Gọi con (trích)

(Bảo Ninh)

(Lược một đoạn: Anh trai, chị gái và Tân đều lên đường đi du học nước ngoài. Chỉ có Nghĩa, cậu em út, xung phong đi bộ đội dù anh đỗ ĐH Bách Khoa và mặc cho người cha ngăn cản. Từ khi Nghĩa lên đường, bà mẹ thường xuyên viết thư đến địa chị một hòm thư để gửi cho Nghĩa tuy nhiên thư viết đi bao nhiêu lại bị trả về nguyên vẹn bấy nhiêu. Mãi sau này khi người mẹ mất, Tân mang chiếc rương cũ về mở ra mới biết trong đó là những kỉ vật một thời, đặc biệt là những bức thư chưa bao giờ được mở mà người mẹ viết gửi cho Nghĩa – người con đi chiến đấu đã mãi mãi không trở về.)

Tất cả đều bị gửi ngược về hoàn trả, nhưng mẹ vẫn nhẫn nại viết và nhẫn nại gửi cầu may tới cái hòm thư đã hoang phế đó. Mấy bức đầu mẹ anh viết ngắn như là viết vội để gửi đi gấp. Không viết gì nhiều, những thư ấy chỉ hối Nghĩa mau biên thư về cho cha mẹ hay số hòm thư mới với lại hiện đang ở đâu, sức khoẻ thế nào. Nhưng theo dần năm tháng chiến tranh, thư của mẹ ngày một nhiều trang hơn và ngày một buồn bã hơn. Gửi đi bao nhiêu nhận lại bấy nhiêu, những lá thư của mẹ càng về sau càng như nhật ký, như là để gửi tới chính mình. Chữ mẹ nắn nót, dễ đọc dẫu mầu mực đã phai, dòng nối dòng đều đều, miên man che giấu niềm vô vọng. Mẹ kể rằng đêm qua mẹ nhìn thấy Nghĩa nhưng chưa kịp gọi thì đã tỉnh, tỉnh dậy thì đã chẳng còn lại gì, chẳng níu giữ được gì nữa cả, trong phòng tối đen, ngoài trời còi báo động hú vang. […]

Tất cả những điều ấy chưa từng bao giờ mẹ viết trong thư gửi ra nước ngoài cho Tân và anh chị của anh. Sau này cũng không bao giờ kể ra lời. Vậy mà bây giờ nhận lấy chiếc rương này thì câu chuyện dài triền miên đêm này qua đêm khác, năm này qua năm khác mẹ đã kể với người con út, Tân lại phải đón lấy. “Khổ thân các con sinh ra gặp thời loạn lạc…”, lá thư ấy mẹ viết vào ngày cuối tháng Chạp năm 72. Đất trời bùng cháy, thành phố đổ vỡ, nhưng mẹ không rời Hà Nội. Hơi bom phá toang cửa kính, mẹ vẫn đêm đêm yên lặng ngồi chỗ ngày trước cha vẫn thường ngồi, và vẫn như hồi cha còn sống, mẹ pha một ấm trà để lên khay trên bàn giữa hai cái tách hạt mít... Trước kia, đối với mẹ, sinh con trai con gái đều quý. Nhưng bây giờ nhìn cảnh bom đạn mù trời, mẹ nghĩ giá hồi đó con sinh ra được mang phận con gái thì hơn. Thời loạn thân gái cũng chẳng sướng gì, nhưng dù sao nếu phận gái thì chắc không đến nỗi bây giờ con biệt âm vô tín. Mẹ biết chắc con còn sống, nhưng giờ đây con ở phương nào vậy con? Sao con lại có thể im lặng lâu như thế hở con? Không một bức thư, không một tin tức nhắn nhe nào cho mẹ, sao thế hở con, Nghĩa ơi?”.

Nghĩa ơi! Tiếng gọi ấy là lời cuối của lá thư cuối cùng mẹ của Tân viết gửi người con trai út. Không còn lá thư nào viết vào những ngày tháng sau đó nữa. Có lẽ vì sau đó là năm 73, hòa bình. Anh chị em Tân lần lượt đỗ đạt trở về.

Có những người con sáng giá như anh chị em Tân, mẹ là một bà mẹ hạnh phúc hơn bao bà mẹ khác. Nào ngờ mẹ không hề biết thế là hạnh phúc. Gương mặt mẹ suốt bao năm trời đến tận khi nhắm mắt xuôi tay luôn lẳng lặng một vẻ chờ đợi âm thầm, rụt rè và vô vọng. May thay, cũng giống như những bức thư mãi mãi ở yên dưới đáy rương bên đầu giường mẹ, nỗi đau lòng của mẹ không bao giờ thốt nên lời, người ta không biết tới.

(Gọi con, Bảo Ninh, nhandan.vn, ngày 19/8/2005)

Xác định ngôi kể của văn bản.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích, đánh giá vẻ đẹp phẩm chất nhân vật người mẹ trong văn bản ngữ liệu “Gọi con” của Bảo Ninh.

- Hệ thống ý:

+ Phân tích vẻ đẹp tâm hồn của người mẹ qua đoạn trích:

++ Tình yêu thương con vô bờ bến: Vì lo cho Nghĩa nên bà viết thư hỏi thăm động viên, thư dù bị trả về nhưng người mẹ vẫn cứ viết với hi vọng những lá thư ấy sẽ đến tay con mình; Sống trong hi vọng, khắc khoải chờ đợi ngày con trở về, thậm chí trong giấc mơ cũng thấy con.

++ Giàu đức hi sinh: Luôn nghĩ cho các con, vì không muốn những đứa con khác lo lắng cho mình nên bà giữ kín những nỗi niềm trong lòng cho đến tận lúc qua đời.

=> Nhân vật người mẹ tiêu biểu cho vẻ đẹp của những người phụ nữ Việt Nam, hết lòng yêu thương, hi sinh tất cả vì con.

+ Nghệ thuật: điểm nhìn, việc dịch chuyển điểm nhìn; diễn biến tâm trạng; ngôn ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích và nêu suy nghĩ rõ về vẻ đẹp phẩm chất nhân vật người mẹ được thể hiện trong văn bản đọc hiểu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Gọi con của Bảo Ninh, nhân vật người mẹ hiện lên với vẻ đẹp tâm hồn giàu tình yêu thương và đức hi sinh, để lại nhiều xúc động trong lòng người đọc. Trước hết, bà là hiện thân của tình mẫu tử thiêng liêng, vô bờ bến. Vì thương nhớ và lo lắng cho đứa con út nơi chiến trường, bà không ngừng viết thư gửi đi dù biết chắc thư sẽ bị trả lại. Những lá thư ấy, theo năm tháng, trở thành cuốn nhật ký lặng lẽ ghi lại nỗi mong nhớ, sự khắc khoải và cả niềm hi vọng mong manh của một người mẹ luôn tin rằng con mình còn sống. Ngay cả trong giấc mơ, bà cũng khao khát được thấy con, được gọi tên con. Không chỉ vậy, bà mẹ còn giàu đức hi sinh. Bà âm thầm giấu kín nỗi đau, không hé lộ với những người con khác ở nước ngoài để họ yên tâm học tập, lập nghiệp, mà tự mình gánh chịu nỗi mất mát đến tận cuối đời. Cả cuộc đời bà gắn với sự chờ đợi vô vọng, với khuôn mặt lặng lẽ, rụt rè và nỗi buồn chẳng thể thốt nên lời. Qua nhân vật người mẹ, Bảo Ninh đã khắc họa thành công hình tượng người phụ nữ Việt Nam thời chiến: giàu yêu thương, giàu hi sinh, lặng lẽ nhưng bền bỉ, âm thầm nhưng mãnh liệt. Nghệ thuật điểm nhìn và ngôn ngữ giàu cảm xúc đã góp phần làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn cao cả ấy. Người mẹ trong Gọi con chính là biểu tượng bất tử của tình mẫu tử và phẩm chất đẹp đẽ của phụ nữ Việt Nam.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Gọi con” của Bảo Ninh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Bảo Ninh – cây bút tiêu biểu viết về chiến tranh và hậu quả chiến tranh. Gọi con là một trong những sáng tác giàu cảm xúc, khắc họa sâu sắc hình tượng người mẹ Việt Nam thời chiến.

- Nêu vấn đề nghị luận: Đoạn trích Gọi con đã tái hiện vẻ đẹp tâm hồn, tình mẫu tử thiêng liêng, sự hi sinh thầm lặng của người mẹ có con ra trận.

* Thân bài:

1. Khái quát về đoạn trích

- Bối cảnh: Gia đình có nhiều con, trong đó Nghĩa – người con út – đi bộ đội và mãi mãi không trở về.

- Nội dung chính: Những lá thư người mẹ viết gửi con nhưng đều bị trả lại; trong thư chứa chan tình thương, niềm mong đợi vô vọng.

- Ý nghĩa: Khắc họa nỗi đau, tình thương và phẩm chất cao đẹp của người mẹ.

2. Phân tích hình tượng người mẹ

a. Tình yêu thương con vô bờ bến

- Viết thư liên tục dù biết thư sẽ bị trả lại → sự kiên trì, hi vọng mong manh.

- Nội dung thư ban đầu ngắn gọn, sau dần dài hơn, buồn bã hơn → phản ánh diễn biến tâm trạng ngày càng nặng nề.

- Trong thư bà kể cả giấc mơ, niềm mong nhớ con → chứng tỏ con luôn ở trong tâm tưởng.

- Tiếng gọi "Nghĩa ơi!" tha thiết, đau đớn, trở thành lời trăn trối gửi vào vô vọng.

b. Giàu đức hi sinh, cam chịu

- Không để các con ở xa lo lắng, mẹ giấu kín mọi đau khổ, không kể ra cho ai.

- Gánh chịu nỗi đau riêng, đến tận khi qua đời vẫn âm thầm chờ đợi.

- Hình ảnh khuôn mặt lặng lẽ, rụt rè, suốt đời sống trong chờ mong vô vọng → biểu tượng cho sự hi sinh thầm lặng.

c. Biểu tượng của người mẹ Việt Nam thời chiến

- Đại diện cho hàng triệu bà mẹ có con đi chiến trận, mang trong mình nỗi đau mất mát.

- Vẻ đẹp: giàu yêu thương, vị tha, bền bỉ, bất diệt.

3. Nghệ thuật đặc sắc

- Điểm nhìn trần thuật dịch chuyển (từ cái nhìn của Tân đến tái hiện lại những lá thư của mẹ).

- Ngôn ngữ giản dị, giàu cảm xúc, gần gũi với giọng kể tâm tình.

- Diễn biến tâm trạng nhân vật được khắc họa chân thực, xúc động.

4. Ý nghĩa và giá trị nhân văn

- Ca ngợi tình mẫu tử thiêng liêng.

- Tố cáo nỗi đau chiến tranh gây ra cho những người ở hậu phương.

- Khơi gợi sự đồng cảm, trân trọng đối với hi sinh của thế hệ đi trước.

* Kết bài:

- Khẳng định: Hình tượng người mẹ trong Gọi con của Bảo Ninh là biểu tượng tiêu biểu cho vẻ đẹp người phụ nữ Việt Nam thời chiến – yêu thương con vô hạn, hi sinh thầm lặng, giàu đức hi sinh.

- Mở rộng: Đoạn trích không chỉ làm ta xúc động về tình mẹ mà còn nhắc nhở mỗi người biết sống biết ơn, trân trọng hòa bình và gia đình hôm nay.

Bài văn tham khảo

Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Bảo Ninh là một trong những cây bút tiêu biểu chuyên viết về chiến tranh và hậu quả của nó đối với số phận con người. Nếu Nỗi buồn chiến tranh từng để lại dấu ấn sâu sắc về nỗi ám ảnh của người lính sau chiến tranh, thì đoạn trích Gọi con lại mang đến một góc nhìn khác: nỗi đau lặng thầm, dai dẳng của người mẹ có con ra trận không bao giờ trở về. Đoạn trích không chỉ tái hiện một bi kịch cá nhân mà còn khắc họa biểu tượng đẹp đẽ, giàu nhân văn về người mẹ Việt Nam trong thời chiến.

Trong Gọi con, nhân vật trung tâm là người mẹ – hình ảnh hiện lên qua những lá thư viết gửi cho người con trai út tên Nghĩa. Nghĩa đã lên đường nhập ngũ và vĩnh viễn không trở về. Người mẹ, từ ngày con đi, đã kiên nhẫn viết thư gửi đến một hòm thư cũ với hi vọng mong manh được hồi âm. Tất cả thư đều bị trả về, nhưng bà không ngừng viết. Ban đầu thư ngắn gọn, vội vàng, sau dần dần trở thành những trang nhật ký dài miên man, thấm đẫm nỗi buồn. Qua những lá thư ấy, ta thấy một tình thương vô bờ bến: bà luôn nhắc con giữ gìn sức khỏe, kể cả trong giấc mơ vẫn thấy con và bật tiếng gọi nghẹn ngào “Nghĩa ơi!”. Đó không chỉ là lời gọi tên một đứa con cụ thể, mà còn là tiếng gọi đớn đau, xé lòng của biết bao người mẹ Việt Nam trong chiến tranh.

Người mẹ ấy còn hiện lên như một biểu tượng của sự hi sinh và cam chịu. Dù đau đớn, bà chưa từng kể với các con ở xa, cũng không một lần than vãn. Tất cả những giằng xé, nhớ thương, tuyệt vọng bà dồn nén trong những bức thư không bao giờ đến tay người nhận. Ngay cả khi đất trời bùng cháy, bom đạn phá tung thành phố, bà vẫn ngồi lặng lẽ bên bàn trà – nơi gắn với kỉ niệm gia đình – để giữ lấy một nếp sống bình thường, như cách tự an ủi chính mình. Đến tận cuối đời, gương mặt bà vẫn chỉ hiện hữu một nỗi chờ mong âm thầm, rụt rè, vô vọng. Vẻ đẹp ấy là minh chứng cho sức chịu đựng phi thường, tình yêu thương bất diệt và đức hi sinh thầm lặng của người mẹ Việt Nam.

Về nghệ thuật, Bảo Ninh đã lựa chọn cách trần thuật tinh tế: thông qua nhân vật Tân đọc lại những lá thư của mẹ để tái hiện cả một quãng đời chờ đợi. Ngôn ngữ giản dị, giàu cảm xúc, lời kể chậm rãi như những dòng nhật ký đã khắc họa chân thực, xúc động diễn biến tâm trạng nhân vật. Hình tượng người mẹ vì thế hiện lên vừa gần gũi vừa mang sức gợi khái quát cao.

Đoạn trích Gọi con không chỉ khiến người đọc nghẹn ngào trước tình mẫu tử thiêng liêng, mà còn gợi nhắc về nỗi đau chiến tranh để lại cho hậu phương. Qua đó, ta càng trân trọng những hi sinh âm thầm của thế hệ đi trước, càng thấm thía giá trị của hòa bình, của hạnh phúc gia đình hôm nay.

Có thể nói, hình tượng người mẹ trong Gọi con là biểu tượng tiêu biểu của phụ nữ Việt Nam thời chiến: giàu tình yêu thương, kiên nhẫn, bền bỉ, hi sinh thầm lặng. Đọc tác phẩm, ta không chỉ rưng rưng xúc động trước nỗi đau của một người mẹ mà còn được nhắc nhở phải sống biết ơn, biết trân trọng, gìn giữ những gì mình đang có. Chính từ những hi sinh ấy, thế hệ hôm nay mới được hưởng một cuộc sống thanh bình, no ấm hơn.