* Nội dung chính: Tác phẩm là một bài văn tế, được viết để tế những nghĩa sĩ đã hi sinh trong trận tập kích đồn quân Pháp ở Cần Giuộc. Tác phẩm kể lại chiến công, sự hi sinh anh dũng của những nghĩa sĩ và bày tỏ nỗi đau thương, lòng kính trọng, biết ơn của người ở lại đối với người đã khuất. Trong cái bi kịch lớn ấy, nổi bật lên tinh thần bất khuất của nhân dân Nam Bộ và lí tưởng cao đẹp của nghĩa sĩ Cần Giuộc - những người sẵn sàng hi sinh vì Tổ quốc.

Chú ý hình ảnh người nông dân nghĩa sĩ trong cuộc sống đời thường.

- Hình ảnh người nông dân trong sinh hoạt đời thường : “Chưa quen cung ngựa,...chỉ biết ruộng trâu”; “tập khiên, tập súng,...mắt chưa từng ngó”. Họ chưa từng có kinh nghiệm chiến đấu trước đó, họ chỉ là những người lao động cần mẫn, chăm chỉ, chất phác.

- Hình ảnh người nông dân khi kẻ thù xâm phạm đất nước : Họ nhận thức trách nhiệm của bản thân, tự nguyện chiến đấu, quyết tâm bảo vệ Tổ quốc “Nào đợi ai đòi, ai bắt,...chẳng thèm trốn ngược, trốn xuôi...”

- Hình ảnh người nông dân trong “trận nghĩa đánh Tây” : hào hùng, anh dũng, họ trở nên dũng cảm, kiên cường : “coi giặc cũng như không; nào sợ thằng Tây bắn đạn nhỏ, đạn to...liều mình như chẳng có”. Người nông dân mang khí phách nghĩa sĩ “Kẻ đâm ngang, người chém ngược, làm cho mã tà ma ní hồn kinh”.

- Khi đọc hiểu một bài văn tế:

+ Kết cấu văn bản gồm 4 phần. Người được nói đến trong bài văn tế là những người nghĩa sĩ Cần Giuộc đã hi sinh. Họ được tái hiện sinh động và hào hùng, họ là những người nông dân anh dũng, không ngại hiểm nguy, nguyện đứng ra bảo vệ đất nước.

+ Người đứng tế là tác giả. Tác giả đã bộc lộ rất nhiều cảm xúc trong bài tế. Từ cảm xúc thương xót, bi thương cho những con người đã ngã xuống, đồng cảm, xót xa cho những gia đình của người đã hi sinh, cho đến căm phẫn trước bọn thực dân – kẻ đã gây ra sự mất mát lớn lao này và đằng sau mọi cảm xúc chính là nỗi đau trước tình cảnh đất nước tang thương.

+ Từ ngữ đậm chất Nam Bộ, sử dụng nhiều thán từ, tăng giá trị biểu cảm. Hình ảnh đặc sắc, sinh động, tái hiện rõ ràng chiến công của người đã mất. Giọng điệu có sự thay đổi linh hoạt, lúc hào hùng, mạnh mẽ, lúc ngậm ngùi, xót xa.

+ Chủ đề của bài văn tế là ca ngợi lòng yêu nước, tinh thần anh dũng của những nghĩa sĩ đã hi sinh. Cảm hứng chủ đạo là lòng thương tiếc, xót xa cho những nghĩa sĩ đã hi sinh vì Tổ quốc.

- Những từ khó, những điển tích điển cố :

+ Từ khó : Trường nhung, phong hạc, mùi tinh chiên, vấy vá, bòng bong,...

+ Điển tích : Tích Lưu Bang chém rắn, dựng cờ nghĩa ; Gươm hùm treo mộ - tích Trung Quốc,...

- Tác giả Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888)

+ Quê quán : làng Tân Thới, huyện Bình Dương, tỉnh Gia Định (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh).

+ Phong cách : Tác phẩm của ông mang đậm màu sắc Nam bộ với ngôn ngữ giản dị, mộc mạc, thiên về kể. Nội dung hàm chứa luôn thể hiện lý tưởng đạo đức, nhân nghĩa và lòng yêu nước, thương dân

+ Một số tác phẩm tiêu biểu : Chạy giặc, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Văn tế Trương Định, Thơ điếu Trương Định, truyện Lục Vân Tiên,...

- Hoàn cảnh sáng tác Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc: Năm 1858, giặc Pháp đánh vào Đà Nẵng, nhân dân Nam Bộ đứng lên chống giặc. Đêm 14/12/1861, nghĩa quân tấn công đồn giặc ở Cần Giuộc nhằm gây tổn thất cho giặc, nhưng cuối cùng lại thất bại. Theo yêu cầu của tuần phủ Gia Định, Nguyễn Đình Chiểu viết nên bào tế để tưởng nhớ công ơn của những người nông dân đã anh dũng đứng lên chống giặc.