Dưới vòm trời đầy mây

(Đỗ Bích Thúy)

“Có lẽ rồi tôi sẽ giữ rất lâu trong ký ức cái buối sáng ướt đẫm ấy, khi cơn mưa rơi như một giấc mơ và những bông hoa tím li ti cụ cựa đung đưa chạm khẽ khiến mọi sợi tơ cảm xúc vừa muốn vươn ra, vừa muốn co lại. Những lùm cây luôn lớn lên, già đi, trổ hoa, rụng hoa... một cách thật thảnh thơi nếu như không ai động tới, thật ít ai động tới. Chúng khiến tôi nghĩ tới những khu vườn ở vùng Chernobyl. Sau tai nạn phóng xạ kinh hoàng, người ta nói phải mất ít nhất 3 ngàn năm nữa thì Chernobyl mới có thể lại là nơi con người tiếp tục sinh sống. Nhưng mới chỉ có vài thập kỷ thôi, thị trấn bị bỏ quên này đã biến thành một khu rừng rậm rạp biếc xanh, với rất nhiều muông thú, thậm chí có cả những loài đã nằm trong sách đỏ. Tôi cứ nghĩ mãi, không hiểu chúng từ đâu tới? Chúng đã làm thế nào để băng qua những phố xá đầy người và xe cộ? Và chúng đã thích nghi thế nào để có thể tồn tại thật hạnh phúc trên những vũng nước và lùm cây đầy phóng xạ? Nhưng có một điều tôi đặc biệt thích, khi người làm phim tài liệu đúc kết một câu đại ý: Khi con người bỏ đi thì thiên nhiên trở lại.

Ở đây, nơi tôi đang đứng, người ta đang để cho thiên nhiên được thở hơi thở tự do của nó. Nó tự do đến nỗi khiến cho ai đặt chân đến cũng không muốn nói to, không muốn đi nhanh, không muốn nghĩ đến bất kỳ điều gì u tối.

Đứng yên ở bên hồ nước đầy. Hồ yên tĩnh, điềm nhiên. Có những lúc thế này, tôi nghĩ người ta sẽ không còn một ham muốn nào khác ngoài việc hòa mình tan ra như một giọt nước trong hàng triệu giọt nhẹ bỗng đang rơi xuống từ trời. [...]

Tôi đứng yên khi nước đang trôi dưới chân. Những con chim nhỏ cắm cúi sục mỏ xuống dưới sâu tìm đồ ăn và đậu như một nắm lá khô trên mặt nước. Tôi thích cái cảm giác an toàn mà mình đang tựa vào, như mấy bông hoa trĩu xuống vì ướt đang tựa vào vách núi sau lưng chúng. Dù sao, cảm giác an toàn khiến người ta thật muốn sống bình yên đến tận cùng, hôm nay, hiện tại... [...]

Tôi thích những lúc ở trong cảm giác được rũ bỏ như rũ những hạt nước rơi khỏi áo. Ai rồi cũng phải gánh những gánh trĩu nặng trên vai. Ai rồi cũng phải đi qua những đoạn dài lầy lội, khúc khuỷu. Ai rồi cũng phải cất lên những khúc mỏi mệt rời rã trước bao câu hỏi của kiếp người... Thế nên, sự rũ bỏ, dù chỉ là cảm giác và chỉ tồn tại trong chốc lát, đã giống như được thức dậy sau một giấc ngủ tĩnh lặng, no đủ và thấy những tia rạng rỡ ngược lên ở chân trời…

Khoảnh khắc này khiến tôi nhớ những bình minh đã xa thật là xa. Đấy là khi tôi thức dậy lúc gà bắt đầu gáy râm ran khắp thung lũng, và ngoài sân sương mù đang đặc quánh như có thể dùng thìa mà múc bỏ vào miệng được. Tôi mở hé cánh cửa đầu hồi để sương không lao sầm vào nhà, lách ra, xuyên qua hè ẩm ướt và chui vào bếp. Đêm trước, mẹ đã ủ một gộc củi to để chỉ cần cho một nắm phoi bào vào đấy, thổi khẽ một hơi là ngọn lửa hồng bùng lên. Tôi nấu một món gì đó để ăn sáng trước khi đi học. Một món chỉ để đầy cái dạ dày của con nhà nghèo. Rồi ngồi ăn bên bếp và nhai thật khẽ để còn cảm thấy ngoài kia có một cơn gió đang thổi ra từ trong khe núi, nó đẩy những chiếc lá hồng khô trôi trên san. Tôi lúc nào cũng thích nghe tiếng những chiếc lá trôi trên sân. Gió sẽ dồn chúng thành một đống ở góc sân, phía sát vườn, gần mấy luống lay ơn thóc mà mẹ tôi mới trồng. Những bình minh ấy chỉ dần sáng lên. Suốt mùa đông dài lê thê thật hiếm những ngày trời quang từ sáng sớm, đủ để những tia màu vàng chói lóa xiên thẳng lên từ phía sau những dãy núi răng cưa đều chẳn chặn như lưng rồng.

Tôi lúc nào cũng thích bình minh. Nó không đơn thuần là dấu hiệu của một ngày mới đang đến, nó luôn chứa đựng cả những ước muốn nằm tận đáy sâu mà tôi dành cho ngày hôm đó, và cả những ngày tháng tiếp theo.”

(Trích: Than đỏ dưới tro tàn, Tản văn - Đỗ Bích Thuý - NXB Hội Nhà văn, 2023, tr103 -108)

Xác định ít nhất hai dấu hiệu đặc trưng của thể hồi kí/tản văn trong đoạn trích trên.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn con người trong đoạn trích Dưới vòm trời đầy mây của Đỗ Bích Thúy

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

- Nêu vấn đề: đoạn trích thể hiện vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn con người qua sự quan sát, hồi tưởng và suy tư.

* Thân bài:

1. Vẻ đẹp thiên nhiên:

- Thiên nhiên trong hiện tại: buổi sáng ướt đẫm, hoa tím li ti, hồ nước yên tĩnh, chim nhỏ, mưa rơi như giấc mơ.

- Thiên nhiên gắn với liên tưởng Chernobyl: sức sống mạnh mẽ, khả năng hồi sinh kì diệu.

- Thiên nhiên gợi sự thanh thản, an toàn, nâng đỡ tâm hồn con người.

2. Vẻ đẹp tâm hồn con người (nhân vật “tôi”):

- Nhạy cảm, tinh tế, dễ rung động trước vẻ đẹp tự nhiên.

- Khát khao bình yên, mong muốn rũ bỏ gánh nặng cuộc đời.

- Gắn bó tha thiết với kí ức tuổi thơ nghèo khó nhưng ấm áp bên gia đình.

- Yêu thích bình minh – biểu tượng cho niềm tin, hi vọng và khát vọng sống.

3. Ý nghĩa nghệ thuật:

- Ngôn ngữ giàu hình ảnh, chất thơ.

- Kết hợp miêu tả, hồi tưởng, triết lí.

- Phong cách giàu chất trữ tình, gợi suy ngẫm nhân sinh.

* Kết bài:

- Khẳng định: đoạn trích là khúc ca về thiên nhiên và tâm hồn con người.

- Giá trị: khơi gợi tình yêu cuộc sống, niềm tin vào sức mạnh thiên nhiên và kí ức tuổi thơ.

Bài văn tham khảo

Đỗ Bích Thúy là cây bút nữ quen thuộc của văn học đương đại Việt Nam, đặc biệt nổi bật ở thể loại kí và tản văn. Tác phẩm Dưới vòm trời đầy mây đã thể hiện rõ nét phong cách giàu trữ tình, thấm đẫm cảm xúc và suy tư của chị. Đoạn trích không chỉ phác họa vẻ đẹp kì diệu của thiên nhiên mà còn bộc lộ tâm hồn nhạy cảm, giàu khát vọng của con người.

Trước hết, đoạn văn khắc họa thiên nhiên bằng những hình ảnh giàu sức gợi. Đó là một buổi sáng “ướt đẫm”, cơn mưa rơi như giấc mơ, những bông hoa tím li ti khẽ đung đưa. Cảnh vật hiện lên vừa thực, vừa mơ hồ, vừa dịu dàng, vừa đầy sức sống. Thiên nhiên không đứng yên mà luôn trong quá trình vận động: lùm cây lớn lên, trổ hoa, rụng hoa thảnh thơi. Đặc biệt, qua liên tưởng đến Chernobyl – nơi từng bị hủy diệt bởi phóng xạ, tác giả cho thấy sức sống hồi sinh mạnh mẽ, kì diệu của tự nhiên. “Khi con người bỏ đi thì thiên nhiên trở lại” – một chân lí giản dị mà sâu sắc, khẳng định sức bền bỉ của tạo hóa. Thiên nhiên nơi nhân vật “tôi” đang đứng hiện ra tĩnh lặng, điềm nhiên, mang lại cho con người cảm giác an toàn, thanh thản. Nó như vòng tay bao dung, xoa dịu nỗi nhọc nhằn, mở ra cõi bình yên trong tâm hồn.

Không chỉ làm nổi bật thiên nhiên, đoạn trích còn thể hiện vẻ đẹp của tâm hồn con người, của nhân vật “tôi”. Đó là một tâm hồn tinh tế, dễ rung động trước từng hạt mưa, từng cánh hoa, từng tiếng lá khô trôi trên sân. Giữa cuộc sống bộn bề, nhân vật “tôi” khao khát được “rũ bỏ” gánh nặng, tìm đến bình yên, sống trọn vẹn trong hiện tại. Hồi ức tuổi thơ trở về trong kí ức: những buổi sáng mùa đông lạnh giá, bếp lửa mẹ ủ từ đêm, tiếng lá hồng khô bay trong gió. Tuổi thơ nghèo khó nhưng ấm áp tình thương đã nuôi dưỡng một tâm hồn gắn bó tha thiết với quê hương, với thiên nhiên. Hơn thế, nhân vật “tôi” đặc biệt yêu thích bình minh, không chỉ là dấu hiệu của ngày mới mà còn chứa đựng niềm hi vọng, ước vọng thẳm sâu cho tương lai. Qua đó, ta thấy hiện lên một con người giàu tình cảm, biết trân trọng quá khứ, yêu cuộc sống và tin tưởng vào ngày mai.

Về nghệ thuật, đoạn trích kết hợp nhuần nhuyễn miêu tả, hồi tưởng và suy tư triết lí. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu nhạc điệu, tạo nên chất thơ trong tản văn. Giọng điệu chân thành, tha thiết góp phần khẳng định phong cách riêng của Đỗ Bích Thúy: viết về thiên nhiên và con người bằng tất cả sự rung động tinh tế và suy ngẫm sâu xa.

Tóm lại, Dưới vòm trời đầy mây là bản hòa ca đẹp đẽ giữa thiên nhiên và tâm hồn con người. Đoạn trích vừa gợi ra vẻ đẹp bất tận, sức sống kì diệu của tự nhiên, vừa ngợi ca một tâm hồn nhạy cảm, thiết tha với kí ức và giàu niềm tin vào cuộc đời. Đọc tác phẩm, ta thêm yêu thiên nhiên, trân trọng tuổi thơ và tin vào giá trị tinh thần bền vững của con người Việt Nam.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: tác dụng của việc kết hợp hồi tưởng và suy tư triết lí trong đoạn trích Dưới vòm trời đầy mây của Đỗ Bích Thúy.

- Hệ thống ý

+ Giới thiệu: tác phẩm, đoạn trích.

+ Chỉ ra biểu hiện:

. Hồi tưởng về tuổi thơ, bình minh, mẹ, bếp lửa.

. Suy tư triết lí về thiên nhiên và cuộc sống.

+ Tác dụng:

. Tăng chiều sâu cảm xúc, giúp kí không khô khan mà giàu chất thơ.

. Gợi suy ngẫm về mối quan hệ con người – thiên nhiên, con người – kí ức.

+ Đánh giá: tạo nên phong cách riêng, giàu trữ tình của Đỗ Bích Thúy.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ tác dụng của việc kết hợp hồi tưởng và suy tư triết lí trong việc thể hiện nội dung văn bản.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Dưới vòm trời đầy mây, Đỗ Bích Thúy đã kết hợp nhuần nhuyễn giữa hồi tưởng và suy tư triết lí để tạo nên chiều sâu cho tác phẩm. Những hồi ức về tuổi thơ hiện lên chân thực và giản dị: buổi sớm mùa đông, bếp lửa mẹ, tiếng lá hồng khô trôi trên sân. Hồi tưởng ấy không chỉ gợi lại một miền kí ức trong trẻo mà còn khơi dậy cảm xúc ấm áp, thân thương. Từ những kỉ niệm ấy, tác giả nâng lên thành những suy tư triết lí: “Khi con người bỏ đi thì thiên nhiên trở lại”, hay niềm tin bình minh chứa đựng ước vọng cho tương lai. Sự kết hợp ấy làm cho tản văn vừa chân thực, vừa trữ tình, vừa có giá trị khái quát sâu xa. Nó giúp người đọc không chỉ thưởng thức vẻ đẹp ngôn từ mà còn được chiêm nghiệm về mối quan hệ giữa con người – thiên nhiên – kí ức. Đây cũng chính là phong cách nghệ thuật đặc trưng của Đỗ Bích Thúy: giàu cảm xúc, giàu suy tư và đậm chất nhân văn.