Sau khi vua Gia Long vừa thống nhất trong nước xong, tức thời gươm giáo xếp xó, thi phú lên đàn. Vua quan làm gương và khuyến khích dân: luôn mấy triều Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, toàn là Thiên tử thi phú; bầy tôi danh vọng như Hà Tôn Quyền, Doãn Uẩu, toàn là quần thần từ chương. Vua tôi chỉ tưởng trong nước có bờ cõi, có nhân dân, thế là trời Nam định phận, không biết bên ngoài có cường lân, có địch quốc, thường để mắt đến ta. Mọi việc khư khư chẳng chịu cải cách. Quan ải không khai, cửa bể đóng chặt, thời thế chẳng hiểu, võ bị lôi thôi, triều đình chỉ lo ngâm thi đặt phú với nhau, tưởng đâu “mấy vần thi phú” cho hay, đủ sức trị dân giữ nước. Kén người, thì khinh võ bời mà trọng văn chương. Dạy dân, thì bỏ thực học mà chuộng khoa cử. Bởi thế, người đời ấy ai không học từ chương không nên người, học mà không thi đậu cũng không nên người, thi đậu mà không được làm quan cũng không nên người.

    Giữa lúc thiên hạ đâu đó thông minh tiến hoá rầm rầm, kẻ thì đang ra tay chinh phục đất xa, người thì biết lo thân tự cường cải cách, thế mà ở nước mình, vua quan vẫn kềm giữ nhân dân ở chặt trong vòng học cũ thói xưa. Người ta lo mở mang những thương mãi, những công nghệ, những cơ khí, những khoa học, còn mình đây thì khi đứng khi ngồi, khi tỉnh khi mê, chỉ lo có một việc từ chương khoa cử.

    Chính nhà vua có trách nhiệm sửa nước dạy dân, ôm giữ mãi chế độ từ chương khoa cử, buộc dân phải theo đó mà đi, bảo rằng ai đi đến chỗ “khoa hoạn” mới là tới mục đích nhân sinh, hễ ai đi trái con đường ấy, thì không ngõ xuất thân nào khác. Tự nhiên, những người ở dưới cái chế độ giáo hoá đó, bao nhiêu tư tưởng, bao nhiêu hy vọng, bao nhiêu chí khí, đều quanh quất sa đà, ở trong có bốn chữ; bốn chữ ấy chia ra làm hai đoạn, là: thi đậu và làm quan.

    Cụ Phan, sinh ra nhằm giữa hoàn cảnh như thế, thì cách lập chí xuất thân của cụ trừ khoa cử ra, không có con đường nào hơn, vậy ta thấy cụ có cái chí “học quyết khoa”, chẳng nên lấy gì làm lạ.

    Vì lập chí mai sau phải chiếm được giải khôi nguyên, cho khỏi phụ lời mình đã nói cứng cáp, đến nỗi có một phen Phùng đã liều chết.

(Đào Trinh Nhất, Phan Đình Phùng)

Nội dung chính của đoạn trích là gì?

Đáp án B

Hướng dẫn giải

- Đoạn trích phê phán chế độ từ chương khoa cử vì: Chỉ tập trung vào thi phú và khoa cử, khiến xã hội không quan tâm đến các lĩnh vực quan trọng khác như võ bị, thương mại, khoa học, và cải cách. “Quan ải không khai, cửa bể đóng chặt, thời thế chẳng hiểu, võ bị lôi thôi, triều đình chỉ lo ngâm thi đặt phú với nhau.”

- Trong khi các nước khác đang phát triển mạnh mẽ về thương mại, công nghệ, cơ khí, và khoa học, thì xã hội Việt Nam bị kìm hãm bởi chế độ giáo dục cổ hủ, khiến quốc gia lạc hậu và thiếu khả năng thích ứng với thời thế. “Khi đứng khi ngồi, khi tỉnh khi mê, chỉ lo có một việc từ chương khoa cử.”

- Đoạn trích nhấn mạnh rằng chế độ từ chương khoa cử đã kìm hãm sự tiến bộ của quốc gia, khiến xã hội không thể phát triển trong bối cảnh quốc tế đang thay đổi mạnh mẽ.

Đáp án A

Hướng dẫn giải

- Trong đoạn trích, tác giả nhấn mạnh rằng toàn bộ hệ thống giáo dục và tư duy xã hội thời nhà Nguyễn chỉ xoay quanh hai mục tiêu chính:

+ Thi đậu trong các kỳ thi.

+ Làm quan, đạt được vị trí trong bộ máy triều đình.

- Đây là đích đến duy nhất của những người đi học, khiến tư tưởng học tập và lập thân của nhân dân bị giới hạn trong việc khoa cử và quan trường.

- Tác giả phê phán chế độ từ chương khoa cử đã bó hẹp tư duy của cả xã hội: “Ai không học từ chương không nên người, học mà không thi đậu cũng không nên người, thi đậu mà không được làm quan cũng không nên người.”

- Cụm từ “thi đậu và làm quan” thể hiện sự lệ thuộc hoàn toàn vào chế độ giáo dục từ chương, dẫn đến mất đi tinh thần tự lực, tự cường, và khả năng sáng tạo.

- Cụm từ “thi đậu và làm quan” được tác giả sử dụng để phê phán tư tưởng học hành lệ thuộc vào chế độ khoa cử, thể hiện sự tập trung quá mức vào việc thi đỗ và đạt danh vọng quan trường, mà không hướng tới mục tiêu cải cách hay tự cường.

Đáp án A

Hướng dẫn giải

- Trong bối cảnh xã hội thời nhà Nguyễn, khoa cử là con đường duy nhất để lập thân và đạt được danh vọng, quyền lực. Chế độ giáo dục từ chương đã quy định rõ rằng: “Ai không học từ chương không nên người, học mà không thi đậu cũng không nên người, thi đậu mà không được làm quan cũng không nên người.” Cụ Phan Đình Phùng, sinh ra trong hoàn cảnh này, không có lựa chọn nào khác ngoài việc theo đuổi con đường khoa cử để thực hiện chí lớn và đáp ứng kỳ vọng xã hội.

- Tác giả lý giải rõ ràng rằng việc cụ Phan có chí lớn trong khoa cử không phải vì cụ yêu thích chế độ này, mà vì xã hội thời đó không mở ra con đường nào khác cho những người có tài và muốn lập thân: “Cụ Phan, sinh ra nhằm giữa hoàn cảnh như thế, thì cách lập chí xuất thân của cụ trừ khoa cử ra, không có con đường nào hơn.”

- Đoạn trích nhấn mạnh rằng xã hội thời nhà Nguyễn chỉ coi khoa cử là con đường duy nhất để lập thân và đạt danh vọng. Cụ Phan Đình Phùng buộc phải lựa chọn con đường này vì hoàn cảnh xã hội.

Đáp án B

Hướng dẫn giải

- Đoạn văn phê phán rõ ràng triều đình nhà Nguyễn sau khi thống nhất đất nước chỉ tập trung vào: Văn chương và khoa cử: Các triều vua từ Minh Mạng, Thiệu Trị đến Tự Đức dành nhiều thời gian cho thi phú và từ chương. Bỏ qua các yếu tố cần thiết như võ bị, cải cách chính trị và kinh tế.

- Các hành động được nêu trong đoạn văn thể hiện rõ sự yếu kém: “Quan ải không khai, cửa bể đóng chặt, thời thế chẳng hiểu, võ bị lôi thôi.” Triều đình “chỉ lo ngâm thi đặt phú với nhau, tưởng đâu mấy vần thi phú cho hay, đủ sức trị dân giữ nước.”

- Tác giả nhấn mạnh rằng triều Nguyễn sau thống nhất đã bỏ qua võ bị và cải cách, không quan tâm đến những thay đổi cần thiết trong bối cảnh quốc tế. Thay vào đó, triều đình tập trung vào những hoạt động văn chương, khoa cử không hiệu quả.