TRUYỀN THUYẾT VỀ NGỌC BÀ THIÊN Y A NA

Xưa, có hai vợ chồng một lão tiều phu, tuổi đã cao mà vẫn chưa có con. Họ cất nhà trên núi Đại An, cạnh một cửa sông, sinh sống bằng việc đốn củi và phát rẫy trồng dưa trên miền núi. Nhiều lần thăm rẫy thấy hễ trái dưa nào chín tới đều bị mất, ông lão có ý rình xem kẻ hái trộm dưa là ai.

Một đêm kia, dưới ánh trăng mờ, ông lão thấy một cô bé đang hái trộm dưa. Cô vừa hái dưa vừa tung lên trời để đùa nghịch. Ông lão bèn giữ lại hỏi, mới biết cô bé mồ côi cha mẹ sống lưu lạc ở vùng này. Thấy diện mạo cô bé khác với người thường, lại ở vào hoàn cảnh đáng thương, vợ chồng ông lão đem lòng thương mến và đem về làm con nuôi, thương quý như con đẻ của mình. Vợ chồng ông lão cũng không hay biết rằng: chính cô bé mồ côi ấy là Thiên Y A Na hóa thân.

Đến một ngày kia vùng núi Đại An bị nạn hồng thủy, nước sông dâng lên một màu đỏ đục. Đứng trước cảnh tượng ấy, Thiên Y A Na bỗng nhớ tới cảnh tiên cung, mặt mày ủ dột, rồi để tự khuây khỏa, Thiên Y A Na đi hái hoa quả trên núi, xếp đá lại, tạo nên một cảnh núi non giả, ngồi ngắm nghía và đùa nghịch để khỏi bận tâm đến cảnh thủy tai đang diễn ra quanh mình. Vì thế, Thiên Y A Na bị ông lão quở trách nặng lời. Hối hận vì mình đã làm cho cha mẹ nuôi phiền lòng, Thiên Y A Na đã dùng phép hóa thân, nhập vào khúc gỗ trầm đang trôi ra biển cả, rồi dạt vào bờ biển Bắc. Nhân dân địa phương thấy khúc gỗ quý, xúm nhau lại, định khiêng về nhưng lạ thay hàng trăm người ghé vai vào đều không khiêng nổi.

Tin đồn đến tai thái tử miền nọ. Thái tử ra tận bờ biển nhấc thử, thì khúc gỗ được nhấc lên một cách nhẹ nhàng. Cho là điềm lạ, thái tử đem khúc gỗ về cung cất giữ coi như một vật quý hiếm. Một đêm nằm trằn trọc mãi không sao ngủ được, thái tử định đi sang thư phòng xem sách, khi đi ngang qua vườn thượng uyển, bỗng thấy một cô gái trẻ, đẹp đang dạo chơi ở đó. Nghe tiếng động, cô gái vội vàng chạy về phía hoàng cung rồi biến mất. Nhưng vào một đêm khác, cô gái xuất hiện. Thái tử có ý bí mật theo dõi, dò xét để biết thực hư. Một cuộc giáp mặt diễn ra quá bất ngờ, cô gái không kịp hóa phép ẩn mình vào khúc gỗ, đành phải kể lại lai lịch của mình cho thái tử nghe. Thái tử đem lòng thương yêu cô gái. Tin này liền đến tai vua cha. Nhà vua cho mời thầy đoán quẻ. Thấy có điềm lành, vua liền cho kết duyên vợ chồng.

Sau mấy năm trời chung sống hạnh phúc nơi đất Bắc, Thiên Y A Na vẫn nhớ về vườn dưa, nơi cha mẹ nuôi sống lam lũ, hiu quạnh. Nỗi thương nhớ thôi thúc Thiên Y A Na trốn thái tử, bỏ hoàng cung, cùng hai con biến vào khúc gỗ trầm, theo dòng nước biển trôi về quê hương người Chăm-pa ở cửa biển Cù Huân.

Nhưng khi trở về Đại An, bà mới biết rằng cha mẹ nuôi đã qua đời từ lâu. Thiên Y A Na bèn lập miếu thờ hai ông bà trên núi Đại An. Trong thời gian ngắn ngủi lưu lại ở Đại An, bà đã tạo lập vườn tược nơi đất cũ, bày dân làng cách làm ruộng, cách chữa bệnh và nuôi dạy con cái. Sau đó Thiên Y A Na tự tạc tượng mình bằng khúc gỗ trầm dựng trên núi Cù Lao, rồi cùng hai con ra đi. Về sau, dân chúng xứ này đem tượng đó vào miếu để thờ.

Thái tử biển Bắc, từ khi xa cách vợ con, lòng nhớ thương sầu muộn khôn nguôi, quên ăn, quên ngủ. Thái tử bèn xin cha mẹ cấp cho một đội chiến thuyền, hướng về Nam, giong buồm chạy suốt ngày đêm để tìm tung tích mẹ con Thiên Y A Na. Khi thuyền tới biển Cù Huân, thái tử cho người lên núi hỏi thăm dân chúng về Thiên Y A Na. Nhưng từ lâu lắm, dân chúng đã không thấy tăm tích của Bà đâu nữa. Chỉ biết rằng Bà rất linh ứng. Người ta đồn rằng Thiên Y A Na lúc thì cưỡi voi trắng dạo chơi trên đỉnh núi, lúc thì hiện thành hình tấm lụa trắng bay trên không trung, có lúc lại cưỡi cá sấu qua lại giữa Cù Lao và Hòn Yến. Trước mỗi lần Bà hiển linh như vậy, thường có mấy tiếng nổ to như sấm, tiếp đến, hào quang rực sáng cả một vùng.

Nhân dân địa phương nhớ công đức của Thiên Y A Na, tôn xưng là “Ngọc Bà” hay “Thánh mẫu”. Họ bỏ bao công sức và tâm huyết xây một ngôi tháp thật đẹp và uy nghi trên ngọn núi thiêng, nơi tiếp giáp với cửa sông, gọi là Tháp Bà. Ngôi tháp ấy là để thờ Bà, nhưng cũng để thờ Thái tử, chồng bà (tức thờ Ông), thờ vợ chồng ông lão Tiều phu, cha mẹ nuôi, cùng hai con của Bà. Trải qua mưa nắng thời gian, ngôi tháp đó vẫn tồn tại bền vững uy nghi cho đến tận ngày nay.

(Theo Trần Việt Kinh, Văn hóa dân gian Khánh Hòa, NXB Văn hóa dân tộc, 2012)

1. Câu hỏi đọc hiểu

Vì sao Thiên Y A Na được dân trong vùng tôn xưng là “Ngọc Bà” hay “Thánh mẫu”?

- Có nguồn gốc thần kì, bí ẩn: vốn là tiên nữ hóa thân thành cô bé mồ côi.

- Có khả năng siêu nhiên: hóa thân nhập vào gỗ trầm, hiển linh cưỡi voi trắng, cá sấu, tấm lụa bay trên không.

- Gắn bó, gần gũi với nhân dân: lập miếu thờ cha mẹ nuôi, dạy dân cách làm ruộng, chữa bệnh, nuôi dạy con cái.

- Được nhân dân suy tôn và thờ phụng: xây tháp thờ, gọi là “Ngọc Bà” hay “Thánh Mẫu”.

- Có nhiều yếu tố hoang đường, kì ảo (hóa thân vào gỗ trầm, hiển linh cưỡi voi trắng, cá sấu…).

- Tôn vinh nhân vật lịch sử - văn hóa (Thiên Y A Na) với công lao dạy dân làm ruộng, chữa bệnh.

- Thể hiện niềm tin, sự tri ân của nhân dân qua việc lập miếu, xây tháp thờ phụng.

- Gắn với nguồn gốc tín ngưỡng, phong tục thờ Mẫu trong đời sống tinh thần dân gian.

* Chi tiết kì ảo

- Thiên Y A Na đã dùng phép hoá thân, nhập vào khúc gỗ trầm đang trôi ra biển cả.

- Thiên Y A Na trốn thái tử, bỏ hoàng cung, cùng hai con biến vào khúc gỗ trầm, theo dòng nước biển trôi về quê hương người Chăm-pa ở cửa biển Cù Huân.

- Người ta đồn rằng Thiên Y A Na lúc thì cưỡi voi trắng dạo chơi trên đỉnh núi, lúc thì hiện thành hình tấm lụa trắng bay trên không trung, có lúc lại cưỡi cá sấu qua lại giữa Cù Lao và Hòn Yến.

* Tác dụng: 

- Làm nổi bật nên vẻ đẹp kì ảo của nhân vật Thiên Y A Na.

- Làm cho truyện thêm lôi cuốn, hấp dẫn.

- Làm nổi bật sức mạnh, tôn lên nét phi thường của nhân vật truyền thuyết.

- Văn bản trên tuy không sử dụng lời của nhân vật, nhưng đặc điểm của các nhân vật vẫn được thể hiện rõ bởi vì lời kể chuyện của tác giả sẽ giúp từng nhân vật bộc lộ rõ hơn, chi tiết hơn và khái quát hơn từng nhân vật.

- Khi biết cha mẹ nuôi đã mất, Thiên Y A Na lập miếu thờ hai ông bà trên núi Đại An để tưởng nhớ công ơn.

- Nhân dân tôn xưng bà là “Ngọc Bà”, “Thánh Mẫu” và xây Tháp Bà uy nghi để thờ phụng.

- Cần biết ơn những người có công với cộng đồng, trân trọng truyền thống và tín ngưỡng dân gian của dân tộc.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn tự sự

- Học sinh biết tạo lập một bài văn tự sự đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đề: kể lại truyện Truyền thuyết về Ngọc Bà Thiên Y A Na.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu khái quát về truyền thuyết dân gian Việt Nam, thường kể về các vị thần, thánh mẫu, những nhân vật có công với dân.

- Dẫn vào truyện Truyền thuyết về Ngọc Bà Thiên Y A Na, nhân vật được nhân dân tôn kính và thờ phụng tại Tháp Bà (Khánh Hòa).

* Thân bài

- Hoàn cảnh xuất thân

+ Vợ chồng ông lão tiều phu già sống ở núi Đại An, chưa có con, sinh sống bằng nghề đốn củi và trồng dưa.

+ Một lần, ông lão bắt gặp cô bé mồ côi hái trộm dưa. Thấy cô đáng thương, ông bà nhận về nuôi.

+ Cô bé ấy chính là Thiên Y A Na hóa thân.

- Sự kiện quan trọng

+ Khi xảy ra nạn hồng thủy, Thiên Y A Na buồn nhớ cảnh tiên, bị cha nuôi quở trách nên hóa thân vào khúc gỗ trầm, trôi ra biển Bắc.

+ Thái tử miền Bắc phát hiện khúc gỗ, rồi gặp gỡ Thiên Y A Na, hai người yêu nhau và nên duyên vợ chồng.

+ Sau nhiều năm hạnh phúc, Thiên Y A Na vẫn nhớ quê hương, cùng hai con trở về Đại An thì hay tin cha mẹ nuôi đã mất.

- Công lao và sự hiển linh

+ Thiên Y A Na lập miếu thờ cha mẹ nuôi, dạy dân trồng trọt, chữa bệnh, nuôi dạy con cái.

+ Bà tạc tượng mình từ gỗ trầm, sau đó cùng hai con ra đi.

+ Nhân dân kể lại nhiều lần bà hiển linh: cưỡi voi trắng, hóa tấm lụa, cưỡi cá sấu…

+ Dân lập Tháp Bà uy nghi để thờ Ngọc Bà, cùng với thái tử, cha mẹ nuôi và hai con bà.

* Kết bài

- Khẳng định ý nghĩa truyền thuyết: ca ngợi Thiên Y A Na – người mẹ hiền, vị thánh mẫu nhân từ.

- Tác phẩm phản ánh niềm tin, lòng biết ơn và truyền thống tôn vinh những người có công với nhân dân.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.

Bài viết tham khảo

Truyền thuyết về Ngọc Bà Thiên Y A Na kể về một nhân vật được nhân dân tôn kính, gắn liền với tín ngưỡng và đời sống dân gian. Xưa, ở núi Đại An, có vợ chồng ông lão tiều phu già mà vẫn chưa có con. Một hôm, ông bắt gặp cô bé mồ côi hái trộm dưa trên rẫy. Thấy cô đáng thương và khác người thường, ông bà nhận về nuôi. Cô bé ấy chính là Thiên Y A Na hóa thân.

Khi xảy ra nạn hồng thủy, Thiên Y A Na nhớ về cảnh tiên, để khuây khỏa lại quấy phá vườn rẫy, bị cha nuôi quở trách nên hóa thân vào khúc gỗ trầm, trôi ra biển Bắc. Thái tử miền Bắc phát hiện khúc gỗ và sau một thời gian gặp gỡ, hai người nên duyên vợ chồng. Dù hạnh phúc nơi hoàng cung, Thiên Y A Na vẫn nhớ quê hương, cùng hai con trở về Đại An thì hay tin cha mẹ nuôi đã mất. Bà lập miếu thờ họ, dạy dân trồng trọt, chữa bệnh, nuôi dạy con cái, rồi tạc tượng mình bằng gỗ trầm và cùng hai con ra đi.

Thiên Y A Na còn nhiều lần hiển linh trong dân gian: cưỡi voi trắng, hiện thành tấm lụa bay trên trời hay cưỡi cá sấu qua biển, khiến nhân dân kính ngưỡng. Người dân dựng Tháp Bà uy nghi để thờ bà, cùng thái tử, cha mẹ nuôi và hai con bà.

Truyền thuyết ca ngợi Thiên Y A Na – người mẹ hiền, thánh mẫu nhân từ, luôn quan tâm đến dân làng và quê hương. Câu chuyện phản ánh niềm tin, lòng biết ơn, sự kính trọng đối với những người có công với cộng đồng, đồng thời thể hiện khát vọng của con người về sự che chở, phù hộ và công lý trong đời sống dân gian.