CHỢ NỔI – NÉT VĂN HOÁ SÔNG NƯỚC MIỀN TÂY

Tập quán vận tải, giao thương và sinh hoạt ở Đồng bằng sông Cửu Long – nơi chi chít sông ngòi, kênh rạch – đã sản sinh cảnh mua bán, trao đổi hàng hoá trên sông, mà người dân gọi là “chợ nổi”. Trải bao năm tháng, chợ nổi vẫn giữ nguyên nét sinh hoạt đặc trưng của mình.

1. Những khu chợ sầm uất trên sông

Miền Tây có nhiều chợ nổi. Tiêu biểu, có thể kể chợ nổi Cái Bè (Tiền Giang), chợ nổi Cái Răng, Phong Điền (Cần Thơ), chợ nổi Ngã Bảy (Phụng Hiệp – Hậu Giang), chợ nổi Ngã Năm (Thạnh Trị – Sóc Trăng), chợ nổi Sông Trẹm (Thới Bình – Cà Mau), sông Vĩnh Thuận (Miệt Thứ – Cà Mau),…

Người buôn bán trên chợ nổi nhóm họp bằng xuồng. Ngày xưa là xuồng ba lá, xuồng năm lá, ghe tam bản. Bây giờ có cả tắc ráng!, phe máy. Người đi mua cũng đến chợ bằng xuồng, phe. Những chiếc xuồng con len lỏi khéo léo giữa hàng trăm ghe thuyền mà hiếm khi có va quệt xảy ra.

Tuy là chợ họp trên sông, nhưng các chủng hàng, mặt hàng rất phong phú. Nhiều nhất vẫn là các loại trái cây, rồi đến các loại rau củ, bông kiểng, hàng thủ công gia dụng, hàng thực phẩm, động vật,…. Ở đây, lớn như cái xuồng, cái ghe, nhỏ như cây kim, sợi chỉ đều có bán. Theo thông lệ và đặc thù kinh tế của mỗi vùng quê, các chợ nổi như Cái Răng, Phong Điền (Cần Thơ), Trà Ôn (Vĩnh Long), Cái Bè, An Hữu (Tiền Giang),… chuyên về mua bán trái cây hoặc phần lớn là trái cây; các chợ nổi như Ngã Bảy, Ngã Năm, ngoài rau, quả, người ta còn mua bán nhiều loại hàng tiêu dùng, hàng thủ công, tạp hoá,…

Không gian miễn Tây vốn đã nhiều sông rạch, lại thêm các con kênh đào khơi thông ngang dọc, nối liền các điểm kinh tế chiến lược trong vùng. Chợ nổi cũng theo đó, mọc lên càng nhiều, kết nối thành mạng lưới giao thương. Từ đây, nông sản, thuỷ sản trong vùng sẽ theo các thương lái xuôi ngược, tỏa đi khắp Đồng bằng sông Cửu Long và khắp cả nước.

2. Những cách rao mời độc đáo

Để tiện lợi cho việc giao thương, người bán hàng trên các chợ nổi có những lối rao hàng (còn gọi là “bẹo hàng”) dân dã, giản dị mà thú vị.

Đặc biệt là lối rao hàng bằng “cây bẹo”. Người bán hàng dùng một cây sào tre dài, cắm dựng đứng trên ghe xuồng, rồi treo cao các thứ hàng hoá – chủ yếu là trái cây, rau củ - giúp khách nhìn thấy từ xa, bơi xuồng đến, tìm đúng thứ cần mua. Buổi sáng, đến chợ nổi thấy nhô lên vô số những cây bẹo như những cột “ăng-ten” kì lạ di động giữa sông: “cây bẹo” này treo vài ba trái khóm; “cây bẹo” kia treo lủng lẳng những củ sắn, củ khoai; những cây bẹo khác lại treo dính chùm các loại trái cây vườn: chôm chôm, nhãn, bòn bon, vú sữa,… Khi cần “bẹo” nhiều mặt hàng hơn, thì họ buộc thêm một cây sào ngang trên hai cây sào dựng đứng và treo buộc nhiều thức hàng trên cây sào ngang ấy. Lại có những chiếc ghe mà “cây bẹo” treo tấm lá lợp nhà: dấu hiệu cho biết người chủ muốn rao bán chính chiếc ghe đó, tấm lá lợp có ý nghĩa như một cái biển rao bán nhà.

                                                                                    

Hình: Các mặt hàng trên “cây bẹo”, khách mua nhận thấy từ xa

(Nguồn: http://canthotv.vn/cho-noi-va-van-hoa-song-nuoc-mien-tay/)

Đó là những cách thu hút khách hàng bằng mắt. Lại có những cách thu hút khách hàng bằng tai. Các ghe bán hàng dạo chế ra cách “bẹo” hàng bằng âm thanh lạ tai của những chiếc kèn: Có kèn bấm bằng tay (loại kèn nhỏ, bằng nhựa), có kèn đạp bằng chân (loại kèn lớn, còn gọi là kèn cóc). Ghe hàng len lỏi vào bến đậu của các ghe lớn với nhiều tiếng kèn khác nhau, làm cho khu chợ thêm rộn rã, xao động. Riêng các cô gái bán đồ ăn thức uống thì thường “bẹo hàng” bằng lời rao: “Ai ăn chè đậu đen, nước dừa đường cát hôn…? Ai ăn bánh bò hôn…?”. Những tiếng rao mời mọc nơi chợ nổi, nghe sao mà lảnh lót, thiết tha!.

3. Dư âm chợ nổi

Đã đi chợ nổi, khó mà quên được âm thanh ồn ào rất đặc trưng của chợ: tiếng tành tạch của phe suông rẽ sóng, tiếng mặc cả, tiếng mời chào, í ới gọi nhau hối hả,… Và, còn gì thư thái, dễ chịu hơn khi giữa tỉnh sương ngày mới, bạn được đập dảnh trên chiếc xuồng ba lá len lỏi giữa chợ họp trên sông đông vui, tấp nập,… hay được khoan khoái căng lồng ngực hít không khí trong lành của làn gió mang hương cây trái và sông nước miền Nam. Càng thú vị hơn, khi bạn được ngồi thảnh thơi trên chiếc xuồng con tròng trành, vừa thưởng thức các món ăn thơm ngon đậm đà, vừa thỏa sức ngắm nhìn những chiếc thuyền chở đầy cây trái đang lướt qua trước mắt. Đó quả là những trải nghiệm thật sự thú vị và khó quên ở chốn thương hồ⁽¹⁾.

  (Dẫn theo Chợ nổi Đồng bằng sông Cửu Long của Nhâm Hùng, NXB Trẻ, 2009 và Chợ nổi – nét văn hoá sông nước miền Tây, Đài truyền hình Cần Thơ, http:// canthotv.vn/)

(1) Thương hồ: buôn bán trên sông nước.

Phương thức biểu đạt chính của đoạn trích là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về ý nghĩa của việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hoá truyền thống trong đời sống hiện đại.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về hình ảnh chợ nổi – nét văn hóa độc đáo của miền Tây Nam Bộ.

- Dẫn dắt đến vấn đề: Trong đời sống hiện đại, việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống như chợ nổi có ý nghĩa quan trọng.

* Thân bài:

a. Giải thích vấn đề

- Văn hóa truyền thống là những giá trị vật chất và tinh thần được hình thành, bồi đắp, lưu truyền qua nhiều thế hệ (ngôn ngữ, phong tục, tín ngưỡng, nghệ thuật, lối sống…).

- Gìn giữ và phát huy là bảo tồn những nét đẹp ấy, đồng thời làm mới, thích nghi với đời sống hiện đại để chúng tiếp tục tồn tại có ý nghĩa.

b. Phân tích – bàn luận

- Văn hóa truyền thống là cội nguồn bản sắc dân tộc, giúp con người hiểu rõ nguồn gốc, hình thành niềm tự hào và tinh thần đoàn kết.

- Những nét văn hóa như chợ nổi thể hiện lối sống chan hòa, nghĩa tình, tinh thần lao động cần cù, sáng tạo của người dân miền sông nước.

- Trong xã hội hiện đại, khi công nghệ, đô thị hóa phát triển, nguy cơ mai một văn hóa dân gian là rất lớn.

- Việc bảo tồn không chỉ để “hoài cổ” mà là giữ lại ký ức cộng đồng, nuôi dưỡng tâm hồn dân tộc.

- Cần phát huy giá trị truyền thống bằng nhiều hình thức: du lịch văn hóa, giáo dục học sinh về phong tục quê hương, đưa yếu tố văn hóa bản địa vào nghệ thuật, quảng bá ra thế giới...

c. Mở rộng – phản đề

- Không nên bảo tồn một cách hình thức, “đóng khung” văn hóa truyền thống trong viện bảo tàng mà cần để nó sống cùng thời đại.

- Cần chọn lọc, loại bỏ những tập tục lạc hậu, lỗi thời, giữ lại tinh hoa phù hợp với giá trị hiện nay.

* Kết bài:

- Khẳng định lại ý nghĩa của việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

- Liên hệ bản thân: thế hệ trẻ cần trân trọng, tìm hiểu và góp phần lan tỏa những nét đẹp văn hóa dân tộc như chợ nổi miền Tây.

Bài viết tham khảo

Trên vùng sông nước mênh mang của Đồng bằng sông Cửu Long, những khu chợ nổi như Cái Răng, Ngã Bảy, Cái Bè… đã trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng của miền Tây Nam Bộ. Không chỉ là nơi mua bán, trao đổi hàng hóa, chợ nổi còn lưu giữ cả một nếp sống, một tâm hồn, một cách ứng xử đậm tình người Việt Nam. Từ hình ảnh chợ nổi, ta càng thấm thía hơn ý nghĩa của việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống hôm nay.

Văn hóa truyền thống là kết tinh những tinh hoa vật chất và tinh thần mà cha ông đã sáng tạo và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Đó là tiếng nói, phong tục, lễ hội, là cách cư xử, nếp sống, và cả những cảnh chợ nổi rộn rã tiếng ghe xuồng trên dòng sông Cửu Long. Gìn giữ văn hóa truyền thống nghĩa là bảo tồn những giá trị ấy, đồng thời phát huy, làm mới chúng để phù hợp với nhịp sống hiện đại mà vẫn giữ được bản sắc dân tộc.

Mỗi giá trị truyền thống đều mang trong nó linh hồn của dân tộc. Chợ nổi miền Tây không chỉ là nét sinh hoạt buôn bán, mà còn là biểu hiện sinh động của lối sống chan hòa, cởi mở, nghĩa tình. Giữa những ghe thuyền tấp nập, người ta không chỉ mua bán mà còn gửi gắm tình cảm, sẻ chia, và niềm vui lao động. Chính những nét văn hóa ấy làm nên vẻ đẹp của con người Việt Nam: cần cù, nhân hậu, giản dị mà sâu sắc.

Trong thời đại công nghiệp hóa và toàn cầu hóa, các giá trị văn hóa truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một. Khi những siêu thị, trung tâm thương mại mọc lên, chợ nổi dần thưa khách, nhiều tập quán xưa bị lãng quên. Giữ gìn văn hóa truyền thống vì thế không chỉ là việc của quá khứ, mà là trách nhiệm của hiện tại. Nó giúp chúng ta không đánh mất gốc rễ, không để dòng chảy văn hóa dân tộc bị đứt quãng giữa guồng quay hiện đại.

Gìn giữ không có nghĩa là bảo thủ, giữ nguyên xi mọi thứ cũ kỹ; mà là kế thừa và phát triển. Chợ nổi có thể kết hợp với du lịch sinh thái, ẩm thực dân gian để vừa quảng bá văn hóa, vừa phát triển kinh tế địa phương. Cũng như vậy, những giá trị truyền thống khác cần được làm mới qua điện ảnh, nghệ thuật, giáo dục – để chúng tiếp tục sống, không bị “đóng khung” trong ký ức.

Mỗi người Việt Nam hôm nay, đặc biệt là giới trẻ, cần ý thức rằng văn hóa truyền thống chính là nền tảng giúp ta đứng vững giữa thế giới hội nhập. Bằng việc học hỏi, tìm hiểu và trân trọng những nét đẹp như chợ nổi miền Tây, ta đang góp phần giữ gìn linh hồn dân tộc – thứ tài sản vô giá mà thời gian không thể thay thế.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về giá trị văn hoá của chợ nổi miền Tây trong đời sống người Việt.

- Hệ thống ý:

+ Giải thích: Chợ nổi là hình thức buôn bán trên sông bằng ghe, xuồng, phản ánh điều kiện tự nhiên và lối sống đặc trưng của cư dân miền Tây.

+ Phân tích giá trị:

. Về kinh tế: Là nơi trao đổi hàng hóa, giúp lưu thông nông sản, thủy sản trong vùng.

. Về văn hóa: Thể hiện nét đẹp lao động cần cù, óc sáng tạo qua cách “bẹo hàng” bằng cây sào, tiếng rao, âm thanh đặc trưng.

. Về du lịch: Là điểm đến hấp dẫn du khách, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam thân thiện, hiếu khách.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ giá trị văn hoá của chợ nổi miền Tây trong đời sống người Việt.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Giữa không gian sông nước mênh mang của Đồng bằng sông Cửu Long, hình ảnh những khu chợ nổi tấp nập ghe xuồng đã trở thành nét đặc trưng không thể trộn lẫn của miền Tây. Chợ nổi không chỉ là nơi mua bán, trao đổi hàng hóa, mà còn là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa của cư dân vùng sông nước. Từ những “cây bẹo” treo đầy trái cây, rau củ đến tiếng rao, tiếng kèn rộn rã vang lên giữa dòng sông, tất cả tạo nên bức tranh sinh động của lao động và sinh hoạt dân dã. Chợ nổi thể hiện rõ nét tính cộng đồng, sự sáng tạo và tinh thần hiếu khách của người miền Tây – những con người gắn bó với con nước, với phù sa và với nụ cười hiền hậu. Không chỉ mang giá trị kinh tế, chợ nổi còn là điểm đến du lịch hấp dẫn, giúp quảng bá văn hóa Việt Nam đến bạn bè quốc tế. Dẫu nhịp sống hiện đại đang làm thay đổi nhiều thứ, nhưng chợ nổi vẫn mãi là biểu tượng của một vùng đất trù phú và của tâm hồn Việt Nam hiền hòa, đôn hậu.