Văn bản ngữ liệu

NHÀ THƠ VĂN CAO CÓ GÌ KHÁC NHẠC SĨ VĂN CAO?

(Lê Thiếu Nhơn)

“Với bốn chương, chia làm 16 khổ thơ, trường ca “Những người trên cửa biển” được viết trên tỉnh thần “Tôi yêu Hải Phòng như Việt Nam nhỏ lại/ Tôi yêu Việt Nam như tôi biết yêu tôi”. Cái riêng hòa vào cái chung, “Những người trên cửa biển” như một “tổng phố” về những năm tháng tận tụy của Văn Cao với thành phố cảng, từ sự thủ thỉ “quê mẹ quê cha cách một vườn trầu” đến sự san sẻ “kíp thợ đêm lê về đến xóm/ nghe rét mùa đông nổi cuối sông” và bất chợt hân hoan “những năm đầu chính quyền cách mạng/ giấc mơ của Hải Phòng như bóng cò trắng bay về lòng tôi thuở nhỏ”.

Thử thách thể loại trường ca đòi hỏi sức cảm sức nghĩ phi thường, cũng chính là cơ hội phô diễn một Văn Cao tài năng cồng kềnh. Hít thở không khí xứ sở độc lập tự chủ, Văn Cao khẳng định “có người hàng năm mặt trời không thấy mọc/ khép đùi xếp phách tiễn đêm đi/ hôm nay ngồi chép bài ca mới/ hương cốm mùi rơm ngát giếng đình” để mường tượng hòa bình đích thực “chúng ta sẽ trả về những bà mẹ Pháp/ núi hài cốt cuộc chiến tranh bẩn thỉu/ cũng như những người mẹ chúng tôi/ tiếc những dòng sữa, những cái hôn đã mất” và nghe được những va đập mỏng mảnh “tiếng thức dậy niềm cô đơn nuối tiếc/ những con người gần ánh sáng chưa quen”.

Mặt khác, với ý thức kẻ sĩ đau đáu với vận mệnh dân tộc, Văn Cao lập tức cảnh tỉnh “đất nước đang lên da lên thịt/ đất nước còn đang nhỏ máu ngày ngày/ ta muốn gói cuộc đời gọn gàng như trái vải/ đã thấy loài sâu nằm tròn trong cuống”, và không ngần ngại vạch mặt mối hiểm nguy “hãy dừng lại/ những tên muốn ôm cây mùa xuân không cho mọc/ những tên muốn ôm cây to che cớm mầm non”.

Đánh giá một cách cẩn trọng, trường ca “Những người trên cửa biển” đã xác lập một vị trí nhất định trong nền thơ Việt Nam thế kỉ 20, bởi tình yêu mảnh đất “mỗi người dân Hải Phòng thật kiếm ăn từ nhỏ/ mỗi người dân Hải Phòng đều biết đổ mồ hôi” đã dựng được hình tượng nhà thơ Văn Cao chung thủy với thời đại “cuộc đời ôm tôi như trong một cái bình/ một tiếng vang vang cả lòng cả đáy”.”

(Trích Nhà thơ Văn Cao có gì khác nhạc sĩ Văn Cao? - Lê Thiếu Nhơn, theo baovannghe.vn)

38.2. Câu hỏi đọc hiểu và viết

38.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Đoạn trích nghị luận về đối tượng nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về ảnh hưởng của văn chương đối với đời sống tinh thần con người.

- Hệ thống ý

+ Văn chương có sức ảnh hưởng sâu sắc đối với đời sống tinh thần con người.

+ Văn chương, với ngôn từ và cảm xúc, có thể bồi dưỡng tâm hồn, giúp con người nhận ra giá trị của hòa bình, lao động, và lòng nhân ái. Nó nuôi dưỡng tình cảm đẹp, hướng con người đến lẽ sống cao cả.

+ Trong đời sống tinh thần, văn chương vừa là tấm gương phản chiếu hiện thực, vừa là ngọn lửa sưởi ấm, dẫn dắt mỗi người vượt qua giới hạn của bản thân để sống sâu sắc và nhân văn hơn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ thực tế để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ảnh hưởng của văn chương đối với đời sống tinh thần con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về quan điểm.

Đoạn văn tham khảo

Qua hình tượng nhà thơ Văn Cao trong văn bản Nhà thơ Văn Cao có gì khác nhạc sĩ Văn Cao? của Lê Thiếu Nhơn, ta có thể thấy văn chương có sức ảnh hưởng sâu sắc đối với đời sống tinh thần con người. Trường ca Những người trên cửa biển không chỉ là kết tinh tình yêu quê hương – đất nước của Văn Cao mà còn truyền cho người đọc niềm tự hào, ý thức gắn bó với cộng đồng. Những câu thơ chan chứa tình cảm, giàu hình ảnh như “Tôi yêu Hải Phòng như Việt Nam nhỏ lại” hay lời cảnh tỉnh về những thế lực cản trở sự phát triển đã chạm tới trái tim, khơi dậy suy nghĩ, thôi thúc hành động. Văn chương, với ngôn từ và cảm xúc, có thể bồi dưỡng tâm hồn, giúp con người nhận ra giá trị của hòa bình, lao động, và lòng nhân ái. Nó nuôi dưỡng tình cảm đẹp, hướng con người đến lẽ sống cao cả. Trong đời sống tinh thần, văn chương vừa là tấm gương phản chiếu hiện thực, vừa là ngọn lửa sưởi ấm, dẫn dắt mỗi người vượt qua giới hạn của bản thân để sống sâu sắc và nhân văn hơn.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: bàn về trách nhiệm của người nghệ sĩ đối với xã hội.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu hình ảnh nhà thơ Văn Cao trong văn bản Nhà thơ Văn Cao có gì khác nhạc sĩ Văn Cao? – Lê Thiếu Nhơn.

+ Nhà thơ gắn bó sâu sắc với quê hương, đặc biệt là Hải Phòng – nơi ông sống và sáng tác.

+ Thơ ông thể hiện tình yêu Tổ quốc, ý thức trách nhiệm trước vận mệnh dân tộc.

- Dẫn dắt vấn đề: Từ hình ảnh đó, đặt ra vấn đề trách nhiệm của người nghệ sĩ đối với xã hội.

* Thân bài:

a. Giải thích vấn đề

- Người nghệ sĩ: Những người sáng tạo tác phẩm nghệ thuật (văn chương, âm nhạc, hội họa, điện ảnh…) nhằm phản ánh, thể hiện đời sống.

- Trách nhiệm đối với xã hội: Nghĩa vụ, bổn phận và sứ mệnh mà người nghệ sĩ cần đảm nhận trong quá trình sáng tạo và hoạt động nghệ thuật, hướng tới lợi ích cộng đồng, thúc đẩy sự phát triển văn hóa, tinh thần.

b. Biểu hiện trách nhiệm của người nghệ sĩ đối với xã hội

- Phản ánh chân thực hiện thực cuộc sống: Tái hiện đời sống con người, cả vẻ đẹp và mặt tối, để xã hội nhận ra vấn đề cần thay đổi.

- Bồi dưỡng, nâng cao đời sống tinh thần: Sáng tạo tác phẩm giàu giá trị nhân văn, khơi gợi tình yêu quê hương, ý thức công dân.

- Bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc: Giữ gìn truyền thống tốt đẹp, đồng thời tiếp thu tinh hoa nhân loại.

- Cất tiếng nói phản biện, cảnh tỉnh: Như Văn Cao trong Những người trên cửa biển đã cảnh báo về những thế lực kìm hãm sự phát triển.

- Truyền cảm hứng, định hướng lối sống: Khơi dậy niềm tin, ý chí, khát vọng sống đẹp.

c. Ý nghĩa của việc người nghệ sĩ có trách nhiệm với xã hội

- Đối với xã hội:

+ Góp phần xây dựng đời sống tinh thần lành mạnh, tiến bộ.

+ Thúc đẩy sự phát triển văn hóa – nghệ thuật, từ đó tác động tích cực đến lối sống cộng đồng.

- Đối với nghệ sĩ:

+ Khẳng định giá trị cá nhân, để lại dấu ấn bền vững trong lòng công chúng.

+ Sáng tác trở nên ý nghĩa, vượt khỏi giới hạn giải trí đơn thuần.

d. Liên hệ, mở rộng

- Thực tế có những nghệ sĩ vì lợi ích cá nhân mà chạy theo thị hiếu tầm thường, thiếu trách nhiệm với công chúng, gây tác động tiêu cực.

- Người nghệ sĩ chân chính phải cân bằng giữa tự do sáng tạo và trách nhiệm xã hội, không vì lợi nhuận mà đánh mất giá trị nhân văn.

đ. Bài học nhận thức và hành động

- Nhận thức: Mỗi cá nhân hoạt động nghệ thuật cần ý thức rõ vai trò của mình như “người dẫn đường” tinh thần.

- Hành động:

+ Rèn luyện tài năng và đạo đức.

+ Dấn thân, quan sát đời sống, lắng nghe tâm tư xã hội.

+ Kiên định với lý tưởng nghệ thuật cao đẹp, dù trong hoàn cảnh khó khăn.

* Kết bài:

- Khẳng định: Người nghệ sĩ có vai trò quan trọng và trách nhiệm lớn lao trong việc xây dựng đời sống tinh thần xã hội.

- Liên hệ hình ảnh Văn Cao – người nghệ sĩ gắn bó, cống hiến hết mình cho quê hương đất nước – như một tấm gương sáng để noi theo.

Bài văn tham khảo

Dựa vào hình tượng nhà thơ Văn Cao trong văn bản Nhà thơ Văn Cao có gì khác nhạc sĩ Văn Cao? của Lê Thiếu Nhơn, ta có thể thấy trách nhiệm của người nghệ sĩ với xã hội không chỉ là sáng tạo nên cái đẹp, mà còn là nuôi dưỡng, dẫn dắt và cảnh tỉnh đời sống tinh thần cộng đồng. Văn Cao, với trường ca Những người trên cửa biển, đã chọn đứng về phía nhân dân và thời đại: từ lời thổ lộ “Tôi yêu Hải Phòng như Việt Nam nhỏ lại” đến tiếng cảnh báo “hãy dừng lại/ những tên muốn ôm cây mùa xuân không cho mọc…”. Hình ảnh ấy cho thấy một nghệ sĩ đích thực luôn gắn trái tim của mình với mạch đập của đất nước, lấy nỗi vui buồn của cộng đồng làm nguồn xúc cảm và mục đích sáng tạo.

Trước hết, người nghệ sĩ có trách nhiệm phản ánh chân thực hiện thực, để xã hội soi vào mà nhận ra mình. Sự chân thực không đồng nghĩa với sao chép bề mặt; đó là cái nhìn thấu cảm và tỉnh táo. Văn Cao đưa vào thơ những phận người lam lũ “kíp thợ đêm lê về đến xóm”, ký thác trong hình tượng ấy niềm kính trọng lao động, từ đó khơi dậy ý thức về giá trị mồ hôi và phẩm giá con người. Tương tự, Nam Cao với Chí Phèo từng phơi mở cơ chế tha hóa để người đọc biết sợ cái ác và trân trọng cái thiện; Picasso bằng bức Guernica khiến thế giới rùng mình trước bạo lực chiến tranh. Khi nghệ thuật nói thật, xã hội có cơ hội tự chữa lành.

Thứ hai, người nghệ sĩ có trách nhiệm bồi dưỡng và nâng đỡ tinh thần cộng đồng. Từ những câu thơ của Văn Cao về giấc mơ hòa bình “chúng ta sẽ trả về những bà mẹ Pháp… cũng như những người mẹ chúng tôi…”, người đọc học được lòng trắc ẩn vượt biên giới. Văn chương tốt làm mềm những nét cứng trong tâm hồn, gieo mầm nhân ái, mở lối cho bao dung. Nguyễn Du với Truyện Kiều gửi gắm “chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”, Trịnh Công Sơn suốt đời ca ngợi tình yêu và phận người — tất cả đều cho thấy nghệ sĩ có thể trở thành ngọn lửa ấm, giữ cho xã hội không nguội lạnh trước nỗi đau.

Thứ ba, người nghệ sĩ có trách nhiệm cất tiếng nói phản biện và định hướng. Văn Cao không ngại “chỉ mặt gọi tên” những lực cản sự phát triển; đó là bản lĩnh kẻ sĩ biết đặt lợi ích chung lên trên sự an toàn cá nhân. Khi cái đẹp bắt tay với cái đúng, nghệ thuật trở thành “la bàn” đạo đức: nâng người trẻ khỏi chủ nghĩa dễ dãi, chống lại sự nông cạn của thị hiếu tức thời. Trái lại, khi nghệ thuật bị thương mại hóa cực đoan, chạy theo scandal hay bạo lực, nó làm nghèo đời sống tinh thần, bào mòn chuẩn mực thẩm mỹ. Bởi vậy, tự do sáng tạo luôn phải đi cùng trách nhiệm xã hội.

Từ những nhận định trên, có thể rút ra bài học hành động: người nghệ sĩ cần không ngừng rèn luyện tài và đức; dấn thân quan sát đời sống; lắng nghe tiếng nói của số đông thầm lặng; kiên trì theo đuổi các giá trị nhân văn dù khó khăn. Sáng tạo phải bắt nguồn từ lòng trung thực và tình yêu quê hương đất nước; đồng thời biết đối thoại với thời đại, tiếp thu tinh hoa nhân loại mà vẫn gìn giữ bản sắc.

Kết lại, Văn Cao là minh chứng rằng người nghệ sĩ càng gắn bó với quê hương đất nước, tác phẩm càng có sức sống lâu bền. Trách nhiệm của nghệ sĩ đối với xã hội là làm cho cái đẹp lên tiếng cùng sự thật và lương tri, để mỗi cá nhân, qua nghệ thuật, tìm thấy niềm tin, sự bình tâm và hướng đi nhân văn trong một thế giới nhiều biến động.