CON CHÓ XẤU XÍ

(Kim Lân)

(Lược dẫn: Vợ của nhân vật xưng “tôi” mua một con chó, nhưng nó rất xấu xí nên chẳng ai dám đến gần. Mấy người quen của nhân vật “tôi” định bụng sẽ giết thịt nó để làm một chầu nhậu, nhưng rồi giặc đến, mọi người đều phải bỏ làng chạy giặc. Vì vướng víu nên gia đình, nhân vật “tôi” đành phải bỏ con chó lại nhà cụ bếp Móm và nhờ cụ nuôi hộ. Trước khi ra đi, vợ của nhân vật “tôi” đã xích con chó vào gốc cây để nó khỏi chạy theo).

“Ắng!… Ắng! Ắng!…” Tiếng con chó lồng lộn, cuống quít đằng sau bước chân tôi. Nó như gọi tôi, nó như kêu cứu, như than khóc, oán trách…

Ra khỏi ngõ tôi thoảng nghe tiếng chị vợ cả nói với chồng:

– Vợ chồng nhà ấy họ đi đấy à? Này, họ bỏ lại con chó cậu ạ.

Và tiếng anh chồng dấm dẳn:

– Đến người cũng chả chắc giữ được nữa là con chó!…

Tôi xóc lại cái quai ba lô, bước theo hút cái bóng nhà tôi đang đi xăm xắm xuống đồi.

[…]

Tiếng con chó từ trong nhà cụ bếp Móm đưa ra vẫn nghe rõ mồn một “Ắng!… Ắng! Ắng!…”. Tiếng con chó da diết, nhọn hoắt xói vào ruột gan tôi. “Thôi để chuyến này về tao nuôi. Tao sẽ nuôi mày, tao không bỏ mày đâu…”.

Tôi nhủ thầm với tôi một lần nữa như vậy.

(Lược một đoạn: sau khi giặc rút, gia đình nhân vật “tôi” về lại làng, nhưng nhân vật “tôi” đã quên bẵng con chó).

Một hôm tôi chợt thấy cặp kính trắng lấp loáng của Đặng “cồn” từ đầu ngõ đi vào, bấy giờ tôi mới giật mình, sực nhớ đến con chó. Tôi quay lại hỏi nhà tôi:

– À, mình này! Con chó nhà ta đâu nhỉ? Mình chưa vào trong cụ bếp dắt nó về à?

Nhà tôi đứng ngẩn ra một lúc. Có lẽ nhà tôi cũng không ngờ rằng tôi đã về bằng ấy ngày giời rồi vẫn không nói chuyện con chó ấy với tôi.

– Nó chết rồi!… – Nhà tôi nói khe khẽ.

– Chết rồi? Làm sao mà chết được?…

Tôi trố mắt lên hỏi lại. Nhà tôi cúi mặt xuống, thở dài:

– Nó chết thương lắm cơ mình ạ. Không phải nó chết trong cụ bếp Móm đâu. Nó về nhà ta nó chết đấy.

Nhà tôi ngừng lại, cắn môi chớp chớp hai mắt nhìn ra ngoài sân. Lát sau, nhà tôi đứng dậy mời Đặng vào trong nhà, rót nước mời anh rồi mới tiếp tục câu chuyện.

Chao ôi! Con chó xấu xí ấy của tôi! Con chó từ lúc mua, đến lúc chết không được một lần vuốt ve! Nó đã chết một cách thảm thương và trung hậu quá. Từ hôm vợ chồng tôi gửi lại nó cho ông cụ bếp Móm, con chó không chịu ăn uống gì. Nó chỉ kêu. Nó kêu suốt ngày, suốt đêm. Một đêm, ông cụ bếp không thấy con chó kêu nữa, thì ra nó đã xổng xích đi đâu mất rồi.

Hôm nghe tin giặc rút, ở trong khe đồn Khau Vắt dọn về, nhà tôi tạt vào nhà cụ bếp Móm định đem con chó về nhân thể, nhưng vào đến nơi thì nó không còn đấy nữa. Lúc ấy nhà tôi cũng yên trí là con chó mất rồi. Chắc chắn nó sẽ lạc vào một trại ấp nào đấy và người ta làm thịt nó.

Nhưng khi nhà tôi về đến nhà, bà con xóm giềng vừa chạy sang láo nháo thăm hỏi thì, ở ngoài vườn sau, có mấy tiếng chó hú lên thảm thương và ghê rợn.

Từ sau bụi dứa rậm rạp, con chó khốn khổ ấy lảo đảo đi ra. Người nó run lên bần bật. Nó gầy quá, chỉ còn một dúm xương da xộc xệch, rụng hết lông. Nó đói quá, đi không vững nữa. Nó đi ngã dụi bên này, dụi bên kia. Rồi nó không còn đủ sức mà đi nữa. Nó nằm bệt trên đất, rúm người lại, lết lết về phía nhà tôi. Lúc ấy cả người nó chỉ còn có cái đuôi là còn ngó ngoáy được để mừng chủ và cái lưỡi liếm liếm vào tay chủ. Khốn nạn con chó! Được gặp chủ nó mừng quá. Từ trong hai con mắt đờ đẫn của nó mấy giọt nước chảy ra. Lát sau thì nó không liếm được nữa, cái đuôi ngoáy yếu dần, yếu dần rồi im hẳn. Nó chết.

Tôi tối sầm mặt lại, vừa thương xót con chó, vừa thấy xấu hổ. Quả thật tôi chỉ là một thằng tồi. Một thằng ích kỷ. Tôi chỉ nghĩ đến mình và vợ con mình. Đến như con chó mình nuôi, mình đối xử với nó có được như cái tình nghĩa của nó đối xử với mình đâu?

[…]

(Trích Con chó xấu xí, Kim Lân, in trong Tuyển tập Kim Lân, Nxb Văn học)

Truyện ngắn trên sử dụng người kể chuyện ở ngôi thứ mấy?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện ngắn đã cho ở phần Đọc hiểu.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu truyện kể: “Con chó xấu xí” là một trong những truyện ngắn đặc sắc của nhà văn Kim Lân.

- Nêu nội dung khái quát cần phân tích, đánh giá: Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi vào phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện ngắn nói trên.

* Thân bài:

1. Tóm tắt truyện: Gia đình nhân vật “tôi” mua một con chó xấu xí, đối xử với nó một cách hờ hững và khi chạy giặc đã bỏ lại nó. Nhưng con chó vẫn trung thành với chủ, tìm về nhà gặp chủ rồi mới chết. Hành động đó đã khiến nhân vật “tôi” vừa thương xót con chó vừa hối hận vì cách hành xử của mình.

2. Xác định và phân tích, đánh giá chủ đề:

a. Xác định chủ đề: Thông qua câu chuyện về một con chó xấu xí, tác giả ngầm phê phán thói vô cảm của người đời đối với những số phận bất hạnh; đồng thời nhắc nhở con người cần sống tình nghĩa, trước sau như một.

b. Phân tích, đánh giá chủ đề:

- Hình ảnh con chó xấu xí là biểu tượng cho những con người có số phận bất hạnh, kém may mắn trong cuộc sống. Suốt cả cuộc đời, họ phải sống trong sự ghẻ lạnh, hờ hững của người đời, như con chó xấu xí, từ khi mua về cho đến khi chết, “không được một lần vuốt ve”.

- Tuy vậy, ở những con người đó lại ẩn chứa một tâm hồn cao đẹp, trung hậu: đó là biết sống tình nghĩa, dù cả đối với những người đã đối xử tệ bạc với mình. Con chó xấu xí đã như kêu cứu, như than khóc, oán trách khi gia đình nhân vật tôi bỏ nó ở lại; nó đã bỏ ăn khi xa chủ; rồi phá xích để trở về nhà chủ; đặc biệt cảm động là cái sự kiện khi gặp lại chủ, dù chỉ còn chút hơi tàn, nó vẫn bày tỏ sự mừng vui, để rồi sau đó chết vì kiệt sức.

- Truyện cũng gián tiếp thể hiện tiếng nói phê phán cái lối sống ích kỉ, vô tình vô nghĩa của con người. Nhân vật “tôi” đã bỏ nó ở lại vì vướng víu; khi trở về thì quên bẵng không nhớ gì đến nó, dù trước đó đã thầm hứa với mình là sẽ nuôi nó khi được trở lại nhà.

- Truyện cũng cho thấy, khi con người sống vô tình vô nghĩa, người ta sẽ chuốc lấy những sự cắn rứt, dằn vặt của lương tâm.

3. Phân tích, đánh giá những nét đặc sắc về nghệ thuật:

a. Nghệ thuật xây dựng nhân vật:

a.1. Nhân vật “tôi”:

- Nhân vật “tôi” được miêu tả trước hết là một con người vô tình. Sự vô tình của nhân vật này thể hiện ở thái độ đối xử với con chó xấu xí: khi người vợ mua về, nhân vật tôi xa lánh, hờ hững; khi những người quen ngỏ ý giết thịt con chó, nhân vật tôi đã đồng ý; khi bỏ đi, dù đã tự hứa với lòng mình là lúc trở về sẽ chăm sóc con chó, nhưng rồi lại quên mất lời hứa của mình.

- Tuy nhiên, từ trong sâu thẳm, nhân vật tôi vẫn còn là một con người có lương tâm. Anh đã day dứt khi phải bỏ con chó ở lại; và đặc biệt nhất, anh đã vô cùng hối hận và xấu hổ khi nghe người vợ kể về cái chết của con chó. Anh đã tự biết nhìn nhận lại cách sống của chính mình: Quả thật tôi chỉ là một thằng tồi. Một thằng ích kỷ. Tôi chỉ nghĩ đến mình và vợ con mình. Đến như con chó mình nuôi, mình đối xử với nó có được như cái tình nghĩa của nó đối xử với mình đâu?

a.2. Nhân vật người vợ: người vợ của nhân vật tôi là một người phụ nữ chất phác và có tấm lòng nhân hậu. Tấm lòng nhân hậu ấy được thể hiện rõ nhất qua lời nói, qua thái độ xúc động của chị khi kể về cái chết của con chó: Nó chết thương lắm cơ mình ạ; chị cắn môi chớp chớp hai mắt nhìn ra sân, đó là sự kìm nén nỗi thương cảm của mình đối với con chó.

a.3. Nhân vật “con chó xấu xí”: đây là một “nhân vật” đặc biệt, mang tính biểu tượng.

- Con chó xấu xí là biểu tượng cho những con người có số phận kém may mắn, luôn bị người đời hờ hững, xa lánh, hắt hủi, đối xử tàn nhẫn.

- Con chó xấu xí cũng là biểu tượng cho lối sống tình nghĩa cao đẹp ở đời: dù bị hắt hủi, nhưng nó vẫn luôn trung thành, tình nghĩa trước sau như một.

b. Nghệ thuật tự sự:

- Xây dựng cốt truyện: cốt truyện được xây dựng dựa trên sự kiện chính là cuộc đời và cái chết của con chó xấu xí, một cốt truyện tương đối đơn giản nhưng lại có chiều sâu, đa nghĩa và có sức ám ảnh lớn, gây xúc động mạnh cho người đọc.

- Nghệ thuật xây dựng tình huống: Một trong những nét đặc sắc của nghệ thuật tự sự trong truyện ngắn này chính là nghệ thuật xây dựng tình huống độc đáo. Thông qua tình huống đó, tư tưởng của truyện được thể hiện một cách sâu sắc.

Tình huống chủ đạo của truyện chính là việc con chó xấu xí, dù bị bỏ lại nhưng vẫn lết về nhà chủ, cố gắng vẫy đuôi tỏ sự vui mừng khi gặp lại chủ rồi mới chết. Tình huống đó đã làm toát lên tất cả tư tưởng chủ đạo của câu chuyện: sự vô tình của con người, sự trung thành tình nghĩa của con chó, từ đó con người soi lại chính mình, để nhận ra sự ích kỉ, sự vô tinh của chính mình.

c. Lời kể:

- Lời kể từ điểm nhìn ngôi thứ nhất, tức là người trực tiếp tham gia vào câu chuyện, khiến câu chuyện có độ chân thực, tin cậy, đồng thời giúp cho nhân vật bộc lộ được cảm xúc, tâm trạng của mình một cách trực tiếp, gây ấn tượng mạnh cho người đọc.

- Lời kể còn có sự kết hợp giữa lời người kể chuyện và lời nhân vật, sự kết hợp giữa các phương thức tự sự, biểu cảm và nghị luận, khiến cho câu chuyện trở nên sinh động, hấp dẫn, giúp khắc họa rõ nét tính cách nhân vật, qua đó gửi gắm nhiều thông điệp sâu sắc.

* Kết bài:

- Khẳng định khái quát những nét đặc sắc về chủ đề và nghệ thuật của truyện: Câu chuyện đã cho ở phần Đọc hiểu là câu chuyện không chỉ đặc sắc về mặt nghệ thuật mà còn sâu sắc về mặt chủ đề, chứa đựng nhiều bài học cuộc sống vô cùng giá trị.

- Nêu ý nghĩa của truyện kể đối với bản thân và người đọc: Câu chuyện đã giúp ta hiểu được rằng: trong cuộc sống, cần phải có lòng trắc ẩn, tình yêu thương, nhất là đối với những số phận bất hạnh; và dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, hãy sống trọn tình, trọn nghĩa.

Bài viết tham khảo

“Con chó xấu xí” là một trong những truyện ngắn đặc sắc của nhà văn Kim Lân – cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại, người luôn hướng ngòi bút về những thân phận bé nhỏ, những cảnh đời lam lũ mà giàu tình nghĩa. Trong truyện ngắn này, qua câu chuyện cảm động về một con chó trung thành và một con người vô tình, tác giả gửi gắm một thông điệp sâu sắc về tình người, về lòng nhân ái và sự thức tỉnh của lương tâm con người trong cuộc sống.

Câu chuyện kể về gia đình nhân vật “tôi” mua một con chó xấu xí, đối xử hờ hững, và khi chạy giặc thì bỏ lại nó. Con chó bị trói, kêu la tuyệt vọng, rồi sau đó vẫn tìm cách trở về nhà chủ. Khi gặp lại chủ, nó chỉ còn hơi thở yếu ớt, gầy trơ xương, run rẩy liếm vào tay chủ, ngoáy đuôi mừng rồi chết. Cái chết của con chó khiến nhân vật “tôi” vô cùng hối hận, tự nhận mình là “một thằng tồi, một thằng ích kỉ”. Câu chuyện khép lại trong nỗi xót xa, nhưng cũng mở ra một sự thức tỉnh của con người trước lòng trung hậu và nghĩa tình của một con vật nhỏ bé.

Thông qua câu chuyện tưởng như đơn giản ấy, chủ đề trung tâm của truyện được bộc lộ sâu sắc. Kim Lân muốn phê phán thói vô cảm và lối sống ích kỉ của con người trong cuộc sống, đồng thời ngợi ca tình nghĩa, lòng trung hậu và sự trung thành – những giá trị nhân bản vĩnh cửu. Hình ảnh “con chó xấu xí” là một biểu tượng nghệ thuật giàu sức gợi. Nó gợi về những phận người bé nhỏ, tội nghiệp trong xã hội – những con người bị bỏ rơi, bị coi thường, sống trong sự ghẻ lạnh của kẻ khác. Dù bị đối xử tệ bạc, “con chó xấu xí” vẫn hết lòng vì chủ, trung thành, tình nghĩa đến hơi thở cuối cùng. Cái chết của nó không chỉ làm người đọc xúc động mà còn thức tỉnh lương tâm của nhân vật “tôi” – đại diện cho những con người vô tình, thờ ơ trong đời sống. Qua đó, tác phẩm nhắc nhở chúng ta: sống ở đời phải có lòng trắc ẩn, biết yêu thương, biết giữ nghĩa, giữ tình. Nếu không, con người sẽ tự đánh mất phần người trong chính mình.

Không chỉ sâu sắc về nội dung, truyện còn đặc sắc về nghệ thuật. Trước hết, nghệ thuật xây dựng nhân vật rất tinh tế. Nhân vật “tôi” được khắc họa chân thực với những mâu thuẫn nội tâm – từ vô cảm đến hối hận, từ ích kỉ đến tự thức tỉnh. Người vợ của anh hiện lên hiền hậu, nhân từ, là tấm gương phản chiếu để làm nổi bật hơn sự thờ ơ ban đầu của chồng. Và đặc biệt, “con chó xấu xí” tuy là con vật nhưng được xây dựng như một nhân vật giàu cảm xúc, có chiều sâu tâm lí, trở thành biểu tượng nhân văn cho tình nghĩa và lòng trung thành.

Về nghệ thuật tự sự, truyện được kể bằng ngôi thứ nhất, giúp cho lời kể trở nên chân thực, gần gũi, cảm xúc được bộc lộ trực tiếp, làm nổi bật quá trình tự nhận thức của nhân vật “tôi”. Tình huống truyện – con chó bị bỏ rơi, vẫn tìm về nhà rồi chết – là một tình huống giàu kịch tính và ám ảnh, làm nổi bật chủ đề tư tưởng. Bên cạnh đó, ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, thấm đẫm chất đời thường, kết hợp giữa tự sự, biểu cảm và nghị luận, khiến cho câu chuyện vừa chân thật vừa thấm thía, mang đậm phong cách nhân đạo của Kim Lân.

Câu chuyện “Con chó xấu xí” không chỉ đặc sắc ở giá trị nghệ thuật mà còn có chiều sâu tư tưởng nhân văn. Đọc truyện, ta hiểu rằng: trong cuộc sống, không có gì đáng sợ hơn là sự vô cảm; và điều đáng quý nhất chính là tình nghĩa, lòng nhân hậu giữa con người với nhau, dù trong hoàn cảnh nào. Truyện ngắn khép lại, nhưng dư âm vẫn day dứt trong lòng người đọc – như một lời nhắc nhở âm thầm về tình thương và nhân tính giữa cuộc đời nhiều đổi thay.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về tác hại của thói vô cảm trong cuộc sống.

- Hệ thống ý:

+ Vô cảm khiến tâm hồn con người trở nên chai sạn, không biết yêu thương người khác

+ Vô cảm khiến con người không tạo lập và duy trì được các mối quan hệ tốt đẹp

+ Vô cảm khiến con người không nhận được sự giúp đỡ khi gặp khó khăn.

v.v…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về tác hại của thói vô cảm trong cuộc sống.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong cuộc sống hiện nay, một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất của con người chính là thói vô cảm – sự thờ ơ, dửng dưng trước nỗi đau, niềm vui hay khổ hạnh của người khác. Đọc “Con chó xấu xí” của Kim Lân, ta xót xa trước hình ảnh nhân vật “tôi” – người đã vô tình quên đi con chó trung thành của mình để rồi chỉ khi nó chết mới nhận ra sự ích kỷ, lạnh lùng của bản thân. Qua đó, nhà văn như muốn nhắc nhở mỗi người chúng ta về tác hại khủng khiếp của sự vô cảm. Vô cảm khiến tâm hồn con người trở nên chai sạn, cằn cỗi, không biết yêu thương và sẻ chia; khiến ta đánh mất tình người, đánh mất cả chính mình. Người vô cảm sẽ khó có thể xây dựng những mối quan hệ chân thành, và khi gặp hoạn nạn, họ cũng không nhận được sự giúp đỡ, đồng cảm từ người khác. Xã hội có thể phát triển vật chất, nhưng nếu lòng người nguội lạnh thì con người vẫn sống trong cô độc. Bởi vậy, mỗi chúng ta cần học cách quan tâm, yêu thương và đồng cảm, bởi chỉ có trái tim biết rung động mới làm nên một cuộc đời có ý nghĩa.