Gánh mùa thu vào phố

(Sương Nguyệt Minh)

[1] Nắng mới xôn xao một màu vàng mơ trải trên tán cây xanh, phủ lên mái ngói phố cổ thâm u. Lá vàng lác đác rơi. Đi trên phố Phan Đình Phùng, ngước mắt nhìn vòm cây có cảm giác như đang đi vào miền cổ tích lá. Lá khẽ khàng đáp nhẹ lên bờ  vai trần thiếu nữ. Lá dịu dàng rơi vào giỏ xe đạp. Lá nằm hờ hững trên nón cô gái bán hàng rong. Đôi khi một cơn gió thổi nhẹ cũng đủ để lá vàng xao xác rơi rơi. Mới buổi sáng lác đác lá rụng, đến chiều về lá phủ một màu vàng trên vỉa hè. Có chỗ, gió vun lá cồn lại thành luống lá, đống lá nhỏ. Bỏ giầy dép, xục bàn chân trần vào lá mát rượi. Có cảm giác như các răng cưa lá, phiến lá, gân lá cũng chạm vào từng mạch máu, rồi cái dịu mát của lá vàng lan toa khắp da thịt. Bao nhiêu muộn phiền trong đầu tan biến. Bao nhiêu bức xúc tiêu tan. [...]

[2] Gánh hàng hoa của cô thôn nữ như một chấm than di động to dần và hiện rõ. Em gánh mùa thu từ đâu đến? Từ “mắt người Sơn Tây” khao khát nhìn, từ miền đất chiêm trũng Hà Nam lên, từ vườn cây trái Hưng Yên đi qua cầu Long Biên vượt qua sông Hồng sang, hay từ Phúc Yên xuôi cầu Thăng Long về? Mùa thu đong đầy gánh hoa tươi. Mùa thu đọng trên đôi vai gầy lam lũ. Mắt tròn lấp lánh. Mi rợp đen. Má ửng hồng với hai quang gánh hoa tươi còn đọng nước trên các cánh mỏng. Hoa hồng vàng, hoa hồng bạch, lá chét khía răng, hương thơm phảng phất. Hoa dơn phơn phớt hồng. Hoa huệ trang ngoi thanh khiết. Hoa thạch thảo thanh tú tím trắng nữ tính gợi cái buồn man mác mỗi dịp thu về... Bỗng chốc trong đầu vang lên từ kí ức xa xăm: “Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo. Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi.” Không! Mùa thu không chết. Mùa thu vàng đang hiện diện trong gánh hàng hoa của cô thôn nữ và Hà Nội quanh đây mùa rụng lá.

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về.

(Hữu Thỉnh)

[3] Thu đã về thật rồi! Hỡi người thương hương ở nơi góc bể chân trời. Thu đã về Hà Nội thật rồi đấy. Đàn cò trắng đã bay về đậu trên tán cây sao phố Lò Đúc. Sâm Cầm lại quậy nước Hồ Tây. Liễu đang buông cành rủ lá bên hồ Trúc Bạch. Cái hơi thu chùng chình se sẽ lạnh đã phả vào gáy ta, nhưng em thì không còn ngồi sau xe đạp nữa. Giỏ xe đạp chở bó hoa sen hồng và gói cốm màu xanh ngọc hương thơm vấn vít, nhưng mùi em thì chỉ còn trong hơi lạnh...”

(Sương Nguyệt Minh, Gánh mùa thu vào phố, Báo văn nghệ, 2024)

Xác định ít nhất hai dấu hiệu đặc trưng của thể ký trong đoạn trích trên.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: những nét đặc sắc về nghệ thuật trong đoạn trích Gánh mùa thu vào phố của Sương Nguyệt Minh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

Giới thiệu tác giả, tác phẩm; khẳng định giá trị nghệ thuật đặc sắc.

* Thân bài:

1. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, chất thơ: sử dụng nhiều từ ngữ gợi tả (nắng vàng mơ, lá rơi khẽ khàng...), hình ảnh liên tưởng đến cổ tích.

2. Biện pháp tu từ phong phú: nhân hóa, liệt kê, ẩn dụ, câu hỏi tu từ tạo cảm giác gần gũi, sinh động.

3. Kết hợp hiện thực và lãng mạn: cảnh phố Hà Nội được khắc họa chân thực nhưng mang nét bay bổng, trữ tình.

4. Sự đan xen hồi ức và hiện tại: liên văn bản với thơ Hữu Thỉnh, Chế Lan Viên; từ thực tại gợi mở dòng hồi ức cá nhân.

5. Cái tôi trữ tình, giàu cảm xúc: xuất hiện trực tiếp trong cảm xúc ngỡ ngàng, nhớ thương, tạo chất ký đậm đà bản sắc.

* Kết bài:

- Khẳng định sức hấp dẫn của đoạn ký, giá trị nghệ thuật độc đáo, đóng góp cho văn học hiện đại.

Bài văn tham khảo

Gánh mùa thu vào phố của Sương Nguyệt Minh là một bút ký đặc sắc về Hà Nội, nơi mùa thu không chỉ hiện lên trong thiên nhiên, cảnh vật mà còn trong dòng xúc cảm sâu xa của con người. Đoạn trích đã để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng độc giả trước hết nhờ nghệ thuật độc đáo mà tác giả đã vận dụng.

Trước hết, ngôn ngữ trong tác phẩm giàu hình ảnh và đậm chất thơ. Chỉ bằng vài nét phác thảo, nhà văn đã tái hiện một bức tranh thu Hà Nội gợi cảm: “nắng mới xôn xao một màu vàng mơ trải trên tán cây xanh”, “lá khẽ khàng đáp nhẹ lên bờ vai thiếu nữ”. Những hình ảnh ấy gợi liên tưởng đến miền cổ tích, đưa người đọc vào không gian mơ màng, đầy lãng mạn. Cái tài của tác giả là không chỉ miêu tả thiên nhiên, mà còn truyền vào đó nhịp đập của tâm hồn.

Bên cạnh đó, biện pháp tu từ được sử dụng phong phú và tinh tế. Nhân hóa khiến lá vàng trở nên duyên dáng, gần gũi. Liệt kê trong việc tả các loài hoa khiến bức tranh mùa thu thêm đa dạng, phong phú. Câu hỏi tu từ “Em gánh mùa thu từ đâu đến?” thể hiện sự ngỡ ngàng, thán phục trước vẻ đẹp bình dị mà rực rỡ của gánh hoa thôn nữ. Các biện pháp ấy không chỉ tăng tính biểu cảm mà còn làm cho trang ký trở nên lung linh, giàu nhạc điệu.

Đặc sắc nữa là sự kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn. Hiện thực đời sống hiện diện qua những địa danh, cảnh vật cụ thể: phố Phan Đình Phùng, cầu Long Biên, hồ Trúc Bạch, hồ Tây… Song trên cái nền hiện thực ấy lại là cái nhìn bay bổng, giàu mơ mộng. Thiên nhiên Hà Nội không đơn thuần là cảnh quan, mà còn là biểu tượng của ký ức, tình yêu, nỗi nhớ. Chính sự đan xen ấy làm nên chiều sâu cho tác phẩm.

Đoạn trích còn hấp dẫn bởi sự hòa quyện giữa hồi ức và hiện tại. Tác giả đã vận dụng liên văn bản khi gợi nhớ đến thơ Hữu Thỉnh, Chế Lan Viên, để rồi từ đó khẳng định: mùa thu không chết, mà đang hiện diện trong từng gánh hoa, từng vòm lá Hà Nội. Sự xen kẽ giữa cái nhìn của hiện tại và hồi ức quá khứ khiến trang ký vừa cụ thể, vừa thấm đẫm tâm trạng.

Cuối cùng, dấu ấn đậm nét nhất chính là cái tôi trữ tình, giàu cảm xúc của người viết. Đằng sau thiên nhiên Hà Nội là nỗi niềm riêng: “em thì không còn ngồi sau xe đạp nữa”. Chi tiết ấy khiến đoạn ký trở nên lắng đọng, chan chứa tình yêu và hoài niệm, đúng bản chất “ký trữ tình”.

Tóm lại, đoạn trích Gánh mùa thu vào phố không chỉ ghi lại hiện thực mùa thu Hà Nội, mà còn đưa người đọc vào không gian giàu thi vị và cảm xúc. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, nghệ thuật tu từ tinh tế, sự kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn cùng cái tôi trữ tình đã làm nên sức sống đặc biệt cho tác phẩm. Đây là một bút ký thành công, góp phần làm phong phú thêm diện mạo văn học Việt Nam đương đại.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: tác dụng của việc kết hợp yếu tố miêu tả và yếu tố biểu cảm trong đoạn trích Gánh mùa thu vào phố của Sương Nguyệt Minh.

- Hệ thống ý

+ Giới thiệu đặc điểm: ký vừa giàu chất hiện thực, vừa thấm đẫm cảm xúc.

+ Miêu tả thiên nhiên tạo nền cho bức tranh thu Hà Nội sinh động, chân thực.

+ Biểu cảm cho thấy tâm hồn người viết giàu tình yêu, hoài niệm.

+ Sự kết hợp hai yếu tố: làm đoạn ký vừa có chất đời, vừa có chất thơ, để lại dư vị trong lòng độc giả.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ tác dụng của việc kết hợp yếu tố miêu tả và yếu tố biểu cảm trong việc thể hiện nội dung văn bản.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Gánh mùa thu vào phố, nhà văn Sương Nguyệt Minh đã khéo léo kết hợp yếu tố miêu tả thiên nhiên với yếu tố biểu cảm để tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt. Cảnh sắc mùa thu Hà Nội hiện lên rất cụ thể: lá vàng rơi trên phố Phan Đình Phùng, gánh hoa của cô thôn nữ, đàn cò bay về Lò Đúc, sâm cầm quẫy nước hồ Tây… Những chi tiết ấy phản ánh đời sống chân thực, giàu sức gợi hình, gợi cảm. Nhưng thiên nhiên không chỉ dừng lại ở vẻ ngoài, mà còn thấm đẫm tình cảm của tác giả. Cái nhìn ngỡ ngàng, rung động, nỗi nhớ thương da diết người xưa đã biến bức tranh mùa thu thành bức tranh tâm trạng. Chính sự hòa quyện giữa miêu tả và biểu cảm làm cho thiên nhiên vừa cụ thể vừa lãng mạn, vừa có hơi thở đời thường vừa có chiều sâu nghệ thuật. Qua đó, ta nhận thấy tình yêu Hà Nội, tình yêu mùa thu cùng những kỷ niệm sâu lắng trong tâm hồn người viết. Đây chính là sức sống bền lâu của tác phẩm ký.