BẮT ĐỀN THÁNG NĂM

(Bình Nguyên Trang)

Ta bắt đền tháng Năm
Phá tung một góc trời bằng phượng đỏ
Và gió
Lật tơi bời trang vở cuối mùa thi
Mùa hạ chờ ta
Khi mùa xuân ra đi

Ta bắt đền tháng Năm
Kỷ niệm xưa nằm lại
Con tàu chở trời xanh
Lắc lư đi mãi
Mùa hạ thành sân ga

Ta bắt đền tháng Năm
Cõng sao về để đêm thành sâu thẳm
Mắt học trò nồng nàn trong nắng
Buồn
Xôn xao

Lặng im là tháng Năm, cồn cào là ta
Đã bao lần người trở về như thế
Và mỗi lần ta biết mình không thể
Bắt đền tháng Năm

(Bài hát ngày trở về - Bình Nguyên Trang, NXB Văn học 2024, tr.18-19)

* Chú thích:

Tác giả Bình Nguyên Trang tên thật là Vũ Thị Quỳnh Trang, sinh năm 1977, quê ở huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. Chị hiện đang làm việc tại báo Công an nhân dân, là hội viên Hội nhà văn Việt Nam năm 2013. Thơ Bình Nguyên Trang ý vị, đậm chất nữ tính, giàu nội tâm. Chị khá nhạy cảm và tinh tế với những cung bậc cảm xúc sâu sắc mà không buồn đau, vô vọng; sống chân thành, viết chân thành.

Chỉ ra dấu hiệu để xác định thể thơ.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích hình ảnh tháng Năm qua cảm nhận của nhân vật trữ tình ta trong bài thơ.

- Hệ thống ý:

+ Tháng Năm – biểu tượng của mùa hạ rực rỡ và dữ dội cảm xúc:

. Tháng Năm mở đầu bằng hình ảnh “phá tung một góc trời bằng phượng đỏ”, tượng trưng cho sự bùng nổ của sắc màu và cảm xúc tuổi học trò.

. “Gió lật tơi bời trang vở cuối mùa thi” gợi nhắc đến sự kết thúc, chia xa, những biến động nội tâm của lứa tuổi học trò.

+ Tháng Năm gắn với kỷ niệm xưa, hoài niệm khôn nguôi:

. “Con tàu chở trời xanh” – hình ảnh gợi liên tưởng đến hành trình thời gian, sự trôi đi của ký ức.

. Tháng Năm trở thành “sân ga” – nơi dừng chân, nơi chia tay của mùa hạ, tuổi trẻ và những giấc mơ học trò.

+ Tháng Năm của nỗi buồn, xao xuyến và tiếc nuối:

. “Cõng sao về”, “mắt học trò nồng nàn trong nắng” – những hình ảnh lung linh, chan chứa cảm xúc, thể hiện vẻ đẹp vừa thơ ngây vừa man mác buồn.

. Tháng Năm là kẻ im lặng, còn nhân vật trữ tình thì “cồn cào”, đầy khắc khoải, tiếc nuối và bất lực.

+ Điệp khúc “bắt đền tháng Năm” – giọng trách yêu, nhưng đầy tha thiết:

. Là cách nói tinh nghịch nhưng sâu sắc, thể hiện sự day dứt trước những đổi thay không thể níu giữ.

. Tháng Năm là chứng nhân cho những rung động đầu đời, những chia tay không lời, là mùa không thể giữ lại.

=> Hình ảnh tháng Năm hiện lên rực rỡ, buồn bã, đẹp đẽ và đầy ám ảnh trong tâm hồn nhân vật trữ tình, gợi nên suy ngẫm: Tháng Năm không chỉ là thời gian, mà là một phần ký ức sâu đậm của tuổi trẻ, của những xúc cảm không thể “bắt đền”.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ ý nghĩa hình ảnh tháng Năm trong cảm nhận của nhân vật ta.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong bài thơ "Bắt đền Tháng Năm," hình ảnh tháng Năm được nhân vật trữ tình miêu tả không chỉ là một tháng trong năm mà còn là một thực thể có ảnh hưởng mạnh mẽ đến tâm trạng con người. Tháng Năm gắn liền với mùa thi, mùa chia tay của học trò, là thời khắc chuyển giao từ tuổi học trò sang một giai đoạn mới của cuộc đời. Tháng Năm không chỉ là một khoảng thời gian bình thường mà còn mang đến nỗi bâng khuâng, tiếc nuối khi những ngày học trò qua đi. Hình ảnh "phượng đỏ" và "gió lật tơi bời trang vở cuối mùa thi" như là minh chứng cho sự tàn phai của tuổi thơ, của những kỷ niệm đẹp. Tuy nhiên, sự tiếc nuối ấy lại không thể thay đổi được dòng chảy của thời gian. Tháng Năm đến và đi, để lại những kỷ niệm đầy cảm xúc, nhưng cũng khiến nhân vật trữ tình nhận ra rằng mình không thể “bắt đền” tháng Năm, không thể quay lại quá khứ. Tháng Năm trong bài thơ là biểu tượng cho sự vĩnh viễn trôi đi của thời gian và những gì đã qua.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Bắt đền tháng Năm” của Bình Nguyên Trang.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Bình Nguyên Trang: cây bút thơ nữ hiện đại, giọng thơ nhẹ nhàng, trữ tình mà sâu lắng.

- Giới thiệu bài thơ “Bắt đền tháng Năm”: là một thi phẩm viết về mùa hạ tuổi học trò – tháng Năm – đầy kỷ niệm, tiếc nuối và xao động.

- Nêu vấn đề nghị luận: bài thơ thể hiện cảm xúc tinh tế, giàu chất thơ của nhân vật trữ tình “ta” trước tháng Năm – thời khắc đẹp đẽ mà cũng nhiều khắc khoải của tuổi học trò.

* Thân bài:

a. Cảm xúc của nhân vật trữ tình trước vẻ đẹp rực rỡ, náo động của tháng Năm

- Hình ảnh mở đầu:

+ “Phá tung một góc trời bằng phượng đỏ”

→ gợi tháng Năm rực rỡ, bừng lên như ngọn lửa của tuổi trẻ, của thời khắc chuyển mùa mãnh liệt.

+ “Gió lật tơi bời trang vở cuối mùa thi”

→ vừa mang ý nghĩa thực (mùa thi), vừa gợi sự hỗn độn, lo âu, xáo trộn trong tâm hồn học trò.

→ Tháng Năm hiện ra sôi động, rạo rực nhưng cũng đầy chênh vênh – mang dấu ấn của mùa chia ly, của kết thúc tuổi học trò.

b. Tháng Năm – nơi lưu giữ những kỷ niệm tuổi học trò

- “Kỷ niệm xưa nằm lại” – gợi cảm giác hoài niệm, những gì đã qua không thể quay lại.

+ Hình ảnh giàu tính biểu tượng:

“Con tàu chở trời xanh” – tượng trưng cho tuổi trẻ, cho giấc mơ

“Mùa hạ thành sân ga” – sân ga là nơi chia tay, tháng Năm trở thành điểm dừng của một hành trình tuổi học trò.

→ Những hình ảnh mang đậm chất thơ, giúp tháng Năm không chỉ là thời gian, mà là miền ký ức đong đầy cảm xúc.

c. Tháng Năm của nỗi buồn mơ hồ, sâu thẳm và khắc khoải

- Hình ảnh liên tưởng độc đáo, tinh tế:

+ “Cõng sao về để đêm thành sâu thẳm” – vẻ đẹp thi vị, biểu hiện chiều sâu nội tâm.

+ “Mắt học trò nồng nàn trong nắng” – đôi mắt chứa chan tình cảm, dễ xao động.

- Các trạng thái cảm xúc “buồn – xôn xao” → tâm trạng khó gọi tên, đặc trưng của những cảm xúc học trò.

→ Nhân vật “ta” vừa trách yêu, vừa nghẹn ngào, tiếc nuối vì tháng Năm mang đi tất cả.

d. Điệp khúc “bắt đền tháng Năm” – giọng thơ trách yêu đầy day dứt

- Lặp đi lặp lại ba lần ở đầu các khổ thơ, “bắt đền tháng Năm” không chỉ là một cách nói tinh nghịch, mà là tiếng lòng của một trái tim nhiều tiếc nuối.

- Khổ cuối:

“Lặng im là tháng Năm, cồn cào là ta”

→ tháng Năm thờ ơ, còn con người thì đau đáu nhớ mong.

“Và mỗi lần ta biết mình không thể / Bắt đền tháng Năm”

→ sự bất lực, chấp nhận rằng ký ức chỉ có thể nâng niu, không thể đòi lại.

→ Cảm xúc lắng đọng, tạo chiều sâu cho bài thơ.

* Kết bài

- Khẳng định vẻ đẹp và chiều sâu cảm xúc của bài thơ “Bắt đền tháng Năm”: tháng Năm hiện lên vừa rực rỡ, vừa u buồn – là biểu tượng cho tuổi học trò nhiều xao động và tiếc nuối.

- Đánh giá: Tác giả đã thành công khi chuyển tải tinh tế những rung cảm của tuổi trẻ thông qua hình tượng tháng Năm và giọng điệu trữ tình tha thiết, gần gũi.

- Mở rộng: Bài thơ gợi nhắc mỗi chúng ta biết trân trọng những tháng năm tuổi trẻ – dù không thể níu giữ, nhưng luôn là những miền ký ức thiêng liêng.

Bài văn tham khảo

Trong kho tàng thơ ca viết về tuổi học trò và mùa hè chia xa, “Bắt đền tháng Năm” của Bình Nguyên Trang là một thi phẩm giàu cảm xúc, mang âm hưởng trong trẻo mà man mác buồn. Bài thơ không chỉ gợi lại những hình ảnh quen thuộc của tuổi học trò trong tháng Năm rực rỡ, mà còn khắc họa những rung động sâu lắng, tinh tế của nhân vật trữ tình “ta” trước thời khắc giao mùa nhiều hoài niệm và tiếc nuối. Qua đó, tác giả gửi gắm nỗi lòng của tuổi trẻ trước những điều đẹp đẽ nhưng không thể níu giữ.

Ngay từ khổ thơ đầu tiên, tháng Năm hiện ra như một biểu tượng của mùa hạ rực rỡ và sôi động. Hình ảnh “phá tung một góc trời bằng phượng đỏ” cho thấy sự bừng nở, bùng cháy của sắc màu – đặc trưng của mùa hè tuổi học trò. Sắc đỏ của hoa phượng không chỉ là dấu hiệu của mùa thi, mà còn là biểu tượng của đam mê, của những cảm xúc đầu đời đang lớn dậy. Câu thơ “gió lật tơi bời trang vở cuối mùa thi” vừa mang nét thực, lại vừa gợi cảm xúc hỗn độn, bất ổn của học sinh trước bước ngoặt chia tay. Tháng Năm trở thành điểm đánh dấu kết thúc một hành trình ngây thơ, mở ra những xúc cảm phức tạp hơn của tuổi trưởng thành.

Không dừng lại ở vẻ ngoài rực rỡ, tháng Năm trong bài thơ còn là vùng ký ức sâu thẳm. Hình ảnh “kỷ niệm xưa nằm lại” kết hợp với “con tàu chở trời xanh” là những ẩn dụ gợi hình, gợi cảm. Nếu con tàu là biểu tượng cho sự trôi đi của thời gian, thì “trời xanh” là ẩn dụ cho ước mơ, khát vọng, và cả tuổi trẻ. Khi mùa hạ trở thành “sân ga”, đó cũng là lúc cuộc chia tay lặng lẽ diễn ra. Tháng Năm lúc này không chỉ là một khoảng thời gian, mà còn là nơi chất chứa những kỷ niệm khó quên, những giấc mơ chưa kịp gọi thành tên đã vội rời xa.

Bài thơ tiếp tục mở rộng cảm xúc bằng những liên tưởng độc đáo và đầy chất thơ: “Cõng sao về để đêm thành sâu thẳm” là một câu thơ rất giàu hình ảnh. Ngôi sao trên trời tượng trưng cho hy vọng, cho vẻ đẹp trong trẻo. Nhưng khi “cõng sao về”, đêm không trở nên sáng tỏ mà lại “sâu thẳm” – đó là chiều sâu của nỗi nhớ, của cảm xúc lặng lẽ khó gọi tên. Đôi “mắt học trò nồng nàn trong nắng” cũng là biểu tượng cho những ánh nhìn trong trẻo, nhưng chất chứa bao rung động, bâng khuâng. Cảm xúc “buồn” và “xôn xao” được tách thành câu thơ riêng, thể hiện sự dư âm kéo dài, lặng lẽ mà day dứt.

Điệp khúc “ta bắt đền tháng Năm” vang lên như một lời trách yêu, vừa tinh nghịch vừa đầy xót xa. Đó là tiếng lòng của nhân vật trữ tình trước những điều không thể níu giữ. Khổ thơ cuối là sự chấp nhận trong đau đớn: “Lặng im là tháng Năm, cồn cào là ta” – một bên thờ ơ, một bên khắc khoải. Và rồi, dù bao lần tháng Năm trở lại, nhân vật trữ tình cũng hiểu rằng mình “không thể bắt đền tháng Năm”. Bởi tháng Năm là thời gian, là quá khứ – chỉ có thể nhớ thương, không thể đòi lại.

Tóm lại, bài thơ “Bắt đền tháng Năm” là một bức tranh trữ tình sâu lắng về tuổi học trò – tuổi của những mộng mơ, nỗi buồn và khát khao níu giữ điều đẹp đẽ. Qua hình ảnh tháng Năm rực rỡ nhưng cũng đầy xao động, Bình Nguyên Trang đã khéo léo thể hiện nỗi niềm tiếc nuối và tình cảm tha thiết của con người trước dòng chảy không ngừng của thời gian. Bài thơ gợi nhắc mỗi chúng ta biết trân trọng những tháng năm tuổi trẻ – những điều tưởng bình thường nhưng khi qua đi rồi, hóa thành những miền ký ức không thể nào “bắt đền”.