẽ ước điều gì khi có được cuốn Sách Ước? (0,5 điểm)

Sự thay đổi trong nhận thức của nhân vật “tôi”:

- Trước kia: Chữ A kiêu căng, tự cao, cho rằng mình quan trọng và phải được đứng đầu, muốn tách khỏi tập thể để khẳng định giá trị riêng.

- Sau này: Sau khi cô độc một mình, chữ A nhận ra ý nghĩa của bản thân chỉ tồn tại khi hòa nhập cùng các chữ khác, khi trở thành một phần trong tập thể, trong thế giới ngôn từ và con người.

Xác định câu rút gọn và nêu tác dụng:

- Các câu rút gọn:

+ “Ức không chịu được.” (Rút gọn chủ ngữ → “Tôi ức không chịu được.”)

+ “Phải bỏ đi thôi!” (Rút gọn chủ ngữ → “Tôi phải bỏ đi thôi!”)

- Tác dụng:

+ Làm cho lời kể trở nên ngắn gọn, dồn dập, thể hiện rõ tâm trạng bức xúc, quyết liệt, nóng nảy của nhân vật “tôi” (chữ A) khi quyết định rời đi.

Tưởng tượng lời nói của nhân vật và lí giải:

- Khi tỉnh lại và gặp các bạn chữ khác, “tôi” (chữ A) có thể nói: “Các bạn ơi, tôi đã sai rồi! Một mình tôi thì chẳng có nghĩa gì cả. Chỉ khi ở cùng các bạn, ghép lại thành từ, thành câu, tôi mới thật sự có giá trị. Cảm ơn các bạn đã luôn bên tôi!”

Phân tích được nội dung chủ đề hoặc một số nét đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích; sắp xếp được hệ thống ý hợp lí, biết kết hợp lí lẽ và bằng chứng để chứng minh vấn đề. Học sinh có thể phân tích đoạn trích theo kiểu kết hợp giữa nghệ thuật và nội dung hoặc phân tích nội dung và nghệ thuật tách rời. Trong quá trình phân tích, cần chú ý đến mối liên hệ giữa hình thức và nội dung. Khuyến khích những bài làm có cảm thụ sâu sắc, chân thành về đoạn trích.

Sau đây là một hướng làm bài:

DÀN Ý CHUNG CHO CẢ HAI HƯỚNG (nội dung hoặc nghệ thuật)

1. Mở đoạn (khoảng 2 - 3 câu)

- Giới thiệu tác phẩm và đoạn trích: “Cuộc phiêu lưu của những con chữ” là truyện ngắn tiêu biểu của Trần Hoài Dương, viết bằng giọng kể hóm hỉnh, mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc.

- Nêu vấn đề nghị luận (tùy chọn 1 trong 2 hướng):

+ Nếu chọn hướng nội dung: Đoạn trích thể hiện bài học ý nghĩa về giá trị của sự gắn bó, đoàn kết và trách nhiệm của mỗi cá nhân trong cộng đồng.

+ Nếu chọn hướng nghệ thuật: Đoạn trích gây ấn tượng bởi nghệ thuật nhân hóa, tưởng tượng phong phú và giọng kể sinh động, hấp dẫn.

2. Thân đoạn (khoảng 6 - 8 câu)

* Trường hợp 1: Phân tích nội dung chủ đề

- Nêu khái quát: Câu chuyện về chữ A không chỉ là hành trình của một con chữ mà còn là hành trình nhận thức của con người.

- Phân tích:

+ Ban đầu, chữ A kiêu căng, ích kỉ, chỉ muốn khẳng định cái tôi, tách khỏi tập thể.

+ Trải nghiệm cô độc giữa trang giấy trắng khiến chữ A nhận ra: khi đứng một mình, nó trở nên vô nghĩa, chỉ khi hòa nhập với các chữ khác, nó mới góp phần tạo nên ý nghĩa, cái đẹp của ngôn từ.

+ Tác phẩm thể hiện thông điệp nhân sinh sâu sắc: Mỗi cá nhân là một phần nhỏ trong thế giới, chỉ khi biết gắn bó, sẻ chia, chúng ta mới tìm thấy giá trị thật sự của mình.

* Trường hợp 2: Phân tích nghệ thuật

- Nêu khái quát: Trần Hoài Dương đã khéo léo kể một câu chuyện giàu sức gợi bằng bút pháp nghệ thuật đặc sắc.

- Phân tích:

+ Nghệ thuật nhân hóa: Biến các con chữ thành nhân vật có cảm xúc, suy nghĩ, hành động – giúp câu chuyện sinh động và dễ hiểu.

+ Yếu tố tưởng tượng, hư cấu phong phú: Cung điện Ánh sáng, Sách Ước... tạo nên thế giới huyền ảo nhưng chứa đựng triết lí đời sống.

+ Giọng kể hóm hỉnh, gần gũi: vừa phù hợp với thiếu nhi, vừa gợi suy ngẫm cho người lớn.

+ Kết cấu có kịch tính: hành trình ra đi – nhận ra sai lầm – thức tỉnh → tạo điểm nhấn cho bài học về giá trị sống.

3. Kết đoạn (2 - 3 câu)

- Khẳng định lại ý nghĩa/ tác dụng của đoạn trích: Dù kể bằng hình thức ngụ ngôn hiện đại, đoạn trích vẫn để lại ấn tượng sâu sắc về bài học nhân sinh: sống hòa hợp với cộng đồng để mỗi cá nhân trở nên có ý nghĩa.

- Mở rộng: Câu chuyện về chữ A cũng là lời nhắc nhở mỗi chúng ta – “những giọt nước nhỏ” – cùng góp phần làm nên “biển cả” của cuộc đời.

* Đoạn văn mẫu tham khảo 1: PHÂN TÍCH NỘI DUNG, CHỦ ĐỀ (HƯỚNG TƯ TƯỞNG, THÔNG ĐIỆP)

Đoạn trích Cuộc phiêu lưu của những con chữ của Trần Hoài Dương gửi gắm một bài học giản dị mà sâu sắc về giá trị của mỗi cá nhân trong cộng đồng. Nhân vật “tôi” – chữ A – ban đầu mang tâm lí tự cao, luôn cho rằng mình quan trọng nhất và không ai có thể thay thế. A muốn tách khỏi các con chữ khác để được tự do, khẳng định vị trí riêng. Nhưng khi ước mơ ấy thành hiện thực, chữ A lại rơi vào cô đơn và trống rỗng. Giữa trang giấy trắng lạnh lẽo, A mới nhận ra: sống một mình, dù ở vị trí nào, cũng trở nên vô nghĩa. Chỉ khi hòa nhập với tập thể, gắn bó cùng những chữ khác để tạo thành từ, câu, ý nghĩa mới thực sự hình thành. Câu chuyện nhỏ của chữ A là lời nhắn nhủ lớn lao với con người hôm nay: ai cũng là một phần của thế giới, chỉ khi biết sống chan hòa, biết cùng đóng góp và sẻ chia, ta mới tìm thấy hạnh phúc và giá trị thật của bản thân.

* Đoạn văn mẫu tham khảo 2: PHÂN TÍCH NGHỆ THUẬT (HƯỚNG HÌNH THỨC THỂ HIỆN)