MIẾNG NGON HÀ NỘI (trích)

(Vũ Bằng)

- Kỳ lạ đến thế là cùng, Hà Nội ạ!

Hà Nội... ngon... quá xá! Hà Nội ngon không mãi chỉ ngon về những miếng ngon đặc biệt, nhưng ngon từ cách ăn uống ngon đi, ngon từ cách rao hàng quà ngon xuống, ngon từ cách trình bày ngon tới, ngon từ cách thái miếng thịt, chia miếng bánh ngon lui.

[...] Miếng ngon của Hà Nội có phải đâu là mấy thứ đó mà thôi, Hà Nội ngon là ngon từ cái dưa, quả cà, trách mắm; Hà Nội ngon là ngon từ bát canh hoa lý nấu suông, mấy cái trứng cáy chưng lên ăn với gạo mễ trì hay đĩa rau muống xào có gia thêm một chút mắm tôm, Hà Nội ngon là ngon từ miếng cá thu kho với nước mía ăn với gạo tám thơm vào đầu đông, mấy bìa đậu sống ở Phú Thụy chấm với mắm tôm chanh ớt vào một ngày oi bức hay một chén sấu dầm nhắm nhót một ngày đìu hiu vào cuối thu.

Thực vậy, ăn một bữa cháo ám mà thiếu thìa là, cải cúc thì còn ra trò gì? Thưởng thức một bữa mắm tôm chua, mà về gia vị không tìm được mấy cánh lá bạc hà hay một chút rau thơm, nhất định không thể nào toàn bích. Cũng vậy, người nội trợ muốn làm ăn khéo tay đến mấy đi nữa, mà canh dưa nấu lạc thiếu rau diếp và mùi tô điểm, hay ăn cuốn mà không có giấm cái, thang mà không có mắm tôm, thì cũng không thể làm cho ta mãn nguyện. Ôi là miếng ngon Hà Nội! Cái ngon thiên hình vạn trạng làm cho người ta cảm thấy say sưa cuộc sống còn; cái ngon làm cho người ta thương mến nước non, thương mến từ cái cây, ngọn cỏ thương đi, thương mến từ con cá, miếng thịt của đồng bào mà thương lại; cái ngon làm cho người ta tự bắt buộc phải quý hóa từ mấy lá thìa là, cải cúc, từ một xóc cua đồng, từ mấy ngọn húng láng của những người nơi thôn ổ đã chăm chút trồng nên.

Cái ngon của Hà Nội thật là phiền toái mà kiểu cách. Người vợ thương chồng muốn làm nên một miếng ăn ngon, thực quả đã công phu; nhưng công phu, vất vả đến chừng nào đi nữa mà thấy chồng sung sướng thì cũng đã thấy được đền bù đầy đủ lắm rồi... Huống chi, nhiều lúc, miếng ăn ngon lại còn trói buộc tinh thần người ta lại với nhau, tưởng như không có cách gì khả dĩ chia lìa được...

Một buổi kia, thân thể anh cũng mỏi mệt như linh hồn anh, anh tự nhiên thấy nhớ đến một bát canh rau sắng do tự tay vợ nấu, một đĩa chè kho vợ quấy, một con chim ngói nhồi cốm nấm hương, và thịt thăn do vợ hầm. Những món ăn đó có những liên hệ tinh thần bí mật và tế nhị nối ta với gia đình, làm cho ta không thể nào quên được. Đi xa, có khi nhớ mà se sắt cả lòng, ăn uống mất cả ngon vì buồn dâng lên nghẹn họng. Ta tương tư tất cả những miếng ngon Hà Nội đã chiếm lòng ta. Một ngọn gió thay chiều, một trận mưa xanh lạnh, một cánh hoa rơi, một câu hát của người thiếu phụ ru con trên võng... đều nhắc nhở ta nhớ đến một thời trên, một miếng ngon đặc biệt của Hà Nội mến yêu.

[...] Miếng ngon của Hà Nội cũng thế, cũng trầm lặng như vậy và cũng tiết ra một hương thơm như vậy. Hương thơm đó ngạt ngào, quyến luyến như một lời tâm sự của người xưa để lại cho người sau, như một lời ân ái của tình nhân để lại cho tình nhân, như một lời tâm sự của một người anh yêu mến gởi cho cô em gái. Bao giờ phai lạt được những niềm yêu thương ấy? Bao giờ “ăn Bắc” lại không có nghĩa là ăn ngon? Ta mơ ước một ngày đất nước thanh bình, toàn dân sát cánh với nhau ăn mừng Đại Nhật bằng một bữa tiệc vĩ đại có đủ hết cả những miếng ngon Hà Nội.

(Vũ Bằng, Miếng ngon Hà Nội, NXB Hội Nhà Văn, 2021, tr. 141-144)

Xác định chủ đề chính của tùy bút Miếng ngon Hà Nội.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích đặc sắc nghệ thuật trong đoạn trích trích tùy bút “Miếng ngon Hà Nội” – Vũ Bằng.

- Hệ thống ý:

+ Giọng điệu trữ tình, thiết tha và mê đắm:

. Tác giả viết về món ăn như viết về người yêu dấu, tạo nên cảm xúc lắng sâu, chân thành.

. Dòng cảm xúc dạt dào, gắn liền với nỗi nhớ quê, tình yêu Hà Nội.

+ Sử dụng ngôn ngữ đậm chất khẩu ngữ, sinh động và tinh tế:

. Cách dùng từ gần gũi: “ngon quá xá”, “ngon đi”, “ngon tới”… mang màu sắc đời sống, thể hiện cảm xúc tự nhiên, chân thực.

. Các phép điệp cấu trúc, điệp từ “ngon”, “Hà Nội ngon là ngon từ…” làm nổi bật sự đa dạng và tinh tế của ẩm thực Hà Nội.

+ Liên tưởng và so sánh độc đáo:

. Món ăn không chỉ là vật chất mà còn mang giá trị tinh thần, gợi lên những kỷ niệm gia đình, ký ức quê hương.

. So sánh ẩm thực với tình cảm con người: “lời tâm sự”, “lời ân ái”, “lời của người xưa để lại”... làm tăng tính nghệ thuật và chiều sâu biểu cảm.

=> Bằng nghệ thuật trữ tình hóa và cách thể hiện tinh tế, Vũ Bằng đã nâng tầm ẩm thực Hà Nội thành biểu tượng của văn hóa, của tình yêu đất nước và gia đình.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, sử dụng lí lẽ xác đáng, bằng chứng thuyết phục, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đoạn trích Miếng ngon Hà Nội của Vũ Bằng không chỉ hấp dẫn bởi nội dung mà còn đặc sắc về nghệ thuật biểu đạt. Trước hết, tác giả đã sử dụng giọng văn trữ tình, đậm chất hoài niệm, thể hiện tình yêu say đắm với ẩm thực và văn hóa Hà Nội. Ngôn ngữ trong đoạn trích giàu cảm xúc, dung dị mà tinh tế, kết hợp giữa chất văn chương và chất đời thường. Đặc biệt, nghệ thuật điệp ngữ được sử dụng linh hoạt (“Hà Nội ngon là ngon từ…”) góp phần nhấn mạnh sự phong phú, đa dạng của cái “ngon”, từ món ăn dân dã như rau muống xào, canh dưa đến cách trình bày, cách rao hàng – tất cả đều mang đậm hồn Hà Nội. Bên cạnh đó, tác giả còn khéo léo liên kết ẩm thực với tình cảm gia đình, quê hương, tạo nên một chiều sâu văn hóa trong từng món ăn. Những so sánh giàu hình ảnh như “một lời tâm sự”, “một lời ân ái”… khiến hương vị Hà Nội trở thành biểu tượng của sự gắn bó thiêng liêng. Bằng ngôn ngữ tài hoa, Vũ Bằng đã nâng miếng ăn dân dã thành một biểu tượng văn hóa, một thứ “hương thầm” quyến luyến trong tâm hồn người Việt.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích đoạn trích “Miếng ngon Hà Nội” của Vũ Bằng.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Vũ Bằng: nhà văn, nhà báo nổi tiếng, giàu cảm xúc, thường viết về Hà Nội với chất văn nhẹ nhàng, trữ tình.

- Giới thiệu tác phẩm Miếng ngon Hà Nội: một tùy bút nổi tiếng, không chỉ tả món ăn mà còn gửi gắm tình yêu sâu nặng với mảnh đất thủ đô.

- Dẫn vào vấn đề: Đoạn trích thể hiện rõ tình yêu Hà Nội thông qua những cảm nhận tinh tế và nghệ thuật thể hiện độc đáo về văn hóa ẩm thực.

* Thân bài:

1. Khái quát chung về đoạn trích

- Đoạn trích là một phần trong tùy bút Miếng ngon Hà Nội, thể hiện cái nhìn tinh tế, đầy cảm xúc về ẩm thực Hà Nội.

- Món ăn không chỉ ngon ở hương vị mà còn ở cách thưởng thức, cách chế biến và trong tình cảm gia đình, quê hương.

2. Nội dung chính: Phân tích đoạn trích

a. Cái “ngon” độc đáo trong văn hóa ẩm thực Hà Nội

- Không chỉ là vị giác mà còn là thẩm mỹ, tinh thần: “ngon từ cách ăn uống, cách rao hàng, cách trình bày…”.

- Ngon trong sự tinh tế, cầu kỳ: mỗi món ăn có cách chế biến và ăn kèm riêng biệt – nếu thiếu là “mất ngon”.

- Sự phong phú từ món ăn dân dã như dưa cà, mắm tôm, rau muống xào… đến cách nấu tinh tế như cháo ám, canh rau sắng.

b. Ẩm thực gắn bó với tình cảm gia đình, quê hương

- Những món ăn gợi nhớ người thân, đặc biệt là tình vợ chồng, mái ấm gia đình.

- Cái ngon trở thành cầu nối tinh thần – làm người ta “tương tư”, “se sắt cả lòng”.

- Mỗi món ăn là một mảnh ghép của ký ức, của văn hóa Hà Nội xưa.

c. Ẩm thực như một biểu tượng văn hóa dân tộc

- Món ăn không chỉ là nhu cầu sinh học mà là nghệ thuật sống, thể hiện cốt cách con người Hà Nội: thanh lịch, tinh tế, chỉn chu.

- Cái ngon gắn với tình yêu nước, yêu gia đình, yêu con người – “thương mến nước non”, “thương lại từ con cá, miếng thịt của đồng bào”.

3. Đặc sắc nghệ thuật

- Giọng văn trữ tình, da diết, mang đậm cảm xúc cá nhân.

- Ngôn ngữ giàu hình ảnh, phong phú, gần gũi và tinh tế.

- Sử dụng điệp ngữ (“ngon từ…”) làm tăng nhịp điệu, nhấn mạnh ý tưởng.

- Kết hợp hài hòa giữa chất văn chương và chất đời thường.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật đoạn trích.

- Vũ Bằng không chỉ ca ngợi món ăn mà còn gửi gắm một tình yêu sâu sắc với Hà Nội – một Hà Nội tinh tế, cổ kính, đậm đà bản sắc.

- Gợi nhắc người đọc hôm nay về việc trân trọng và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống, từ những điều bình dị nhất như… miếng ăn.

Bài văn tham khảo

Ẩm thực không chỉ là nhu cầu vật chất mà còn là biểu hiện sâu sắc của văn hóa, tâm hồn và tình cảm con người. Trong đoạn trích Miếng ngon Hà Nội, nhà văn Vũ Bằng đã không chỉ miêu tả những món ăn dân dã mà qua đó còn khắc họa một Hà Nội thanh lịch, tinh tế và đầy ắp yêu thương. Bằng giọng văn trữ tình, sâu lắng, ông đã biến những món ăn đời thường trở thành biểu tượng của ký ức, của văn hóa và tình người.

Trước hết, đoạn trích thể hiện cái “ngon” rất riêng của Hà Nội không chỉ nằm ở hương vị món ăn mà còn ở cách thưởng thức, cách trình bày và cả tâm hồn người ăn. Vũ Bằng tinh tế nhận ra rằng: “Hà Nội ngon không mãi chỉ ngon về những miếng ngon đặc biệt… mà ngon từ cách rao hàng… cách thái miếng thịt, chia miếng bánh…”. Cái ngon ở đây không đơn thuần là vị giác mà còn là cảm xúc, là mỹ học, là sự hài hòa giữa hình thức và nội dung, giữa món ăn và con người Hà Nội. Chính sự cầu kỳ ấy tạo nên bản sắc văn hóa ẩm thực riêng biệt của đất kinh kỳ.

Không dừng lại ở sự miêu tả món ăn, tác giả còn đi sâu vào ý nghĩa tinh thần của ẩm thực Hà Nội. Những món ăn như bát canh hoa lý nấu suông, trứng cáy chưng, cá thu kho nước mía, rau muống xào với mắm tôm… hiện lên giản dị mà đầy gợi cảm. Chúng không chỉ là món ăn mà còn là ký ức, là sợi dây vô hình gắn kết con người với quê hương, gia đình. Khi đi xa, người ta có thể “se sắt cả lòng”, “ăn uống mất cả ngon” vì nỗi nhớ quê, nhớ vợ, nhớ những “miếng ngon Hà Nội đã chiếm lòng ta”. Tình yêu quê hương, tình cảm gia đình qua những món ăn càng làm rõ thêm chiều sâu nhân văn của đoạn trích.

Đặc biệt, Vũ Bằng đã nâng ẩm thực thành một biểu tượng văn hóa tinh thần. Ông cho rằng “miếng ngon” có thể “trói buộc tinh thần người ta lại với nhau”, gợi nhớ kỷ niệm, kết nối những trái tim xa cách. Ẩm thực Hà Nội trong mắt ông không chỉ thơm ngon mà còn mang hương vị của ký ức, của thời gian, như “một lời tâm sự của người xưa để lại cho người sau”. Nhờ vậy, món ăn không chỉ là vật chất mà trở thành một phần của hồn cốt dân tộc, khiến người xa quê không khỏi bồi hồi xúc động.

Về nghệ thuật, đoạn trích sử dụng lối văn tùy bút đặc trưng: giàu cảm xúc, tự nhiên và trữ tình. Tác giả sử dụng điệp từ “ngon” lặp đi lặp lại như một giai điệu mê say, thể hiện sự đắm đuối, tha thiết với ẩm thực Hà Nội. Hình ảnh phong phú, giàu tính biểu cảm, kết hợp với cách liệt kê, ví von tinh tế đã giúp đoạn văn không chỉ gợi tả món ăn mà còn gợi được chiều sâu văn hóa và tình cảm.

Tóm lại, qua đoạn trích Miếng ngon Hà Nội, Vũ Bằng không chỉ miêu tả những món ăn dân dã mà còn gửi gắm vào đó cả một tình yêu sâu nặng với Hà Nội, với gia đình và đất nước. Đó là cái “ngon” của văn hóa, của tâm hồn, là hương vị không bao giờ phai của ký ức và yêu thương. Tác phẩm là một minh chứng rõ rệt cho sự giao hòa giữa ẩm thực và văn hóa, giữa cái đẹp của món ăn và vẻ đẹp của lòng người.