ĐÀN BẦU

(Lữ Giang)

Tặng anh Nguyễn Đình Phúc
Lắng tai nghe đàn bầu
Ngân dài trong đêm thâu
Tiếng đàn như suối ngọt
Cứ đưa hồn lên cao.

Tiếng đàn bầu của ta
Lời đằm thắm thiết tha
Cung thanh là tiếng mẹ
Cung trầm như giọng cha

Đàn ngày xưa não ruột
Có người hát xẩm mù
Ôm đàn đi trong mưa…
Mưa hoà cùng nước mắt

Đưa hồn ta lên cao
Đàn bầu làm suối ngọt
Tình yêu quê dâng trào
Thay cho dòng nước mắt.

(Mã Giang Lân sưu tầm, tuyển chọn và giới thiệu, Thơ Việt Nam 1954 - 1964, NXB Giáo dục, 1997, tr.155)

Xác định thể thơ và dấu hiện nhận biết thể thơ.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích ý nghĩa của tiếng đàn bầu trong văn bản “Tiếng đàn bầu” – Lữ Giang.

- Hệ thống ý:

+ Âm thanh êm dịu và trong trẻo gợi không khí thanh bình của tiếng đàn bầu: Tiếng đàn bầu trong đoạn đầu được miêu tả như “ngân dài trong đêm thâu” tạo nên một không gian tĩnh lặng và thanh bình, như dòng suối ngọt chảy mãi, làm dịu đi những mệt mỏi của cuộc sống.

+ Sự sâu lắng, đằm thắm trong từng giai điệu:

. Tiếng đàn bầu mang “lời đằm thắm thiết tha” phản ánh tình cảm nồng nàn, sâu lắng của con người Việt Nam.

. Hình ảnh cung thanh, cung trầm được ví như “tiếng mẹ” và “giọng cha” thể hiện tình yêu thương gia đình và sự gắn kết tình cảm dân tộc.

+ Nỗi buồn và niềm đau trong lịch sử dân tộc qua tiếng đàn:

. Âm thanh của đàn bầu còn gợi lên những đau thương, mất mát trong lịch sử, với hình ảnh “đàn ngày xưa mất nước” và “người hát xẩm mắt mù” lang thang trong mưa.

. Tiếng đàn bầu như tiếng khóc, tiếng than vãn, phản ánh những thăng trầm trong quá khứ của dân tộc.

+ Niềm vui, niềm tự hào và hy vọng từ tiếng đàn bầu khi đất nước chiến thắng:

. Khi đất nước chiến thắng, tiếng đàn bầu lại vang lên với niềm vui và niềm tự hào sâu đậm, tượng trưng cho sự hồi sinh và sức mạnh của dân tộc.

. Âm thanh ấy không chỉ là niềm vui cá nhân mà còn là niềm vui chung của cả dân tộc, khẳng định sự kiên cường và tinh thần bất khuất của người Việt Nam.

* Âm thanh đàn bầu được miêu tả qua các hình thức nghệ thuật độc đáo. Bởi văn chương…

+ Thể thơ 5 chữ với cách ngắt nhịp 3/2, 2/3 linh hoạt; cách gieo vần đa dạng giàu nhạc điệu

+ Ngôn ngữ giản dị mà giàu sức gợi

+ Hình ảnh độc đáo…

+ Các phép tu từ so sánh, đối giữa khổ 3 với 4, liệt kê… giàu giá trị biểu cảm.

+ Nhan đề…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ý nghĩa của tiếng đàn bầu trong bài thơ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Tiếng đàn bầu trong bài thơ “Đàn bầu” của Lữ Giang được khắc họa bằng những hình ảnh giàu cảm xúc, vừa êm dịu, sâu lắng, vừa thấm đượm nỗi buồn và chan chứa niềm tự hào. Ở đoạn đầu, âm thanh đàn bầu được ví như “suối ngọt”, “ngân dài trong đêm thâu”, gợi nên một không gian thanh bình, tĩnh lặng, như dòng suối dịu dàng chảy mãi, làm vơi đi mệt mỏi của đời thường. Đàn bầu không chỉ là âm thanh, mà còn là lời “đằm thắm thiết tha” – mang theo tình cảm sâu nặng, nồng nàn của con người Việt Nam. Đặc biệt, hình ảnh “cung thanh là tiếng mẹ / cung trầm như giọng cha” là một liên tưởng độc đáo, cho thấy tiếng đàn gắn bó sâu xa với tình cảm gia đình, với cội nguồn dân tộc. Không chỉ ngợi ca vẻ đẹp thanh thoát, tiếng đàn bầu còn hàm chứa nỗi đau lịch sử: “đàn ngày xưa mất nước”, “người hát xẩm mù” – những hình ảnh gợi niềm thương xót, như tiếng khóc vọng về từ quá khứ. Tuy vậy, khi đất nước hồi sinh, tiếng đàn trở thành biểu tượng cho niềm vui, niềm tự hào bất tận: “Tình yêu quê dâng trào / Thay cho dòng nước mắt”. Nhờ thể thơ 5 chữ giàu nhạc tính, ngôn ngữ giản dị mà tinh tế, cùng nhiều biện pháp nghệ thuật như đối, so sánh, liệt kê…, bài thơ đã khắc họa thành công hình tượng tiếng đàn bầu – vừa là biểu tượng văn hóa dân tộc, vừa là tiếng lòng sâu lắng của người Việt Nam.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Tiếng đàn bầu” của Lữ Giang.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu về đề tài: Trong văn học, âm nhạc dân tộc luôn là một mạch nguồn cảm hứng giàu bản sắc và xúc động.

- Dẫn vào tác phẩm: Bài thơ “Tiếng đàn bầu” của Lữ Giang là một khúc ngợi ca sâu lắng dành cho tiếng đàn truyền thống của dân tộc – đàn bầu.

- Nêu vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ để làm nổi bật vẻ đẹp của tiếng đàn bầu qua các cung bậc cảm xúc: êm dịu, sâu lắng, đau thương, rồi vút cao trong niềm tin và tình yêu quê hương.

* Thân bài:

1. Vẻ đẹp dịu dàng, thanh thoát của tiếng đàn bầu

- Ngay khổ thơ đầu, tiếng đàn được miêu tả như “ngân dài trong đêm thâu”, tạo nên không gian tĩnh lặng, thanh bình, như một dòng suối ngọt nuôi dưỡng tâm hồn.

- Hình ảnh so sánh “suối ngọt” → thể hiện âm thanh trong trẻo, nhẹ nhàng, đầy thi vị, đưa “hồn lên cao”, gợi cảm giác bay bổng, thăng hoa.

2. Tiếng đàn bầu – biểu tượng của tình cảm quê hương, gia đình

- “Tiếng đàn bầu của ta / Lời đằm thắm thiết tha” → khẳng định đây là âm thanh mang hồn dân tộc, chất chứa tình cảm sâu nặng.

- Hình ảnh độc đáo: “Cung thanh là tiếng mẹ / Cung trầm như giọng cha” → liên tưởng âm nhạc đến tình thân → gắn bó với cội nguồn, sự nuôi dưỡng và bao bọc của gia đình.

- Tiếng đàn mang ý nghĩa biểu tượng cho sự gắn kết, cho truyền thống và tình yêu thương.

3. Tiếng đàn bầu – nỗi buồn dân tộc, ký ức mất mát

- Khổ thơ thứ ba gợi về quá khứ đau thương của dân tộc qua hình ảnh “người hát xẩm mù” – tượng trưng cho thân phận người dân nghèo, bị lãng quên.

- “Ôm đàn đi trong mưa / Mưa hòa cùng nước mắt” → âm thanh đàn bầu như tiếng khóc, tiếng lòng lặng thầm của bao kiếp người khổ đau.

- Gợi nỗi niềm xót xa, đồng cảm với những mất mát trong lịch sử.

4. Tiếng đàn bầu – sức sống tinh thần và tình yêu quê hương

- Dù mang theo nỗi buồn, tiếng đàn vẫn có sức mạnh hồi sinh tinh thần: “Đưa hồn ta lên cao / Đàn bầu làm suối ngọt”.

- Hình ảnh “Tình yêu quê dâng trào / Thay cho dòng nước mắt” → âm nhạc trở thành niềm tin, niềm tự hào, thay thế cho bi lụy bằng sức sống mạnh mẽ.

- Khẳng định: Đàn bầu là biểu tượng cho tinh thần dân tộc – vượt qua gian khổ, hướng đến vẻ đẹp và tự do.

5. Giá trị nghệ thuật của bài thơ

- Thể thơ 5 chữ, ngắt nhịp linh hoạt (3/2, 2/3) tạo nhịp điệu mềm mại, gần với âm nhạc dân gian.

- Ngôn ngữ giản dị mà giàu sức gợi, hình ảnh gần gũi nhưng giàu tính biểu tượng.

- Các biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ, đối lập (“suối ngọt – nước mắt”), liệt kê… tạo chiều sâu biểu cảm.

- Nhan đề “Đàn bầu” gợi mở nội dung trọng tâm và giàu chất văn hóa dân tộc.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung: “Đàn bầu” là một bài thơ ngắn nhưng hàm chứa nhiều tầng ý nghĩa – vừa ca ngợi vẻ đẹp âm nhạc dân tộc, vừa thể hiện tâm hồn sâu lắng, yêu nước của người Việt.

- Khẳng định giá trị nghệ thuật: kết hợp thành công giữa chất thơ và chất nhạc, mang đến một tác phẩm trữ tình – biểu tượng.

- Mở rộng: Bài thơ giúp người đọc thêm yêu tiếng đàn bầu – một biểu tượng thiêng liêng của bản sắc và tâm hồn Việt Nam.

Bài văn tham khảo

Âm nhạc dân tộc Việt Nam mang trong mình chiều sâu văn hóa lâu đời, trong đó đàn bầu là một nhạc cụ đặc biệt – chỉ với một dây nhưng có thể ngân lên muôn âm thanh, gợi biết bao cảm xúc. Trong bài thơ “Đàn bầu”, nhà thơ Lữ Giang đã dành những lời trân trọng, tha thiết để ngợi ca tiếng đàn – không chỉ là một âm thanh nghệ thuật, mà còn là biểu tượng tinh thần, là tiếng lòng của dân tộc Việt Nam qua bao biến cố.

Ngay từ khổ đầu tiên, tiếng đàn bầu hiện lên trong không gian tĩnh lặng: “Lắng tai nghe đàn bầu / Ngân dài trong đêm thâu”. Đó là âm thanh mềm mại, trong trẻo, như “suối ngọt” róc rách chảy vào tâm hồn, giúp con người quên đi những mệt mỏi thường ngày, đưa tâm hồn “lên cao”. Hình ảnh so sánh “như suối ngọt” không chỉ gợi sự êm dịu mà còn thể hiện chức năng chữa lành, làm dịu tâm hồn của tiếng đàn – một thứ âm nhạc mang đậm chất thiền.

Tiếng đàn bầu không chỉ đẹp ở mặt âm thanh, mà còn sâu lắng về tình cảm. Tác giả khẳng định: “Tiếng đàn bầu của ta / Lời đằm thắm thiết tha” – đó là tiếng nói của trái tim người Việt, chứa chan yêu thương, gần gũi và tha thiết. Hình ảnh “Cung thanh là tiếng mẹ / Cung trầm như giọng cha” là liên tưởng giàu chất dân gian, thể hiện tình cảm gia đình thiêng liêng, gắn bó. Tiếng đàn không còn là vật vô tri, mà là hơi thở của quê hương, là tình thân, là sự kết nối giữa người với người trong không gian văn hóa Việt.

Không dừng lại ở sự êm đềm, tiếng đàn bầu còn gợi lại một nỗi buồn lịch sử. Trong khổ thơ tiếp theo, hình ảnh “người hát xẩm mù” ôm đàn đi trong mưa hòa với nước mắt là biểu tượng của những phận người nhỏ bé, đau thương, từng bị cuốn trong dòng chảy thăng trầm của dân tộc. “Đàn ngày xưa não ruột” – tiếng đàn không chỉ ngân lên nốt nhạc, mà còn là tiếng khóc, tiếng xót xa vọng về từ những năm tháng mất mát. Âm nhạc ở đây trở thành ký ức, nỗi đau, và tiếng nói âm thầm của nhân dân lao động.

Thế nhưng, tiếng đàn ấy không mãi đắm trong u buồn. Ở khổ cuối, tác giả khẳng định: “Đưa hồn ta lên cao / Đàn bầu làm suối ngọt / Tình yêu quê dâng trào / Thay cho dòng nước mắt.” Từ nỗi đau, đàn bầu hóa thành sức mạnh tinh thần, hóa thành tình yêu quê hương tha thiết, trào dâng như lũ nguồn. Âm nhạc không còn là tiếng than, mà trở thành lời ngợi ca cuộc sống, niềm tin vào ngày mai.

Bài thơ được viết bằng thể thơ 5 chữ, ngắt nhịp linh hoạt, kết hợp với lối so sánh, ẩn dụ, đối lập, liệt kê và ngôn ngữ mộc mạc, giàu hình ảnh gợi cảm. Nhờ đó, tiếng đàn bầu hiện lên không chỉ là một hình ảnh âm thanh, mà là biểu tượng của văn hóa, lịch sử, tâm hồn và tinh thần dân tộc Việt Nam.

Tóm lại, “Đàn bầu” là một bài thơ ngắn nhưng sâu sắc. Qua tiếng đàn bầu, Lữ Giang đã thể hiện được những cung bậc cảm xúc phong phú: từ êm dịu, tha thiết, đến bi thương và dâng trào niềm tin yêu. Đàn bầu trong thơ ông không chỉ là nhạc cụ dân tộc – mà là tiếng nói của hồn Việt, chảy mãi trong tim mỗi người con đất Việt.