Góc chiếu giữa đình

(Ngô Tất Tố)

“Người ta bảo với tôi rằng: ông rất thật thà chân chỉ. Trước đó chừng mười lăm năm, ông còn làm nghề cày thuê, vợ ông thì chuyên đi ở vú sữa. Cái chính sách tiết kiệm, trong một thời kì khá dài, đã đưa nhà ông lên đến bậc có máu mặt, lưng vốn ở nhà đã có gần mẫu ruộng và nửa con trâu. Trong mấy năm nay, vợ ông đã không còn sữa, ông cũng không được khỏe mạnh như xưa, cho nên cả hai đều tự hưu trí để cùng trông nom nhà cửa ruộng nương. Nhờ trời hồi ấy luôn luôn được mùa, vận ông lại càng tấn tới, trong chuồng lúc nào cũng có lợn lớn, thóc lúa đủ ăn từ vụ nọ đến vụ kia. Trong các hạnh phúc của loài người, ông không mong gì hơn thế, nếu như làng ông không có cái đình.

Khổ vì cái làng Đ.Tr. nhà ông tuy không phải làng văn vật, nhưng mà rất có trật tự.

Bao giờ cũng vậy, chỗ ngồi trong đình làng ấy cũng như chỗ ngồi ở các rạp hát, vẫn chia ra rất nhiều lô: trên nhất là chiếu phẩm hàm, rồi đến các chiếu chức dịch, trai đinh phải ngồi vào lớp cuối cùng. Ông tuy ngoài năm chục tuổi, nhưng vẫn là hạng bạch đinh, mỗi khi ra đình, chỉ được ngồi với bọn bố cu, bố đĩ. Điều đó, ông rất lấy làm bất mãn. Nhiều lần làng khuyết lí trưởng, phó lí, ông đã dốc lòng định mưu lấy chút danh phận. Chỉ vì ông không biết một thứ chữ nào, cho nên không được như nguyện.

Năm nay, mái đình làng ấy có mấy chỗ dột. Dân làng cũng muốn chữa lại, nhưng mà tiền công của làng chỉ vừa đủ để các hào lí đi việc quan, không còn thừa mà mua ngói. Các ông kì dịch liền gọi ông ra giữa đình, để bàn cho ông cái chức lí cựu” lấy một trăm bạc chi tiêu vào công việc tu bổ. Lúc đầu ông cũng phân vân, vì sợ cái của “không tân mà cựu” sẽ không được ai quý trọng. Mấy ông kì dịch nói rất bùi tai, họ bảo người ta bỏ hàng năm, bảy trăm, một nghìn để làm ông lí, ông phó. Đàng này, ông chỉ tốn có một trăm bạc, không vất vả gì, mà rồi cũng được ngồi ngang với họ, ăn biếu ăn xén như họ. Ấy là một dịp hiếm có, không nên bỏ qua.

Nghe vậy ông cũng cho là rất có lí và đã bàn kĩ với vợ. Vợ ông cũng muốn được làm bà Cựu, nên cũng khuyên ông cố lo.

Từ nửa tháng trước, ông đã bán trâu, bán ruộng được hơn trăm bạc, để nộp cho làng. Thế là công việc mười phần đã xong chín phần, chỉ còn khao làng một bữa, thì sẽ thành danh ông Cựu.”

(Trích Góc chiếu giữa đình - Ngô Tất Tố, theo Tổng tập Văn học Việt Nam, tập 30, NXB Khoa học Xã hội, 2000)

Văn bản Góc chiếu giữa đình thuộc thể loại gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích giá trị hiện thực và nhân đạo của đoạn trích “Góc chiếu giữa đình” (Ngô Tất Tố).

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài: Giới thiệu tác giả, tác phẩm, khái quát nội dung phóng sự ký.

* Thân bài:

1. Gía trị hiện thực:

- Phản ánh chân thực đời sống xã hội nông thôn trước 1945.

- Vạch trần sự phân chia đẳng cấp, địa vị nơi đình làng.

- Tố cáo sự lạm quyền, lợi dụng chức vụ để trục lợi của hào lý.

- Phản ánh tâm lý người nông dân khát khao danh phận nhưng bị trói buộc.

2. Giá trị nhân đạo

- Cảm thương cho thân phận người nông dân, dù chăm chỉ lao động vẫn bị chèn ép.

- Phê phán những thế lực khiến họ lâm vào bi kịch.

- Đặt ra vấn đề: sự cần thiết phải thay đổi xã hội để giải phóng con người.

* Kết bài: Khẳng định ý nghĩa của tác phẩm: vừa là tiếng nói phê phán, vừa là tiếng nói cảm thông nhân văn sâu sắc.

Bài văn tham khảo

Ngô Tất Tố là một trong những cây bút xuất sắc của văn học hiện thực phê phán giai đoạn 1930 – 1945. Ông nổi tiếng với tiểu thuyết Tắt đèn, nhưng bên cạnh truyện ngắn, Ngô Tất Tố còn để lại nhiều tác phẩm ký giàu giá trị. Những thiên phóng sự, ký sự của ông vừa giàu thông tin, vừa sắc sảo trong cái nhìn xã hội. Trong đó, “Góc chiếu giữa đình” là một tác phẩm tiêu biểu, mang giá trị hiện thực sâu sắc và giá trị nhân đạo thấm thía. Qua câu chuyện ông nông dân bỏ tiền mua chức “lý cựu”, tác phẩm phản ánh nhiều vấn đề bức thiết của xã hội nông thôn đương thời.

Trước hết, tác phẩm tái hiện chân thực bức tranh xã hội nông thôn Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân phong kiến. Đình làng – nơi vốn được xem là chỗ sinh hoạt cộng đồng, lại trở thành biểu tượng của sự phân chia giai cấp, địa vị. Chỗ ngồi trong đình, từ chiếu phẩm hàm, chiếu chức dịch đến chiếu dành cho bạch đinh, phản ánh rõ trật tự xã hội đầy bất công. Nhân vật chính, dù đã năm mươi tuổi, dù chăm chỉ lao động và có của ăn của để, vẫn chỉ được ngồi chiếu cuối, chung với “bố cu, bố đĩ”. Muốn đổi đời, ông phải bán cả trâu, cả ruộng để mua lấy một chức danh hão huyền. Qua đó, Ngô Tất Tố đã cho thấy sự phi lý của lệ làng, đồng thời vạch trần bản chất trục lợi của bọn hào lý, khi biến danh phận thành món hàng để thu lợi.

Tác phẩm cũng phản ánh một thực tế đau lòng: khát vọng danh phận hão huyền của người nông dân. Những kì dịch trong làng đã khéo léo gợi cho ông nông dân niềm hy vọng được ngồi ngang hàng với họ, được “ăn biếu ăn xén” như họ. Sự khát khao ấy khiến ông và vợ không tiếc công sức, tiền bạc để đạt cho bằng được. Ngòi bút Ngô Tất Tố ở đây vừa châm biếm vừa xót xa: phê phán sự mê muội của người nông dân, nhưng đồng thời cũng cho thấy họ chỉ là nạn nhân của một xã hội bất công, bị những hủ tục và thế lực hào lý lợi dụng.

Bên cạnh giá trị hiện thực, “Góc chiếu giữa đình” còn chứa đựng giá trị nhân đạo sâu sắc. Nhà văn không chỉ ghi chép sự kiện, mà qua từng chi tiết, người đọc nhận ra nỗi bất hạnh của người nông dân: lao động cần cù, có chút vốn liếng nhưng vẫn không được tôn trọng, vẫn bị ràng buộc bởi luật lệ phi lý. Bi kịch của ông nông dân cũng chính là bi kịch chung của cả một tầng lớp, sống trong cảnh nghèo khổ, bị đè nén mà vẫn nuôi hy vọng đổi đời. Thái độ của tác giả vừa phê phán gay gắt, vừa chan chứa cảm thương, như một lời nhắc nhở về số phận con người dưới ách áp bức.

Có thể nói, “Góc chiếu giữa đình” là một thiên phóng sự sắc sảo, vừa phơi bày sự bất công trong xã hội nông thôn, vừa cất lên tiếng nói nhân đạo tha thiết. Tác phẩm góp phần khẳng định tài năng của Ngô Tất Tố trong dòng văn học hiện thực phê phán, đồng thời để lại dư âm lâu dài trong lòng bạn đọc hôm nay.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Tác dụng của việc kết hợp kể, tả và bình luận trong phóng sự ký “Góc chiếu giữa đình”.

- Hệ thống ý

+ Kết hợp kể: thuật lại cuộc đời ông nông dân và sự kiện mua chức.

+ Kết hợp tả: khắc họa chi tiết đời sống (nghề cày thuê, bán trâu, bán ruộng, chỗ ngồi trong đình).

+ Kết hợp bình luận: giọng châm biếm, mỉa mai, phê phán lệ làng bất công.

+ Tác dụng: làm rõ sự thật xã hội, tăng sức thuyết phục, khơi gợi suy ngẫm nơi người đọc.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ tác dụng của việc kết hợp kể, tả và bình luận trong việc thể hiện nội dung văn bản.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong phóng sự ký “Góc chiếu giữa đình”, Ngô Tất Tố đã kết hợp nhuần nhuyễn các yếu tố kể, tả và bình luận để phản ánh hiện thực xã hội nông thôn Việt Nam trước Cách mạng. Yếu tố kể thể hiện qua việc thuật lại cuộc đời một ông nông dân từ chỗ nghèo khó trở nên khá giả, rồi rơi vào vòng xoáy mua chức. Yếu tố tả giúp khắc họa cụ thể đời sống thường nhật: nghề cày thuê, việc bán trâu bán ruộng, cách phân chia chiếu ngồi trong đình. Xen giữa những chi tiết ấy là giọng bình luận kín đáo, châm biếm, phơi bày bản chất bất công và lố bịch của lệ làng phong kiến. Nhờ sự kết hợp này, tác phẩm không chỉ giàu tính hiện thực mà còn mang giá trị phê phán sâu sắc, khiến người đọc vừa nhận thức rõ bộ mặt xã hội, vừa cảm thương cho thân phận nông dân. Có thể nói, lối viết ấy đã tạo nên sức hấp dẫn và chiều sâu cho thiên phóng sự của Ngô Tất Tố.