TÔI KÉO XE

(Tam Lang)

Tóm tắt phần trước: Tác giả – nhân vật “tôi” – là một nhà báo, vào vai một người thất nghiệp đi xin việc, gia nhập vào đội phu kéo xe ở Hà Nội để có những trải nghiệm chân thực về công việc này, phục vụ cho việc viết bài.

Cái cuốc⁽¹⁾ từ Đồn Thuỷ lên Yên Phụ.

Phía sau chiếc xe bị xô mạnh, tôi cũng văng mình đi. Ngẩng nhìn lên, ảnh cây đèn giữa phố đã rọi sáng xuống vỉa hè một con đường vắng tanh vắng ngắt

. Trước mắt tôi, lù lù một người đứng.

Chẳng kịp để tôi dụi mắt, người ấy đã nhảy lên xe, gieo mạnh đít xuống nệm, rồi nện gót giày xuống sàn xe, mà thét

- A-lê! Di mao leen⁽²⁾!

Tôi tất tả chụp nón vào đầu, nâng cao càng gỗ hí hoáy quay xe ra đường. Tại sao tôi lại chịu kéo người? Thật lúc đó, chính tôi, tôi cũng không biết.

Máu trong người tôi, bấy giờ hình như luân chuyển hàng lắm. Cắm cổ đưa hai khuỷu tay lên khỏi lưng như hai chiếc càng châu chấu rồi xoạc chân bước, bước thứ nhất, tôi tưởng chừng như có thể nuốt nổi được một lúc, mấy dặm đường.

Nhưng sự thật nó khác hẳn với bụng nghĩ của mình.

Chạy đến bước thứ ba, tôi đã thấy như mất hết thịt ở hai gót chân, chỉ còn trơ có cái xương nhói buốt. Người tôi, vốn mập. Cái bụng bấy giờ, tôi thấy như chảy vệ thêm ra mà đưa lủng lẳng như bụng lợn dưới cái khung xương sườn

- Mao leen! A-lê, mao leen!

Mỗi cái gót giày nện vào sàn xe như đánh thẳng lên gáy tôi cho guc xuống. Chân tôi, ngày thường vẫn đi chữ bát⁽⁴²⁾ lúc ấy hình như đi vòng kiềng⁽⁴³⁾. Ruột thì như vặn từ dưới rốn đưa lên, cổ thì nóng như cái ống gang, đưa hơi lửa ra không kịp.

Ì ạch mãi, rồi tôi cũng tha được ông khách của tôi đến đầu Cầu Đất... Miệng thở, mũi thở, rồi đến cả tai cũng thở, mồ hôi thì toát ra như mồ hôi trõ. Rồi tôi thấy tôi không phải là người nữa, chỉ là một cái... nồi sốt de⁽⁴⁴⁾.

Từ Cột Đồng Hồ trở đi, bước chân tôi chạy đã thuần, nhưng miệng tôi vẫn há hốc ra mà thở. Cũng như hai bánh cao su tuy vẫn quay vòng trên đường nhựa mà chiếc xe thì cứ bập bềnh như muốn đưa tôi lên khỏi mặt đất, hay dúi tôi ngã khuỵu xuống rãnh hè.

Ai chẳng bảo tôi đã khiến nổi hai tay xe. Tôi thì tôi bảo: làm thân người phu xe tay là tự nguyện củi đầu dưới quyền sai khiến của hai cánh tay gỗ.

[...]

Ngồi nghĩ ngợi lan man sau khi đã mặc bộ quần áo phu xe, nghe người ta mắng chửi, chịu người ta đánh đòn, tôi lại sực nhớ đến một ông già tôi gặp khoảng ba năm trước.

- Kéo xe đôi, – bạn tôi với tôi – ông già chạy chậm.

Bạn tôi gắt:

- Chạy nhanh lên chứ, khéo khi lắm!

Ông già vừa thở vừa đáp:

- Các thầy có kéo xe như tôi, các thầy mới biết!

Bạn tôi nhảy xuống xe toan đánh thằng xe hỗn, nếu tôi không tốt can...

Chuyện ấy, đã ba năm.

Bây giờ, chắc ông già ấy đã chết.

Mà làm nghề này, sống lâu làm sao được? Chạy suốt ngày. Ăn không đủ. Tấm thân lại dầm mưa dãi nắng...

Người ta nói:

- Quả ở xứ nóng, quả chín sớm.

Tôi bảo:

– Người làm cu-li xe kéo, người chết non.

(Trích: Tôi kéo xe, in trong Phóng sự Việt Nam 1932 – 1945, Tam Lang, Hoàng Đạo, Nguyễn Đình Lạp, NXB Văn học, Hà Nội, 2009, tr.13-18)

Chú thích:

(1) Cuốc (cuốc xe): một lượt chạy xe hoặc một chuyển kéo xe.

(2) Ý nói đi nhanh, gấp.

(3) Chữ bát: khi đi, hai đầu bàn chân thường hướng ra, hai gót chân hướng sát vào nhau.

(4) Vòng kiềng: khi đi, chân cong như hình chữ O.

(5) Nồi sốt de: nồi hơi.

Xác định thể loại của văn bản Tôi kéo xe.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản “Tôi kéo xe” của Tam Lang.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Tam Lang – cây bút tiêu biểu của dòng văn học hiện thực phê phán giai đoạn 1930–1945.

- Giới thiệu văn bản “Tôi kéo xe” – một tác phẩm tiêu biểu của thể loại phóng sự, phản ánh chân thực và xúc động cuộc sống lầm than của người lao động nghèo dưới ách thực dân, phong kiến.

- Nêu vấn đề nghị luận: Phân tích giá trị hiện thực và nghệ thuật thể hiện trong văn bản “Tôi kéo xe”.

* Thân bài:

1. Hoàn cảnh ra đời và khái quát tác phẩm

- “Tôi kéo xe” được viết vào năm 1932, trong thời kỳ nạn đói, thất nghiệp lan tràn ở Hà Nội.

- Tác giả nhập vai thành người thất nghiệp, tự trải nghiệm công việc kéo xe để hiểu thấu đáo đời sống phu xe.

2. Giá trị hiện thực sâu sắc của tác phẩm

a. Tố cáo xã hội bất công, vô nhân đạo

- Phu xe bị bóc lột, sai khiến như công cụ vô tri.

- Người lao động bị coi rẻ, bị đánh chửi không thương tiếc.

- Cuộc sống đói nghèo, khổ cực: “chạy suốt ngày”, “ăn không đủ”, “dầm mưa dãi nắng”.

b. Miêu tả chân thực nỗi khổ cực của nghề kéo xe

- Những chi tiết miêu tả thể xác rã rời khi kéo xe: “ruột như vặn từ dưới rốn”, “cổ nóng như cái ống gang”...

- Người phu xe không còn là con người mà chỉ là “một cái nồi sốt de”, bị vắt kiệt sức lực.

c. Số phận ngắn ngủi, bị vùi dập

- Hình ảnh ông già kéo xe – đại diện cho những kiếp người sống lay lắt và chết non vì nghèo khổ.

- Tác giả thấm thía rằng: “Người làm cu-li xe kéo, người chết non”.

3. Giá trị nhân đạo của tác phẩm

- Thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với người lao động nghèo.

- Cảm hóa người đọc: không còn cái nhìn khinh miệt, mà thay bằng sự xót thương.

- Lên án xã hội cũ, đề cao phẩm giá và nỗi khổ của người dân lương thiện.

4. Nghệ thuật thể hiện đặc sắc

- Viết theo thể loại phóng sự kết hợp tự sự, miêu tả sinh động.

- Sử dụng ngôn ngữ mộc mạc, chân thực, hình ảnh sinh động, giàu sức gợi cảm.

- Sự nhập vai và trải nghiệm thực tế tạo ra tính xác thực, thuyết phục.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị hiện thực và nhân đạo đặc sắc của văn bản “Tôi kéo xe”.

- Tác phẩm là tiếng nói chân thành, mạnh mẽ bênh vực cho những con người cùng khổ trong xã hội.

- Gợi suy ngẫm sâu sắc về lẽ công bằng và nhân phẩm con người trong mọi thời đại.

Bài viết tham khảo

Trong nền văn học hiện thực Việt Nam đầu thế kỷ XX, phóng sự giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phản ánh xã hội với nhiều mảng tối, tiếng nói của người lao động nghèo bị đè nén, bóc lột. “Tôi kéo xe” – một tác phẩm nổi bật của Tam Lang – là minh chứng tiêu biểu cho ngòi bút nhân đạo và thấm đẫm tình người của nhà văn. Qua trải nghiệm chân thực của một nhà báo nhập vai làm phu xe, Tam Lang đã dựng nên bức tranh đầy ám ảnh về cuộc đời cùng cực, cơ cực của người lao động dưới chế độ thực dân nửa phong kiến.

Điểm nổi bật đầu tiên trong văn bản là tính hiện thực sâu sắc. Không phải là những suy đoán hay tưởng tượng mơ hồ, Tam Lang trực tiếp nhập vai làm phu xe để ghi lại những trải nghiệm thật nhất bằng chính cơ thể và cảm xúc của mình. Hình ảnh người phu xe hiện lên với tất cả sự đau đớn, mệt mỏi: “Miệng thở, mũi thở, rồi đến cả tai cũng thở… Tôi thấy tôi không phải là người nữa, chỉ là một cái... nồi sốt de”. Chỉ bằng những câu văn giản dị, tác giả đã khắc họa sự bào mòn về thể xác và tinh thần mà người lao động nghèo phải chịu đựng. Những câu từ chân thực ấy không chỉ lột tả được nỗi khổ nhục mà còn tạo hiệu ứng lay động mạnh mẽ trong lòng người đọc.

Đằng sau hiện thực tàn nhẫn ấy là giá trị nhân đạo sâu sắc. Tác giả không chỉ kể lại sự vất vả của mình mà còn mở rộng ánh nhìn về những con người cùng khổ khác – điển hình là ông già kéo xe ba năm trước. Lời ông cụ “Các thầy có kéo xe như tôi, các thầy mới biết!” vang lên như một hồi chuông cảnh tỉnh về sự thờ ơ của xã hội đối với tầng lớp dưới đáy. Câu nói ấy, được Tam Lang ghi nhớ đến tận bây giờ, thể hiện sự thức tỉnh và đồng cảm của người cầm bút với nỗi đau người lao động.

Không chỉ vậy, bài phóng sự còn thể hiện tài năng nghệ thuật sắc sảo của Tam Lang trong việc sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh. Những so sánh như “cái bụng lợn lủng lẳng”, “hai khuỷu tay như càng châu chấu”, hay “tôi chỉ là một cái… nồi sốt de” không chỉ độc đáo mà còn gợi cảm giác chân thật đến từng chi tiết. Lối viết kết hợp giữa miêu tả và tự sự đã giúp tác giả truyền tải rõ ràng sự kiệt quệ của thân xác và sự tủi nhục trong tâm hồn người phu xe.

Qua bài phóng sự “Tôi kéo xe”, Tam Lang không chỉ mang đến cái nhìn chân thực, đầy cảm thông với người lao động mà còn phơi bày bản chất tàn nhẫn của xã hội thực dân nửa phong kiến. Tác phẩm là lời lên án sâu sắc một chế độ bất công đã đẩy con người đến bờ vực của sự bào mòn thể xác và tinh thần.

“Tôi kéo xe” là một tiếng nói nhân văn mạnh mẽ, một minh chứng rõ nét cho tinh thần dấn thân và trách nhiệm của người cầm bút chân chính. Qua trải nghiệm của chính mình, Tam Lang đã viết nên một tác phẩm có giá trị hiện thực và nhân đạo bền vững, để từ đó đánh thức lòng trắc ẩn trong trái tim mỗi người đọc hôm nay và mai sau.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích giá trị hiện thực trong đoạn trích “Tôi kéo xe” – Tam Lang.

- Hệ thống ý:

1. Trải nghiệm thực tế của tác giả

- Tác giả trực tiếp nhập vai người phu xe để hiểu nỗi khổ cực của nghề này.

- Miêu tả cảm giác khi kéo xe: thể xác rã rời, hơi thở đứt quãng, mồ hôi ướt đẫm.

2. Sự cực nhọc và đau đớn của người lao động

- Những hình ảnh chân thực: “ruột như vặn từ dưới rốn đưa lên”, “cổ thì nóng như cái ống gang…”.

- Diễn tả sự vắt kiệt sức lực, nỗi đau thể xác lẫn tinh thần.

3. Số phận nhỏ bé, bị chà đạp

- Người phu xe bị sai khiến, mắng chửi, thậm chí bị đánh đập.

- Thể hiện thân phận thấp kém, bị coi thường của người lao động dưới xã hội thực dân phong kiến.

=> Đoạn trích mang giá trị hiện thực sâu sắc, phản ánh cuộc sống khổ cực của người lao động nghèo trong xã hội cũ.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ giá trị hiện thực được thể hiện trong đoạn trích.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đoạn trích “Tôi kéo xe” của Tam Lang mang giá trị hiện thực sâu sắc khi phản ánh chân thực, sinh động cuộc sống khổ cực của người lao động nghèo trong xã hội thực dân nửa phong kiến đầu thế kỷ XX. Qua việc nhập vai một phu xe để trải nghiệm thực tế, tác giả đã tái hiện sinh động nỗi vất vả đến tột cùng của công việc kéo xe: thể xác rã rời, hơi thở gấp gáp, mồ hôi nhễ nhại, đến mức “ruột như vặn từ dưới rốn đưa lên, cổ thì nóng như cái ống gang…”. Đó là sự cực nhọc đến nghẹt thở, mòn mỏi cả sức lực lẫn tinh thần. Cùng với đó, đoạn trích còn lột tả số phận nhỏ bé, bị chà đạp của người phu xe khi họ bị coi rẻ, sai khiến, thậm chí mắng chửi, đánh đập. Lời kể chân thành, giọng văn giàu cảm xúc và những chi tiết cụ thể giúp người đọc không chỉ hình dung rõ hoàn cảnh của người lao động, mà còn thấy rõ sự tàn nhẫn của xã hội bất công. Tác phẩm vì thế không chỉ mang giá trị hiện thực mà còn thấm đẫm tinh thần nhân đạo sâu sắc, góp phần đánh thức lương tri người đọc về sự bất công và nỗi đau của kiếp người lao khổ.