Văn bản ngữ liệu

TÔI TỰ HỌC

(Nguyễn Duy Cần)

Mục đích của sự học là gì? Học là để mưu cầu hạnh phúc, nghĩa là làm cho mình ngày càng mới, càng cao, càng rộng,... Học là để gia tăng sự hiểu biết của mình, mở rộng tâm hồn của mình bằng cách thu nhận sự hiểu biết cùng những kinh nghiệm của người khác. Cũng giống như một đứa trẻ mới sinh nặng chưa đầy ba kỉ, thế mà càng ngày càng lớn đến năm, sáu chục kí trong khoảng vài mươi năm sau, phải chăng nhờ rút lấy không khí, đồ ăn, đồ uống,... mà tiến từ nhỏ đến lớn, từ yếu đến mạnh, nghĩa là càng ngày càng mới, càng cao, càng lớn. Bởi vậy tôi cho rằng học cũng như ăn.

Ăn mà không tiêu thì có hại cho sức khoẻ. Học mà không hoá thì có hại cho tinh thần. Cỏ con cừu ăn mà được tiêu, sẽ không còn là cỏ nữa mà là bộ lông mướt đẹp của nó. Dâu con tằm ăn mà được tiêu, sẽ không còn là dâu nữa mà là sợi tơ mịn màng tươi tốt của nó. Người có học thức là người đã thần hoá những cái học của mình. Bởi vậy họ dường như không biết gì cả mà không có cái gì là không biết.

Học mà đến mức quên hết cả sách vở của mình đã học thì cái học ấy mới là “nhập diệu 57 ”. Một điều gì học mà mình còn cố nhớ là nó chưa được nhập vào tâm. Chỉ khi nào mình không cần nhớ mà nó vẫn tự nhiên hiển hiện trong học ấy mới gọi là đã được tiêu hoá. Người học đánh máy chữ mà còn để ý tìm từng con chữ, cổ nhớ vị trí của từng con chữ là người đánh máy chưa tinh. Người học đi xe đạp mà còn cố để ý đến bàn đạp, cách đạp là người đạp xe chưa thạo. Tôi nhớ lúc còn nhỏ, gần đến ngày thi, tôi băn khoăn nói với cha: “Sao con học nhiều thế mà nay dường như không còn nhớ gì cả. Lòng con như quên hết, không biết lúc thi có nhớ được gì không? Con sợ quá!”. Cha tôi cười bảo: “Đấy là con học đã chín muồi rồi. Quên tức là nhớ nhiều rồi đó. Con hãy yên tâm...”. Thật đúng như lời cha, đến ngày thi, giám khảo hỏi đâu, tôi trả lời liền đó một cách dễ dàng hết sức.

Và Herriot cũng từng nói: “Học thức là cái còn lại khi mình đã quên tất cả”. Đó chính là cái diệu pháp của phép học.

(Trích, Tôi tự học, NXB Trẻ, TP. Hồ Chí Minh, 2022, tr.29-30)

4.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

4.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Văn bản bàn về vấn đề gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Nêu quan điểm về ý kiến: “Học đâu phải là công việc của một thời kì cắp sách đến trường (thập niên đăng hoả), mà thực ra là công phu thực hiện suốt một đời người” của Nguyễn Duy Cần.

- Hệ thống ý:

(1) Giải thích: Việc học không chỉ là công việc được thực hiện ở một giai đoạn nhất định khi ở tuổi đến trường (cách nói hình ảnh là mười năm đèn sách); việc học cần được xác định là rất công phu, bền bỉ, cần được thực hiện trong cả cuộc đời (học suốt đời/ “học, học nữa, học mãi”).

(2) Nêu và làm rõ được một lí do để bảo vệ quan điểm. Ví dụ có thể chọn một trong các lí do gợi ý sau:

+ Để bản thân không bị tụt hậu trước sự bùng nổ mạnh mẽ của lượng tri thức khoa học mà con người phát minh ra;

+ Để bản thân tiến bộ hơn mỗi ngày nhờ việc cập nhật tri thức, mở rộng hiểu biết, chúng ta không thể tiến bộ hơn nếu chỉ dựa vào những gì đã biết;

+ Để góp phần vào sự tiến bộ của xã hội; xã hội được tạo nên từ những cá nhân, khi mỗi cá nhân tích cực học tập để phát triển bản thân sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển của cả xã hội. Nêu ngắn gọn một vài bằng chứng để làm rõ lí lẽ.

(3) Bình luận: Học suốt đời không nên hiểu chỉ hướng tới đích đến là kiến thức và bằng cấp mà điều quan trọng là vận dụng những kiến thức ấy trong cuộc sống (học trong nhà trường, học ở ngoài đời, mọi lúc, mọi nơi); tất cả mọi người – kể cả những người lao động giản đơn cũng đều cần học; học để hành; học và tự học suốt đời không chỉ là yêu cầu mà còn là quyền lợi của con người; việc tự học suốt đời vì vậy góp phần thúc đẩy quyền công dân, phát triển năng lực hoà nhập của mỗi cá nhân trong thời kì “thế giới phẳng” toàn cầu...

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm về ý kiến bàn về tự học của tác giả.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Nguyễn Duy Cần từng nói: “Học đâu phải là công việc của một thời kì cắp sách đến trường (thập niên đăng hoả), mà thực ra là công phu thực hiện suốt một đời người”. Ý kiến này hoàn toàn đúng đắn vì trong thời đại bùng nổ tri thức như hiện nay, việc học suốt đời là điều tất yếu nếu con người không muốn bị tụt hậu. Mỗi ngày, hàng triệu thông tin mới được tạo ra, kiến thức khoa học kỹ thuật thay đổi nhanh chóng; nếu dừng lại ở những hiểu biết đã có trong nhà trường, con người sẽ sớm trở nên lạc hậu, mất khả năng thích nghi với xã hội. Chẳng hạn, những người làm trong lĩnh vực công nghệ, y học, giáo dục,... nếu không thường xuyên cập nhật tri thức mới thì không thể đáp ứng yêu cầu công việc, thậm chí gây ra hậu quả nghiêm trọng. Tuy nhiên, học không chỉ để biết, để lấy bằng cấp, mà quan trọng hơn là để ứng dụng vào cuộc sống, để hoàn thiện bản thân, đóng góp cho cộng đồng. Dù là học sinh, kỹ sư, nông dân hay công nhân, ai cũng cần học để thích ứng, để phát triển. Tự học suốt đời vì thế không chỉ là một nhu cầu cá nhân mà còn là chìa khoá của sự tiến bộ xã hội trong thời đại toàn cầu hoá.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích ngữ liệu trong đoạn trích “Tôi tự học” của Nguyễn Duy Cần.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Duy Cần: Nhà văn hóa uyên bác, có nhiều tác phẩm bàn về việc học và tu dưỡng bản thân.

- Giới thiệu đoạn trích “Tôi tự học”: Đoạn văn thể hiện tư tưởng sâu sắc và tiến bộ về mục đích cũng như phương pháp học đúng đắn.

- Dẫn vào vấn đề nghị luận: Phân tích nội dung và nghệ thuật lập luận trong đoạn trích để làm rõ quan điểm của tác giả.

* Thân bài:

1. Giải thích và khái quát nội dung đoạn trích

- Mục đích của sự học:

+ Học để “mưu cầu hạnh phúc”, tức là làm cho bản thân ngày càng phát triển hơn về thể chất, tinh thần, trí tuệ.

+ Học để “gia tăng sự hiểu biết”, “mở rộng tâm hồn”, chứ không đơn thuần chỉ để ghi nhớ kiến thức.

- So sánh học và ăn:

+ Việc học giống như ăn: ăn để lớn về thể xác, học để trưởng thành về trí tuệ, tinh thần.

+ Nếu ăn mà không tiêu hóa thì gây hại cho sức khỏe → tương tự, học mà không “hóa” thì cũng gây hại cho tinh thần.

2. Phân tích các lập luận nổi bật

- Lập luận bằng so sánh – ẩn dụ:

+ So sánh việc học với việc ăn uống (cỏ → lông cừu; dâu → tơ tằm) → nhấn mạnh quá trình biến kiến thức bên ngoài thành tri thức của chính mình.

+ Người học giỏi là người “thần hóa cái học của mình”, tức là không phô trương, không khoa trương, nhưng hiểu sâu, nắm chắc.

- Lập luận bằng dẫn chứng cụ thể – sinh động:

+ Dẫn câu chuyện cá nhân khi đi thi và lời khuyên của người cha → làm nổi bật quá trình học đã “chín muồi”.

+ Dẫn lời Herriot: “Học thức là cái còn lại khi mình đã quên tất cả” → làm rõ quan điểm học phải thấm sâu, trở thành bản chất, không chỉ là ghi nhớ hời hợt.

- Lập luận giàu tính triết lí và nhân văn:

+ Học không phải là quá trình tích lũy cơ học mà là quá trình chuyển hóa để làm giàu có tinh thần, nhân cách.

+ Học là cả một hành trình dài, đòi hỏi kiên nhẫn, sự tự giác và ý thức cá nhân.

3. Giá trị tư tưởng và tính thời sự của đoạn trích

- Quan điểm học để “tiêu hóa”, “thần hóa” vẫn còn nguyên giá trị trong thời đại hôm nay.

- Trong thời đại học trực tuyến, AI, tri thức mở – việc học càng cần đến sự chủ động, tự học, tự rèn luyện.

- Cảnh báo lối học thụ động, học để thi, học đối phó – học như thế sẽ không “tiêu hóa” được, dễ lãng quên và không vận dụng được vào đời sống.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị tư tưởng sâu sắc của đoạn trích: không chỉ bàn về việc học mà còn nhấn mạnh phương pháp và tinh thần học đúng đắn.

- Bài học rút ra: mỗi người cần ý thức học để trưởng thành toàn diện, học để sống tốt hơn, hạnh phúc hơn – đó là mục tiêu cao nhất của việc học.

- Gợi mở: Việc học cần được thực hiện liên tục, suốt đời, không chỉ dừng lại ở trường lớp mà còn trong cuộc sống thường nhật.

Bài viết tham khảo

Trong thời đại tri thức phát triển không ngừng, việc học không còn chỉ giới hạn trong trường lớp mà đã trở thành một hành trình suốt đời của mỗi con người. Trong đoạn trích “Tôi tự học”, học giả Nguyễn Duy Cần đã thể hiện những quan điểm sâu sắc, khoa học và đầy tính nhân văn về mục đích và phương pháp học đúng đắn. Qua cách lập luận mạch lạc, giàu hình ảnh, tác giả đã giúp người đọc nhận thức lại bản chất của việc học, từ đó khơi gợi cảm hứng học tập bền bỉ, tự giác.

Ngay từ những câu đầu, Nguyễn Duy Cần đặt ra một vấn đề trọng tâm: “Mục đích của sự học là gì?”. Theo ông, học là để “mưu cầu hạnh phúc”, để “làm cho mình ngày càng mới, càng cao, càng rộng”. Học không đơn thuần chỉ là tích lũy kiến thức, mà còn là quá trình hoàn thiện nhân cách, mở rộng tâm hồn và làm phong phú tinh thần. Quan điểm này hoàn toàn khác biệt với lối học đối phó, học chỉ để thi cử hoặc để có bằng cấp. Tác giả nhấn mạnh, học phải đi đôi với hiểu và chuyển hóa, nghĩa là không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn biến kiến thức ấy thành của mình, vận dụng được trong thực tiễn.

Điểm đặc sắc trong lập luận của Nguyễn Duy Cần là việc sử dụng hình ảnh so sánh độc đáo: “Học cũng như ăn”. Ăn thì phải tiêu hóa mới khỏe mạnh; học cũng cần “tiêu hóa” để không gây “hại cho tinh thần”. Qua hình ảnh con cừu ăn cỏ thành lông, con tằm ăn dâu nhả tơ, ông muốn khẳng định: kiến thức chỉ có giá trị khi được chuyển hóa, khi thấm sâu vào bản thân người học. Người có học thức thật sự không phải là người trưng ra nhiều tri thức, mà là người có thể vận dụng nó một cách tự nhiên, nhuần nhuyễn, “dường như không biết gì cả mà không có cái gì là không biết”.

Đặc biệt, tác giả còn đề cao cảnh giới cao nhất của việc học: “nhập diệu” – tức học đến mức quên sách vở mà vẫn hiểu và hành được. Lúc ấy, kiến thức không còn ở ngoài nữa, mà đã trở thành một phần bản thân. Câu chuyện ông kể lại về thời nhỏ – khi học nhiều đến mức tưởng như quên hết nhưng lại trả lời trôi chảy khi thi – đã minh chứng sống động cho luận điểm đó. Đồng thời, dẫn ngạn ngữ của Herriot: “Học thức là cái còn lại khi mình đã quên tất cả”, ông khẳng định lại quan điểm: học không phải là ghi nhớ máy móc mà là tiếp nhận và thẩm thấu sâu sắc.

Đoạn trích “Tôi tự học” không chỉ là một bài học về triết lý giáo dục mà còn là lời nhắc nhở quý báu trong việc tự học – một năng lực cần thiết trong xã hội hiện đại. Nó giúp người học nhận thức đúng đắn về việc học để không rơi vào lối học hình thức, học thuộc lòng hay chạy theo điểm số, bằng cấp. Trong thời đại công nghệ, khi kiến thức bùng nổ và dễ tiếp cận, thì việc “học để tiêu hóa – thần hóa – nhập diệu” lại càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Tóm lại, đoạn trích “Tôi tự học” của Nguyễn Duy Cần không chỉ đưa ra những quan điểm đúng đắn, sâu sắc về mục đích và phương pháp học tập mà còn truyền cảm hứng mạnh mẽ cho người học. Học không phải để lấp đầy trí nhớ, mà là để làm giàu tâm hồn, trưởng thành bản thân, sống hạnh phúc và có ích hơn. Đó chính là “diệu pháp” của sự học mà mỗi chúng ta cần noi theo trên hành trình tự học suốt đời.