Chỗ nào cũng nắng

(Nguyễn Ngọc Tư)

Quá cái tuổi háo hức những món quà miệt vườn trong giỏ xách của mẹ, mỗi bận bà lên thăm anh hóng thứ khác: những câu chuyện của quê nhà.

Năm tiếng đồng hồ ngồi xe đò không ăn nhằm gì với bà già quen làm lụng, nên vừa bước chân vào nhà anh ngay lập tức chuyện giòn như cốm nổ. Không lúc nào chịu ngồi yên một chỗ, trong lúc xăng xái dọn chỗ này dẹp chỗ kia, vừa làm vừa kể, những chuyện nhà quê theo bước chân mẹ dìu dặt nửa xa nửa gần…

Mà, những câu chuyện ấy cũng đâu có giựt gân, kịch tính gì. Lơ vơ, quẩn quanh chỉ là cái góc bếp bị dột, cô bạn bên xóm vừa làm sui đầu tay, con lộ bê tông mới toanh phóng qua trước nhà. Sực nhớ gì thì nói đó, mẹ cứ láp giáp rời rạc, như thể chắp vá nhưng cái quê nhà mà anh đã rời bỏ hồi mười tám tuổi hiện lên sống động như bộ phim ai ải màu rơm rạ mục. Không phải cái tên nào anh cũng biết, nhưng anh cảm giác họ quen thuộc với mình, cái cô dâu phóng khỏi chiếc xuồng để quay lại với gã thợ rèn mà cổ yêu, hay bà thầy bói lấy búi tóc trong bụng con bệnh bằng máu lưỡi. Mẹ cũng không màng anh có quen người này người kia hay không, có gợi nhớ gì không. Quan trọng gì, mẹ sẽ ở lại nhà anh vài ba ngày rồi phải về coi vườn tược, thời gian mẹ con gần gụi cũng ngắn ngủn, nên phải tận dụng những thứ có thể nói được với nhau.

Bằng cách đó mẹ buộc anh vào quê nhà, dù sợi dây đó không thấy được bằng mắt thường, mong manh. Đôi khi anh cũng vuột khỏi nó, trôi tuột theo vài cuộc điện thoại thẳng căng của cuộc mưu sinh bù đầu. Mẹ, một chân rút lên ghế, tơ mơ ngó ra rào, thủng thẳng kéo anh về, “mùa này so đũa trổ bông...”. Ngay lập tức anh nghe ngọt trong cổ họng cái vị của mật nằm sâu trong cuống bông, cái hình ảnh nửa vầng trăng cong treo chi chít trên cành, và mùi thơm của nồi canh chua bông so đũa nấu với cá rô đồng, nêm rau tần dày lá.

[…] Như thể mỗi chuyện là một cọng nan tre, mẹ tiện tay đan thành tấm liếp che nắng, gió cho anh đỡ rạc rài.

Nhưng đó là chuyện hồi trước, giờ chuyện quê nhập nhoạng trong cơn đảo điên của đời sống. Anh tự hỏi vì giọng chị Hai không giống mẹ, hay vì những câu chuyện khác xưa rồi. Chang chói. Bén nhọn. Chị Hai còn biết kể gì ngoài những độ nhậu nhóm lên từ sáng sớm. Ba mẹ con bên xóm tự vẫn chết bằng thuốc sâu. Gần nhà xảy ra mấy vụ đâm xe máy. Một thằng nhỏ trộm chó bị xóm xông vào đánh gãy xương vai. Một cuộc ẩu đả của mấy anh em con cô con dì, chỉ vì ranh đất xê xích có một tấc. Anh nghĩ đó không phải thứ mình chờ đợi, những gì xảy ra ở xứ sở miệt vườn xa xôi kia phải dịu dàng hơn thứ tin tức anh vẫn thường tiếp xúc trên trang báo hàng ngày. Anh nghĩ cái xóm mà mẹ anh nằm lại, nó phải đứng ngoài những cơn gió lốc của cái đời sống loạn lạc này. Như nó đã từng thờ ơ đi qua mấy bận binh lửa, mấy bận chính thể đất nước đổi thay, mấy bận thanh trừng. Mãi mãi trong hình dung, quê anh như cụm bông gòn vừa bong ra khỏi trái, bay bâng quơ ơ thờ đậu đâu cũng được.

Trong ngôi mộ đã bắt đầu xanh cỏ của mẹ, những câu chuyện nhà quê đã từng làm bóng mát cho anh cũng hóa đất. Đốm bông gòn hiền queo đã thốc bay, cuốn vào dòng loạn lạc. Anh biết không phải tại chị Hai kể chuyện miệt vườn không hay.

(Nguồn https://www.truyenngan.com.vn/truyen-ngan/truyen-ngan-song/35711-cho-nao-cung-nang.html)

Chỉ ra dấu hiệu để xác định ngôi kể của đoạn trích.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích sự thay đổi trong cảm nhận về quê hương của nhân vật “anh” trước và sau khi mẹ qua đời trong văn bản ngữ liệu “Chỗ nào cũng nắng” của Nguyễn Ngọc Tư.

- Hệ thống ý:

+ Cảm nhận về quê hương của nhân vật anh khi mẹ còn sống:

. Quê hương hiện lên qua những câu chuyện bình dị về cuộc sống thường nhật: cái góc bếp, cô bạn bên xóm, con lộ bê tông, cái cô dâu phóng cái xuồng, bà thầy bói…

+ Quê hương như sợi dây vô hình đã buộc anh vào quê nhà, trở thành bóng mát che chở anh khỏi sự mệt mỏi xa lại nơi thành thị

- Cảm nhận về quê hương khi mẹ qua đời:

+ Quê hương hiện lên với biết bao sự đổi thay trong cơn đảo điên của đời sống mang màu sắc bạo lực và đau đớn: những độ nhậu nhóm, ba mẹ con bên xóm tự vẫn, mấy vụ đâm xe máy, thằng nhỏ trộm chó, một cuộc ẩu đả...

+ Quê hương qua những câu chuyện của chị Hai: gọi cho anh cảm giác lạc lõng, xa cách và mất mát đớn đau.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ suy nghĩ về sự thay đổi trong cảm nhận về quê hương của nhân vật “anh” trước và sau khi mẹ qua đời được thể hiện trong văn bản đọc hiểu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Chỗ nào cũng nắng của Nguyễn Ngọc Tư, nhân vật “anh” có sự thay đổi rõ rệt trong cảm nhận về quê hương trước và sau khi mẹ qua đời. Khi mẹ còn sống, quê hương hiện lên qua những câu chuyện tưởng như vụn vặt, giản dị của bà: cái góc bếp bị dột, con đường bê tông mới, người bạn xóm bên làm sui, hay chuyện cô dâu bỏ xuồng quay về với người mình yêu. Chính những câu chuyện ấy, dù không kịch tính, vẫn gợi lại trong anh một quê hương thân thương, gần gũi, như một bộ phim mộc mạc mà sống động. Bằng cách đó, mẹ đã buộc anh vào quê nhà bằng một sợi dây vô hình, làm dịu đi sự rạc rời của đời sống mưu sinh, cho anh bóng mát bình yên. Nhưng khi mẹ mất, quê hương trong anh lại trở nên khác lạ: nó hiện ra khốc liệt, đầy bất an với những vụ nhậu nhẹt, ẩu đả, tai nạn, thậm chí cả cái chết thương tâm. Những câu chuyện chị Hai kể không còn mang hơi ấm và sự dịu dàng như giọng kể của mẹ, khiến anh thấy lạc lõng, mất mát. Sự thay đổi trong cảm nhận của “anh” phản ánh rằng, với con người, quê hương không chỉ là một vùng đất, mà còn gắn liền với những người thân yêu đã nâng đỡ, chở che. Khi mẹ còn, quê hương là bóng mát dịu dàng; khi mẹ mất, quê hương bỗng hóa xa xôi, chông chênh và đau đớn.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Chỗ nào cũng nắng” của Nguyễn Ngọc Tư.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Ngọc Tư: cây bút gắn bó với miền đất Nam Bộ, giàu trăn trở về con người và quê hương.

- Giới thiệu đoạn trích Chỗ nào cũng nắng: câu chuyện xúc động về sự thay đổi trong cảm nhận của nhân vật “anh” đối với quê hương, gắn liền với hình ảnh người mẹ.

- Nêu luận điểm: Đoạn trích thể hiện tình yêu quê hương qua những câu chuyện giản dị, đồng thời bộc lộ nỗi đau mất mát, sự phai nhạt gắn kết khi mẹ qua đời.

* Thân bài:

1. Cảm nhận về quê hương khi mẹ còn sống

- Quê hương hiện lên qua những câu chuyện bình dị, tưởng chừng vụn vặt: cái góc bếp bị dột, con đường bê tông mới, người hàng xóm làm sui, cô dâu bỏ xuồng, bà thầy bói…

- Những mẩu chuyện ấy không hấp dẫn theo lối “giật gân” nhưng lại sống động, ấm áp, mang hơi thở của cuộc sống đời thường.

- Chính giọng kể của mẹ đã trở thành sợi dây vô hình buộc “anh” với quê hương, xoa dịu mệt mỏi nơi thành thị, như tấm liếp che chở, bóng mát nâng đỡ tâm hồn.

2. Cảm nhận về quê hương khi mẹ mất

- Sau khi mẹ qua đời, quê hương hiện ra khác hẳn: chao đảo, đầy bạo lực và bất an qua những câu chuyện chị Hai kể – chuyện nhậu nhẹt, tự vẫn, tai nạn, ẩu đả…

- Quê hương không còn là nơi bình yên che chở mà trở nên xa lạ, khắc nghiệt, khiến anh hụt hẫng và đau xót.

- Sự thay đổi ấy không chỉ bởi giọng kể của chị Hai, mà còn vì bóng dáng, tình yêu và sự kết nối của mẹ đã mất đi.

3. Ý nghĩa và giá trị tư tưởng của đoạn trích

- Quê hương trong văn bản không chỉ là mảnh đất chôn nhau cắt rốn mà còn gắn với ký ức, tình thương, đặc biệt là tình mẫu tử.

- Khi người thân mất đi, sự gắn kết ấy cũng bị lung lay, khiến con người cảm thấy lạc lõng.

- Nguyễn Ngọc Tư gửi gắm thông điệp nhân văn: hãy biết trân trọng những người thân yêu và giữ gìn ký ức về quê hương, bởi đó là điểm tựa tinh thần quý giá trong cuộc đời.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị của đoạn trích: tái hiện một cách chân thực, xúc động sự thay đổi trong cảm nhận về quê hương của nhân vật “anh”, từ đó làm nổi bật vai trò của tình mẹ.

- Mở rộng: Văn bản khơi gợi suy ngẫm cho mỗi người – quê hương không chỉ là mảnh đất, mà còn là tình thương, là ký ức gắn bó với gia đình. Khi còn có thể, hãy trân trọng và giữ gìn sợi dây thiêng liêng ấy.

Bài văn tham khảo

Nguyễn Ngọc Tư là một trong những cây bút tiêu biểu của văn học đương đại Việt Nam. Với lối viết dung dị, chân thực, chị thường hướng ngòi bút về miền đất Nam Bộ cùng những phận người nhỏ bé, nhiều trăn trở. Đoạn trích Chỗ nào cũng nắng là một minh chứng, khi tác giả tái hiện sự thay đổi trong cảm nhận của nhân vật “anh” về quê hương, gắn bó mật thiết với hình ảnh người mẹ – nguồn cội của yêu thương.

Khi mẹ còn sống, quê hương hiện lên qua những câu chuyện tưởng chừng như vụn vặt, không có gì đặc biệt: cái góc bếp bị dột, con đường bê tông mới, người hàng xóm vừa làm sui, hay cô dâu bỏ xuồng quay lại với người mình yêu… Những mẩu chuyện ấy, trong giọng kể của mẹ, lại trở nên sống động như một bộ phim thấm đẫm mùi rơm rạ, ấm áp và gần gũi. Chính nhờ những câu chuyện tưởng như “chắp vá” ấy mà anh cảm nhận quê hương thân thuộc, hiền hòa, gắn bó. Mẹ đã buộc anh vào quê nhà bằng một sợi dây vô hình nhưng bền chặt. Những lúc anh chao đảo, mệt mỏi với cuộc sống mưu sinh, giọng kể của mẹ như tấm liếp che nắng, làm dịu đi sự rạc rời, đem lại bóng mát bình yên cho tâm hồn.

Thế nhưng, khi mẹ mất, quê hương trong anh lại trở nên khác hẳn. Những câu chuyện từ chị Hai không còn mang màu sắc bình dị và dịu dàng, mà thấm đẫm bất an và chao đảo: những cuộc nhậu nhẹt vô nghĩa, những vụ ẩu đả vì đất đai, những cái chết thương tâm vì tự vẫn hay tai nạn. Quê hương vốn trong tưởng tượng của anh phải “dịu dàng hơn những tin tức thường ngày” nay lại khắc nghiệt, phũ phàng. Anh hụt hẫng, đau xót vì nhận ra rằng, điều giữ cho quê hương trở nên ấm áp và bình yên chính là giọng kể, là tình thương của mẹ. Khi mẹ không còn, những câu chuyện từng che chở tâm hồn anh cũng hóa thành đất cỏ, để lại khoảng trống lạnh lẽo trong lòng người ở lại.

Đoạn trích của Nguyễn Ngọc Tư gợi ra một thông điệp sâu sắc: quê hương không chỉ là mảnh đất chôn nhau cắt rốn, mà còn là nơi kết tinh trong ký ức, tình yêu và đặc biệt là tình mẹ. Khi người thân mất đi, sự gắn kết với quê hương cũng dễ bị lung lay, khiến con người rơi vào cảm giác lạc lõng, mất mát. Qua đó, nhà văn nhắn nhủ mỗi người hãy biết trân trọng những người thân yêu, bởi họ chính là cầu nối gắn ta với quê nhà, là điểm tựa tinh thần quý giá trên đường đời.

Có thể nói, Chỗ nào cũng nắng không chỉ khắc họa tình mẫu tử thiêng liêng mà còn khơi dậy trong lòng mỗi người những suy ngẫm về quê hương và ký ức. Quê hương không bao giờ là khái niệm trừu tượng, mà hiện diện cụ thể trong những câu chuyện, món ăn, nếp sống và hơn hết là tình thương của những người thân. Bởi vậy, khi còn có thể, hãy giữ gìn, trân trọng và nuôi dưỡng sợi dây ấy, để quê hương mãi là bóng mát dịu dàng trong tâm hồn ta.