Văn bản ngữ liệu

QUAN THANH TRA (Trích)

(Gô-gôn)

“THỊ TRƯỞNG: Thưa các ngài, tôi mời các ngày đến để báo một tin hết sức không vui. Có quan thanh tra đến chỗ chúng ta.

AM-MỘT PHI-Ô-ĐÔ-RÔ-VÍCH: Thế nào! Quan thanh tra à?

ÁC-TÊ-MI PHI-LÍP-PÔ-VÍCH: Thế nào! Quan thanh tra à?

THỊ TRƯỞNG: Quan thanh tra ở Pê-téc-bua đến, một cách bí mật, lại mang theo mật lệnh.

AM-MỘT PHI-Ô-ĐÔ-RÔ-VÍCH: Thế mới chết!

ÁC-TÊ-MI PHI-LÍP-PÔ-VÍCH: Thật là đang yên đang lành bỗng sinh chuyện thế đấy!

LU-CA LU-KÍCH: Lại mang theo cả mật lệnh kia ư, hở trời!

THỊ TRƯỞNG: Hình như tôi đã cảm thấy việc đó từ trước: suốt đêm qua, tôi nằm mơ thấy hai con chuột cống kì quái. Thật tôi chưa hề thấy loại chuột nào như thế bao giờ: nó đen, mà to lớn lạ thường! Chúng bò tới, đánh hơi, rồi biến mất. Đây, tôi đọc cho các ngài nghe bức thư này của An-đrây I-va-nô-vích Smi-cốp gửi cho tôi; ông Ác-tê-mi Phi-líp-pô-vích, ông biết lão ta chứ gì! Lão ta viết thế này: “Bạn thân mến, bạn cánh hẩu và ân nhân (lẩm bẩm, đưa mắt đọc lướt bức thư...) và báo cho đằng ấy biết.”. À! đây: “mình cấp tốc báo thêm cho đằng ấy biết là có một viên quan đã tới; ông ta có lệnh phải xem xét toàn tỉnh và đặc biệt là quận nhà (giơ ngón tay lên một cách có ý nghĩa). Mình đã biết việc này từ những người đáng tin cậy nhất, mặc dù ông ta giả làm thường dân. Theo như mình biết, đằng ấy cũng như mọi người, thường hay phạm lỗi lặt vặt, vì đằng ấy là người thông minh, không ưa bỏ qua những món lọt đến tay.” (ngừng lại), không sao, ở đây là cánh ta cả... “cho nên mình khuyên đằng ấy nên hết sức đề phòng, bởi vì ông ta có thể đến bất kì lúc nào, nếu không phải là đã đến rồi, lẩn quẩn ở đâu một cách bí mật... Hôm qua, mình...”. Hừ, đoạn này là việc gia đình: “em gái mình, An-na Ki-rin-lốp-na cùng chồng nó đã đến thăm chúng mình; I-van Ki-rin-lô-vích béo ra nhiều lắm và vẫn chơi vi- ô-lông như thường” vân vân... vân vân... Đấy tình hình như thế đấy.

AM-MỐT PHI-Ô-ĐÔ-RÔ-VÍCH: Phải, tình hình như vậy... thật là không bình thường, rất không bình thường. Không dưng sao lại có chuyện được.

LU-CA LU-KÍCH: Sao lại có chuyện ấy nhỉ, ông An-tôn An-tô-nô-vích? Quan thanh tra đến vùng ta làm quái gì nhỉ?

THỊ TRƯỞNG: Còn sao nữa! Rõ ràng là số kiếp xui khiến ra như vậy! (Thở dài). Từ trước tới nay, ơn nhờ Bề trên, họ mò đến các thành phố khác. Bây giờ đến lượt vùng chúng ta đây.

[...]

THỊ TRƯỞNG: Tôi cũng chỉ nói qua cho ông để ý tới việc đó. Còn vấn đề trong nội bộ chúng ta ấy, và cái mà lão An-đrây gọi là “lỗi vặt” trong bức thư, tôi không thể nói gì được nữa. Vả lại, chẳng ai lạ gì, không có người nào lại không có một vài tội lỗi nào đó. Trời sinh chúng ta đều như thế cả kia mà, và các nhà triết học đồ đệ của Vôn-te phản đối điều đó thực là vô ích.

AM-MỘT PHI-Ô-ĐÔ-RÔ VÍCH: Ông An-tôn An-tô-nô-vích, ông cho thế nào là tội lỗi. Cũng năm bảy đường tội lỗi chứ. Tôi không giấu ai là tôi cũng có nhận của hối lộ, nhưng của hối lộ đó là những vật gì? Chẳng qua là một vài con chó săn con mà thôi. Như thế khác chứ.

THỊ TRƯỞNG: Này, chó hay vật gì khác cũng đều là của hối lộ tất.

AM-MỘT PHI-Ô-ĐÔ RÕ VÍCH: Ấy, không phải, ông An-tôn An-tô-nô-vích ạ! Đây nhé, thí dụ có kẻ được biểu một cái áo khoác bằng lông thủ đáng giá năm trăm rúp, thêm cái khăn san cho vợ hắn ta....

THỊ TRƯỜNG: Thật ra, ông chỉ ăn hối lộ bằng chó săn con thì cũng không đáng kể. Nhưng ông lại không tin Chúa; ông không đi lễ nhà thờ bao giờ, còn tôi, ít ra tôi cũng vùng lòng tin và Chủ nhật nào tôi cũng đi nhà thờ. Còn ông... Ôi, tôi biết ông lắm: mỗi khi ông bắt đầu nói về sự sáng thế là tóc cứ dựng ngược lên. [...]”

(Trích Quan thanh tra - N. Gô-gôn, theo Văn bản đọc hiểu Ngữ văn 12, NXB Đại học Huế, 2024)

4.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

4.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

 Đoạn trích trên thuộc thể loại văn học nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Làm rõ giá trị trào phúng trong tác phẩm Quan thanh tra.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả N. V. Gô-gôn – nhà văn hiện thực Nga thế kỉ XIX, bậc thầy của nghệ thuật trào phúng.

- Tác phẩm Quan thanh tra (1836) là vở kịch nổi tiếng, gây chấn động dư luận đương thời.

- Nêu vấn đề nghị luận: Tiếng cười trong kịch không chỉ để giải trí mà còn để phê phán và tố cáo hiện thực xã hội quan lại Nga mục nát.

* Thân bài:

a. Khái quát về tiếng cười trào phúng

- Trào phúng: dùng sự mỉa mai, cường điệu, châm biếm để phơi bày bản chất giả dối, lố bịch.

- Tiếng cười trong Quan thanh tra vừa hài hước, vừa chua cay, vừa mang ý nghĩa phê phán sâu sắc.

b. Tiếng cười mua vui

- Cảnh các quan chức nghe tin có thanh tra đến đều hoảng loạn, hốt hoảng.

- Lời thoại dồn dập, cường điệu → tạo không khí hài hước, gây cười cho người xem.

- Nhân vật Thị trưởng cùng đồng sự “bối rối như gà mắc tóc”, mỗi người lo sợ bị lộ tội → tình huống hài hước kịch tính.

c. Tiếng cười phê phán, tố cáo

- Qua tiếng cười, Gô-gôn lột trần bộ mặt quan lại: tham nhũng, ăn hối lộ, coi thường dân, vụ lợi cá nhân.

- Câu nói mỉa mai của Thị trưởng: “không có người nào lại không có một vài tội lỗi” → lật tẩy sự bao che và tự biện hộ cho hành vi sai trái.

- Tình huống trào phúng: tất cả quan chức run sợ trước bóng dáng một “quan thanh tra” giả mạo → phơi bày bản chất bất chính, tham lam, sợ bị trừng trị.

- Tiếng cười không chỉ chĩa vào một cá nhân mà vào cả bộ máy quan liêu tha hóa của xã hội Nga thế kỉ XIX.

d. Ý nghĩa xã hội và nghệ thuật

- Xã hội Nga hiện lên qua tiếng cười là thối nát, phi nhân tính, cần thay đổi.

- Tiếng cười giúp công chúng nhận thức rõ thực trạng, từ đó nuôi dưỡng khát vọng cải cách.

- Nghệ thuật trào phúng của Gô-gôn:

+ Xây dựng tình huống bất ngờ, kịch tính.

+ Ngôn ngữ giàu tính mỉa mai, đối thoại dí dỏm mà chua chát.

+ Khắc họa nhân vật điển hình cho một giai cấp quan lại tham nhũng.

* Kết bài:

- Khẳng định: Tiếng cười trong Quan thanh tra vừa có tính nghệ thuật giải trí, vừa mang giá trị phê phán – xã hội sâu sắc.

- Gô-gôn xứng đáng là “bậc thầy của tiếng cười trào phúng” trong văn học Nga và thế giới.

- Liên hệ: Tiếng cười phê phán trong tác phẩm vẫn còn ý nghĩa thời sự hôm nay khi con người tiếp tục đấu tranh chống tham nhũng, giả dối và bất công.

Bài viết tham khảo

Trong kho tàng văn học hiện thực Nga thế kỉ XIX, tên tuổi Gô-gôn gắn liền với nghệ thuật trào phúng bậc thầy. Vở kịch Quan thanh tra (1836) của ông khi ra mắt đã gây chấn động dư luận bởi nó khắc họa một xã hội quan liêu mục nát qua những mảng tiếng cười vừa hài hước vừa cay đắng. Tiếng cười trong tác phẩm không chỉ đơn thuần mang tính giải trí, mà quan trọng hơn, nó phê phán và tố cáo hiện thực xã hội đương thời.

Trước hết, không thể phủ nhận yếu tố mua vui của Quan thanh tra. Ngay từ khi nghe tin có một viên quan thanh tra bí mật đến điều tra, các quan chức ở một thị trấn nhỏ đã rơi vào trạng thái hoang mang, rối loạn. Lời thoại của họ dồn dập, chen lấn nhau, đầy mâu thuẫn và mâu thuẫn ấy lại được đẩy lên đến mức phi lý, khiến khán giả bật cười. Cảnh tượng các quan chức loay hoay tìm cách che giấu sai phạm giống như một màn hài kịch “gà mắc tóc”, tạo ra sức hấp dẫn sân khấu đặc biệt.

Tuy nhiên, đằng sau những trận cười ấy là lời tố cáo xã hội thấm thía. Tiếng cười trong tác phẩm nhằm vào bộ mặt thật của giới quan lại địa phương: ăn hối lộ, tham lam, coi thường dân chúng và chỉ lo vun vén cá nhân. Lời nói của Thị trưởng: “không có người nào lại không có một vài tội lỗi” là một kiểu ngụy biện trắng trợn, biến cái xấu thành lẽ thường, qua đó phơi bày thái độ bao che và sự trơ trẽn của kẻ cầm quyền. Đặc biệt, khi cả bộ máy quan lại run sợ trước một “quan thanh tra” giả mạo, sự hốt hoảng ấy đã vô tình tố cáo bản chất bất chính của họ: nếu trong sạch, sao phải hoảng hốt đến thế? Tiếng cười vì vậy không dừng lại ở sự mua vui, mà trở thành một bản cáo trạng xã hội đanh thép.

Giá trị lớn lao của tiếng cười trào phúng trong Quan thanh tra còn nằm ở chỗ nó khiến công chúng phải suy ngẫm. Xã hội Nga hiện lên trong tác phẩm là một guồng máy quan liêu thối nát, phi nhân tính, cần được thay đổi. Nghệ thuật trào phúng của Gô-gôn đã đạt tới trình độ bậc thầy: ông khéo léo xây dựng tình huống kịch bất ngờ, sử dụng ngôn ngữ mỉa mai, châm biếm, và khắc họa thành công chân dung điển hình của một giai cấp tham nhũng. Tiếng cười vừa giúp người xem giải trí, vừa như tấm gương soi phơi bày sự thật, buộc con người phải nhìn lại xã hội của mình.

Có thể khẳng định, Quan thanh tra không chỉ là một tác phẩm kịch gây cười mà còn là tác phẩm nghệ thuật giàu giá trị phê phán. Tiếng cười ở đây chính là vũ khí sắc bén để Gô-gôn tố cáo cái xấu, đồng thời gieo vào lòng công chúng khát vọng hướng tới sự trong sạch, công bằng. Đến hôm nay, tiếng cười ấy vẫn còn nguyên ý nghĩa, bởi cuộc đấu tranh chống tham nhũng, giả dối và bất công chưa bao giờ là vấn đề cũ. Gô-gôn, bằng tài năng trào phúng của mình, đã để lại cho nhân loại một bài học: tiếng cười không chỉ là niềm vui, mà còn là sức mạnh thức tỉnh xã hội.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích nhân vật Thị trưởng trong văn bản.

- Hệ thống ý:

+ Nhân vật Thị trưởng hiện lên như một điển hình quan chức địa phương tha hóa.

+ Trước tin có quan thanh tra từ Pê-téc-bua đến bí mật điều tra, ông tỏ ra vô cùng lo lắng, hoang mang và vội vàng triệu tập thuộc cấp để bàn mưu tính kế.

+ Sự sợ hãi ấy cho thấy bản thân ông không trong sạch, luôn sống trong tâm trạng bất an vì sợ bị phơi bày sai phạm.

+ Qua nhân vật Thị trưởng, Gô-gôn không chỉ phơi bày bộ mặt giả dối, tha hóa của tầng lớp quan lại đương thời mà còn gửi gắm tiếng cười châm biếm sâu cay, tố cáo một xã hội mục nát, nơi con người tìm cách che giấu tội lỗi thay vì hướng đến sự liêm chính.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về hình tượng nhân vật Thị trưởng.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Quan thanh tra của Gô-gôn, nhân vật Thị trưởng hiện lên như một điển hình quan chức địa phương tha hóa. Trước tin có quan thanh tra từ Pê-téc-bua đến bí mật điều tra, ông tỏ ra vô cùng lo lắng, hoang mang và vội vàng triệu tập thuộc cấp để bàn mưu tính kế. Sự sợ hãi ấy cho thấy bản thân ông không trong sạch, luôn sống trong tâm trạng bất an vì sợ bị phơi bày sai phạm. Đáng chú ý, Thị trưởng đã tự biện minh bằng câu nói: “không có người nào lại không có một vài tội lỗi”, biến hành vi tham nhũng thành “lỗi vặt” mà ai cũng mắc. Lời thoại này vừa thể hiện sự ngụy biện, vừa phơi bày lối sống đạo đức giả của ông: một mặt nhận hối lộ, mặt khác vẫn tự hào rằng mình có đức tin tôn giáo, đi lễ nhà thờ thường xuyên để tỏ ra “tốt” hơn đồng sự. Qua nhân vật Thị trưởng, Gô-gôn không chỉ phơi bày bộ mặt giả dối, tha hóa của tầng lớp quan lại đương thời mà còn gửi gắm tiếng cười châm biếm sâu cay, tố cáo một xã hội mục nát, nơi con người tìm cách che giấu tội lỗi thay vì hướng đến sự liêm chính.