CHIỀU THU QUÊ HƯƠNG

(Huy Cận)

Chiều thu trong, lá trúc vờn đẹp quá.
Lá mía xanh nhung quạt vào mái rạ
Tiếng lao xao như ai ngả nón chào.
Hoa mướp cuối mùa vàng rực như sao,
Giếng trong lẻo, trời xanh in thăm thẳm.
Chiều thu quê hương sao mà đằm thắm!
Tôi bước giữa vườn, bạn với hàng cau
Hút nắng tơ vàng như những đài cao
Đứng lồng lộng, thu tiếng chiều vàng rợi.
Vồng khoai lang xoè lá ra nằm sưởi
Cùng với gà mẹ xoè cánh ấp con.
Ở trước sân hà mấy đống gạch son,
Hố vôi trắng nằm đợi ngày xây dựng.
Trời thu trong em bé cười má ửng;
Như cây sai mẹ đứng giữa chùm con.
Chiều thu vàng vàng rực cả tâm hồn
Của đất nước đang bồi da thắm thịt.
Gió biển mặn thổi về đây tha thiết;
Những con chim phơi phới cánh, chiều thu
Náo nức như triều, êm ả như ru...

Cẩm Phả, 9-1958

(Huy Cận, Chiều thu quê hương, in trong tập thơ "Trời mỗi ngày lại sáng", 1958)

* Chú thích: Huy Cận sáng tác “Chiều thu quê hương” năm 1958. Bài thơ toát lên vẻ đẹp nên thơ, yên bình của buổi chiều thu khi miền Bắc đã sạch bóng quân thù.

Bài thơ “Chiều thu quê hương” được viết theo thể thơ nào?

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Chiều thu quê hương” của Huy Cận.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về nhà thơ Huy Cận: một trong những gương mặt tiêu biểu của thơ ca hiện đại Việt Nam, thơ ông giàu chất triết lí và cảm xúc.

- Giới thiệu bài thơ “Chiều thu quê hương”: được sáng tác năm 1958 tại Cẩm Phả, khi đất nước đang trên đà hàn gắn vết thương chiến tranh, khắc họa vẻ đẹp quê hương thanh bình, đằm thắm.

- Nêu khái quát nội dung cần phân tích: Vẻ đẹp thiên nhiên, cuộc sống bình yên và tình yêu quê hương sâu sắc của nhà thơ.

* Thân bài:

1. Bức tranh chiều thu quê hương tươi đẹp, bình dị và tràn đầy sức sống

- Thiên nhiên gần gũi, nhẹ nhàng:

+ “Chiều thu trong, lá trúc vờn đẹp quá” – không khí trong lành, nhẹ nhàng, thanh thoát.

+ Hình ảnh nhân hoá: “lá mía xanh nhung quạt vào mái rạ”, “tiếng lao xao như ai ngả nón chào” – tạo nên cảm giác thân mật, gợi nhớ một làng quê yên bình và chan hòa tình người.

+ “Hoa mướp cuối mùa vàng rực như sao”, “giếng trong lẻo, trời xanh in thăm thẳm” – thiên nhiên như dát vàng, lung linh và sâu thẳm, đậm chất thơ.

- Cuộc sống đời thường thanh bình, gần gũi:

+ Hình ảnh “vồng khoai lang xòe lá ra nằm sưởi” và “gà mẹ xòe cánh ấp con” – vừa dân dã, vừa ấm áp, thể hiện sự sống an yên.

+ Hình ảnh xây dựng – “đống gạch son”, “hố vôi trắng” – gợi nhịp sống đang phát triển, tương lai tươi sáng của đất nước.

2. Tình cảm yêu quê hương tha thiết và niềm tin vào tương lai tươi đẹp

- Cảm xúc lắng đọng, tự hào của tác giả:

+ “Chiều thu quê hương sao mà đằm thắm!” – câu cảm thán biểu lộ trực tiếp tình yêu quê hương.

+ Cảnh vật không chỉ đẹp mà còn thấm đẫm tâm hồn thi sĩ – thiên nhiên và lòng người giao hòa.

- Tâm hồn nhà thơ chan chứa niềm vui sống, tin tưởng vào ngày mai:

+ “Chiều thu vàng vàng rực cả tâm hồn / Của đất nước đang bồi da thắm thịt” – hình ảnh hoán dụ giàu sức biểu tượng, thể hiện đất nước đang hồi sinh, phát triển.

+ Trẻ thơ cười rạng rỡ – “em bé cười má ửng” → biểu tượng cho tương lai tươi sáng.

- Chim bay phơi phới: “Những con chim phơi phới cánh, chiều thu / Náo nức như triều, êm ả như ru…” → gợi sức sống tràn trề, khát vọng bay lên của dân tộc.

3. Đặc sắc nghệ thuật

- Thể thơ tám chữ nhẹ nhàng, nhịp nhàng, giàu chất nhạc.

- Hình ảnh thơ giàu tính tạo hình, mang tính dân gian, gợi cảm giác bình dị mà sâu sắc.

- Biện pháp tu từ nhân hóa, so sánh sử dụng tinh tế.

- Giọng thơ tha thiết, tình cảm chân thành, thể hiện sự giao hòa giữa thiên nhiên và lòng người.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ: “Chiều thu quê hương” là khúc ca dịu dàng, ngợi ca vẻ đẹp đất nước trong hòa bình, thể hiện tình yêu quê hương tha thiết và niềm tin vào tương lai.

- Liên hệ bản thân: Từ bài thơ, mỗi người cần biết trân trọng quê hương, yêu thiên nhiên, sống có trách nhiệm để xây dựng cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn.

Bài văn tham khảo

Chiều thu quê hương là một bài thơ tiêu biểu của Huy Cận sau Cách mạng tháng Tám, khi cảm hứng về cuộc sống và đất nước đổi mới tràn đầy trong tâm hồn ông. Nếu như thơ Huy Cận trước cách mạng thường mang nỗi buồn vũ trụ, thì trong bài thơ này, ta bắt gặp một giọng điệu vui tươi, tha thiết và đầy tin tưởng. Bài thơ như một bức tranh thơ mộng về quê hương trong buổi chiều thu thanh bình, là lời ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên, con người và là biểu hiện sâu sắc tình yêu đất nước của nhà thơ.

Ngay từ những câu đầu, người đọc đã cảm nhận được một không gian quê hương nhẹ nhàng, trong trẻo và bình dị. “Chiều thu trong, lá trúc vờn đẹp quá” – câu thơ mở ra một khung cảnh yên ả, thanh tịnh của một chiều thu quê hương. Lá mía, mái rạ, tiếng lao xao của cây cối được nhân hoá như có hồn, như đang cùng con người hòa vào bản giao hưởng của thiên nhiên. Những hình ảnh thơ như “hoa mướp cuối mùa vàng rực như sao”, “giếng trong lẻo, trời xanh in thăm thẳm” được chọn lọc đầy chất tạo hình, vừa gần gũi vừa lung linh như trong tranh vẽ. Bức tranh thiên nhiên ấy không chỉ đẹp về hình thức mà còn thấm đẫm tâm hồn thi sĩ – một tâm hồn biết rung cảm trước những điều giản dị của cuộc sống đời thường.

Không chỉ có thiên nhiên, cuộc sống con người và lao động sản xuất cũng được khắc họa đầy ấm áp. Hình ảnh “vồng khoai lang xòe lá ra nằm sưởi”, “gà mẹ xòe cánh ấp con”, “mấy đống gạch son”, “hố vôi trắng” – đều là những chi tiết quen thuộc của làng quê Việt Nam, gợi sự sống yên lành, trù phú và đang trên đà xây dựng, phát triển. Đặc biệt, câu thơ “Chiều thu vàng vàng rực cả tâm hồn / Của đất nước đang bồi da thắm thịt” như một điểm nhấn mạnh mẽ – đất nước đã qua đau thương nay đang hồi sinh, đang từng ngày “bồi da thắm thịt”, vững vàng bước tới tương lai. Nụ cười hồn nhiên của em bé, tiếng chim bay phơi phới trong buổi chiều thu cũng chính là biểu tượng cho sức sống, cho tương lai rạng rỡ đang đến gần.

Bên cạnh nội dung sâu sắc, bài thơ còn nổi bật với những thành công về nghệ thuật. Huy Cận sử dụng thể thơ tám chữ giàu nhạc tính, nhịp nhàng, tha thiết. Các biện pháp tu từ như nhân hóa, so sánh được vận dụng khéo léo, giúp cảnh vật và con người trở nên sống động. Giọng thơ nhẹ nhàng, trong sáng mà đằm thắm, góp phần khắc họa được niềm hạnh phúc sâu xa của nhà thơ trước vẻ đẹp cuộc sống thanh bình sau chiến tranh.

Qua bài thơ Chiều thu quê hương, Huy Cận đã gửi gắm một thông điệp giản dị mà thấm thía: yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống thanh bình chính là yêu quê hương, yêu đất nước. Đó là tình cảm thiêng liêng mà mỗi người cần nuôi dưỡng, trân trọng và chuyển hóa thành hành động cụ thể để góp phần xây dựng quê hương ngày một giàu đẹp hơn. Bài thơ không chỉ là bức tranh thu yên ả mà còn là lời nhắn gửi về một niềm tin mãnh liệt vào tương lai tươi sáng của dân tộc.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Nêu cảm nghĩ của em về đoạn thơ trong bài thơ “Chiều thu quê hương” của Huy Cận.

- Hệ thống ý:

+ Nêu cảm nghĩ về nội dung của đoạn thơ: Đoạn thơ làm nổi bật vẻ đẹp sống động, nên thơ của chiều thu và tâm trạng náo nức, hạnh phúc, say mê khi đón nhận cuộc sống hòa bình đã về với quê hương; thể hiện sự gắn bó, tình yêu và niềm tự hào dân tộc, niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước…Từ đó bồi đắp trong mỗi chúng ta tình yêu đất nước, ý thức trách nhiệm xây dựng quê hương giàu đẹp…

+ Nêu cảm nghĩ về nghệ thuật của đoạn thơ: Trân trọng tài năng nghệ thuật của nhà thơ trong việc sử dụng hình ảnh, biện pháp tu từ,... đặc biệt là thể thơ tám chữ; nhận thấy được vai trò của các yếu tố nghệ thuật đó trong việc thể hiện nội dung đoạn thơ.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ cảm nghĩ về đoạn thơ trong bài thơ “Chiều thu quê hương” của Huy Cận.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đoạn thơ mở đầu bài “Chiều thu quê hương” của Huy Cận đã vẽ nên một bức tranh chiều thu sống động, tràn đầy sức sống và thi vị. Những hình ảnh như “lá trúc vờn đẹp quá”, “lá mía xanh nhung quạt vào mái rạ”, “hoa mướp cuối mùa vàng rực như sao”... đã tái hiện vẻ đẹp bình dị mà đầy cuốn hút của làng quê Việt Nam sau những năm tháng chiến tranh. Thiên nhiên như đang hát khúc ca yên bình, hòa cùng âm thanh lao xao, ánh sáng trong trẻo, tất cả tạo nên một không gian chan chứa hạnh phúc. Qua đó, em cảm nhận được tâm trạng náo nức, say mê và niềm vui sâu thẳm của nhà thơ trước cuộc sống đổi thay, trước sự hồi sinh của quê hương trong hòa bình. Đoạn thơ không chỉ thể hiện tình yêu tha thiết với đất nước mà còn truyền cảm hứng, thôi thúc thế hệ trẻ sống có trách nhiệm, góp phần xây dựng quê hương ngày càng tươi đẹp. Về nghệ thuật, Huy Cận đã sử dụng tài tình thể thơ tám chữ với nhịp điệu dịu dàng, uyển chuyển; hình ảnh thơ gần gũi, giản dị nhưng giàu sức gợi; phép so sánh và nhân hóa giúp cảnh vật trở nên sống động, đầy cảm xúc. Chính những yếu tố nghệ thuật ấy đã góp phần thể hiện trọn vẹn vẻ đẹp quê hương và chiều sâu tâm hồn thi sĩ.