Văn bản ngữ liệu

MỘT SỐ CÂU TỤC NGỮ VIỆT NAM (4)

1. Không chẳng qua lẽ, khỏe chẳng qua lời.

2. Mảng không lo, bó không chặt.

3. Khôn thì ngoại, gian thì nồng.

4. Khôn khéo lấy miệng mà xài, vụng dại lấy vai mà đỡ.

5. Khôn từ trong trứng khôn ra, dại đến già vẫn dại.

6. Khôn ngoan đến cửa quan mới biết.

7. Khôn ba năm dại một giờ.

8. Người không ăn nói nửa chừng

Để cho kẻ dại nửa mừng nửa lo.

9. Chim khôn kêu tiếng rảnh rang

Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe.

10. Thấy ăn tìm đến, thấy đòn tìm đi.

(Nguồn sưu tầm)

Hãy nêu chủ đề chung và nội dung chính của các câu tục ngữ trên.

Các câu tục ngữ sử dụng ẩn dụ, phép đối để nhấn mạnh ý nghĩa, giúp người đọc dễ nhớ và dễ hình dung.

 “Miệng” tượng trưng cho lời nói khôn ngoan; “vai” tượng trưng cho sức lực. Bài học: Khôn ngoan giúp giải quyết việc nhẹ nhàng; dại phải dùng sức và dễ vất vả.

Ám chỉ trí khôn bẩm sinh, còn người dại khó thay đổi. Bài học: Sự thông minh bẩm sinh là lợi thế, nhưng người dại cần cố gắng học hỏi.

So sánh lời nói của người khôn với tiếng chim vui tai; ý nhấn mạnh người khôn biết nói năng nhẹ nhàng, dễ nghe, tạo thiện cảm và hiệu quả giao tiếp.

Làm việc phải chu đáo, cẩn thận, không làm hời hợt, nếu làm qua loa thì khó đạt kết quả bền vững.

Người khôn ngoan biết tìm điều có lợi, tránh điều có hại, biết quan sát và xử lý tình huống thông minh.

Nói năng phải rõ ràng, dứt khoát, tránh để người nghe mơ hồ, hoang mang hoặc hiểu sai.

Người khôn ngoan cẩn thận lâu dài nhưng sai sót vẫn có thể xảy ra bất ngờ. Bài học: Luôn tỉnh táo, cẩn trọng và sẵn sàng đối phó với rủi ro, không chủ quan.

Con người cần khôn ngoan, biết học hỏi, quan sát, sử dụng lời nói và hành động đúng mực, phối hợp giữa trí khôn và thực tế để tránh sai lầm, đạt hiệu quả và sống khôn ngoan trong cuộc sống.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: ý nghĩa và bài học về cách ứng xử.

c. Hệ thống ý

- Ứng xử khôn ngoan, tinh tế giúp con người xây dựng mối quan hệ tốt đẹp.

- Lời nói dịu dàng, dễ nghe tạo thiện cảm, gây ảnh hưởng tích cực.

- Biết quan sát, lựa chọn hành động phù hợp để bảo vệ bản thân và tránh rắc rối.

- Ứng xử khéo léo thể hiện trí tuệ, bản lĩnh; ngược lại, vụng về sẽ bị xa lánh.

- Cần rèn luyện lời nói rõ ràng, chân thành; hành động thận trọng, khôn ngoan.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Trong cuộc sống, ứng xử khôn ngoan và tinh tế luôn là yếu tố quan trọng giúp con người xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với mọi người xung quanh. Ông cha ta qua tục ngữ đã nhắc nhở rằng người khôn biết dùng lời nói dịu dàng, dễ nghe để tạo thiện cảm, đồng thời biết quan sát, lựa chọn cách hành động phù hợp trong từng tình huống. Ứng xử đúng mực không chỉ thể hiện sự khéo léo trong giao tiếp mà còn cho thấy trí tuệ và bản lĩnh của mỗi người. Ngược lại, ứng xử vụng về, thô lỗ dễ khiến con người gặp rắc rối, bị xa lánh và mất đi sự tôn trọng từ người khác. Từ đó, ta nhận ra rằng lời nói cần phải rõ ràng, chân thành; hành động cần thận trọng, khéo léo để mang lại hiệu quả. Ứng xử trong cuộc sống không chỉ là giữ phép lịch sự mà còn là nghệ thuật tạo dựng niềm tin, sự gắn bó giữa con người với con người. Bài học rút ra là mỗi chúng ta cần rèn luyện thái độ sống bình tĩnh, biết tôn trọng người khác, nói năng chừng mực và hành xử khôn ngoan để vừa bảo vệ bản thân, vừa nuôi dưỡng các mối quan hệ bền lâu.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: về ý nghĩa của sự đồng cảm sẻ chia trong cuộc sống.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài:

- Dẫn dắt: Trong xã hội hôm nay, có rất nhiều chương trình từ thiện, nhân ái được phát sóng trên truyền hình, ví dụ: “Trái tim cho em”, “Yêu thương trao đi, nụ cười còn mãi”, “Cặp lá yêu thương”.

- Nêu vấn đề: Những chương trình đó gợi cho chúng ta suy nghĩ sâu sắc về ý nghĩa của sự đồng cảm và sẻ chia trong cuộc sống.

* Thân bài:

- Giải thích khái niệm:

+ Đồng cảm: là sự thấu hiểu, đặt mình vào hoàn cảnh của người khác.

+ Sẻ chia: là cùng chung tay giúp đỡ, chia bớt khó khăn để người khác vơi bớt nỗi đau.

- Ý nghĩa của sự đồng cảm, sẻ chia:

+ Giúp người gặp khó khăn có thêm niềm tin, nghị lực vượt qua nghịch cảnh.

+ Thể hiện tình yêu thương, nhân ái – truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.

+ Tạo ra mối gắn kết, lan tỏa năng lượng tích cực, xây dựng xã hội nhân văn, bền vững.

+ Người biết sẻ chia cũng nhận lại niềm vui, hạnh phúc trong tâm hồn.

- Dẫn chứng, minh họa:

+ Các chương trình từ thiện trên truyền hình đã giúp hàng ngàn trẻ em nghèo được mổ tim, nhiều em nhỏ có cơ hội học tập, nhiều mảnh đời bất hạnh được thay đổi số phận.

+ Trong đại dịch Covid-19, tinh thần “lá lành đùm lá rách” đã giúp bao người vượt qua khó khăn.

- Phản đề: Phê phán lối sống ích kỉ, vô cảm, chỉ nghĩ đến bản thân mà không quan tâm đến cộng đồng.

- Bài học, liên hệ bản thân:

+ Mỗi người cần rèn luyện lòng nhân ái, biết chia sẻ từ những hành động nhỏ nhất: giúp bạn bè, ủng hộ người nghèo, tham gia các hoạt động thiện nguyện.

+ Sống yêu thương chính là góp phần làm cho xã hội ngày càng tốt đẹp hơn.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Đồng cảm và sẻ chia là sợi dây gắn kết con người, là giá trị không thể thiếu trong cuộc sống.

- Mở rộng: Mỗi chúng ta hãy biết “cho đi để nhận lại”, để cuộc sống này tràn đầy yêu thương.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.

Bài viết tham khảo

Trong cuộc sống, không ai có thể sống tách biệt, đơn độc giữa cộng đồng. Con người muốn tồn tại và phát triển luôn cần có sự gắn bó, yêu thương, nương tựa lẫn nhau. Chính bởi thế, những chương trình từ thiện trên truyền hình như “Trái tim cho em”, “Yêu thương trao đi, nụ cười còn mãi”, “Cặp lá yêu thương” ra đời và ngày càng được nhiều người quan tâm, ủng hộ. Đó không chỉ là những chương trình ý nghĩa, mà còn là minh chứng sinh động cho sức mạnh của sự đồng cảm, sẻ chia trong đời sống hôm nay.

Đồng cảm là khả năng thấu hiểu, cảm nhận nỗi buồn, niềm vui của người khác bằng trái tim mình. Sẻ chia là hành động sẵn sàng san sẻ khó khăn, giúp đỡ người khác vượt qua hoạn nạn. Khi con người biết đặt mình vào hoàn cảnh của người khác, cảm thông với nỗi đau, biết chìa tay nâng đỡ, thì xã hội mới thực sự nhân văn. Từ ngàn xưa, cha ông ta đã nhắc nhở: “Lá lành đùm lá rách”. Sự đồng cảm và sẻ chia không chỉ là truyền thống mà còn là một phẩm chất cao đẹp, giúp con người gần gũi nhau hơn trong dòng chảy cuộc đời.

Ý nghĩa của sự đồng cảm, sẻ chia vô cùng to lớn. Trước hết, nó mang lại niềm tin và hy vọng cho những mảnh đời bất hạnh. Một em nhỏ nghèo khó được hỗ trợ phẫu thuật tim, một em bé mồ côi được nhận học bổng đến trường, một người khuyết tật được cộng đồng chung tay giúp đỡ — tất cả đều là kết quả từ tình thương và sự đồng cảm. Hơn thế, đồng cảm và sẻ chia còn khơi gợi những cảm xúc tốt đẹp trong tâm hồn mỗi người. Khi trao đi yêu thương, ta cũng nhận lại niềm vui và sự bình an trong tâm hồn. Sống vì người khác không làm ta nghèo đi, mà trái lại khiến trái tim trở nên phong phú hơn.

Trong xã hội hiện đại, tinh thần sẻ chia lại càng cần thiết. Cuộc sống nhiều áp lực, cạnh tranh khiến con người đôi khi trở nên vô cảm. Nhưng một xã hội không có tình thương sẽ là một xã hội lạnh lẽo. Những chương trình từ thiện trên truyền hình đã giúp chúng ta nhận ra rằng, quanh ta vẫn còn vô vàn mảnh đời khó khăn. Chúng như tiếng chuông lay tỉnh, kêu gọi mọi người hãy mở lòng, hãy cùng nhau chung tay để xây dựng một cộng đồng gắn kết. Nhờ những chương trình ấy, hàng ngàn ca phẫu thuật tim được thực hiện, hàng ngàn trẻ em nghèo được đến trường, biết bao mái ấm đã được dựng lên. Đó là minh chứng rõ ràng rằng khi trái tim con người biết đồng cảm và sẻ chia, thì mọi phép màu đều có thể xảy ra.

Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn những người sống thờ ơ, ích kỉ, chỉ nghĩ đến bản thân, không quan tâm đến khó khăn của người khác. Thái độ ấy khiến tình người phai nhạt, làm cuộc sống mất đi sự ấm áp. Mỗi chúng ta cần phê phán lối sống vô cảm, đồng thời rèn luyện cho mình thói quen biết quan sát, biết lắng nghe, biết hành động vì người khác. Đồng cảm và sẻ chia không nhất thiết phải là những việc lớn lao; đôi khi chỉ là một lời hỏi thăm, một cái ôm, một sự giúp đỡ nhỏ bé cũng đủ khiến người khác cảm thấy được an ủi và nâng đỡ.

Cuộc sống sẽ ý nghĩa hơn nhiều nếu mỗi người đều sống với tấm lòng rộng mở. Yêu thương và chia sẻ không làm ta mất mát gì, mà chỉ khiến nhân loại gần nhau hơn. Mỗi nụ cười trao đi, mỗi tấm lòng sẻ chia, mỗi nghĩa cử đồng cảm đều góp phần làm cho thế giới bớt lạnh lẽo, thêm tình người.