Mẹ (trích)

(Hoàng Nhật Tuyên)

Ngôi nhà của mẹ nằm ở một xóm nhỏ, trước sân có cây mận sum suê lá. Nay tuổi đã trên tám mươi nhưng trông mẹ còn nhanh nhẹn và khá tỉnh táo. Mỗi lần chúng tôi đến thăm nhà mẹ mừng lắm và kéo chúng tôi ngồi vào bộ bàn ghế gỗ, sai đứa cháu lấy nước rồi trò chuyện. Có điều, lần nào cũng giống lần nào, sau khi hỏi han tôi chuyện này, chuyện nọ, y như rằng, mẹ lại xoay qua nói về anh. Khuôn mặt già nhăn nheo, đầy vết thâm đồi mồi, môi dính vết trầu đỏ, mẹ vừa nhai vừa nói: Hồi xưa...

Đúng vậy, bao giờ nói về anh, khuôn mặt mẹ cũng trầm ngâm rồi bảo, hồi xưa...

- Mấy con biết không, hồi xưa, hồi thằng Toàn lên chín, lên mười, ai cũng bảo nó giống cha như đúc! Mẹ chỉ tay lên bàn thờ, kìa ảnh ông Tư, ba nó đó! Con thấy giống không? Tội nghiệp thằng nhỏ, đi chơi ngoài đường, nghe người ta nói, chạy về hỏi mẹ. Mẹ trả lời: Ừ, rất giống! Nó cười và nó đợi. Nó bảo, nhất định khi về ba sẽ thương con lắm. Nhưng ông Tư không về. Ông ấy hi sinh trong một trận đánh nhau với Pháp đúng vào năm nó lên bốn tuổi. Tội nghiệp, nó khóc, nó buồn. Cũng may, sau này, có người bạn cũ, là bạn học, cho một tấm ảnh của ông Tư. Tấm ảnh nhỏ xíu, mang đi hoạ lại để thờ. Nhìn hình, nó bảo: Uớc gì ba còn sống trở về.

- Con biết không, hồi xưa, khi chưa lên đường đi bộ đội, nó ăn nhiều lắm. Có bữa, trời mưa lụt, đi thả lờ ngoài đồng về, mẹ nấu hai lon gạo, ghế thêm sắn, vậy mà nó ăn một hơi gần hết nồi cơm...

- Con biết không, nhà dột, tự nó đi cắt tranh về đánh thành tấm, rồi nhờ hàng xóm cùng giúp lợp giùm. Nó siêng năng mà lại khéo tay, đan nong, đan nia cũng được. Trong xóm ai nhờ điều gì nó cũng giúp...

- Con biết không, hồi nó lớn lên, mẹ bảo, con lấy vợ đi cho mẹ nhờ. Nhà còn có mình con con đi đâu mẹ còn có con dâu. Nó cười. Con chưa gặp người nào hiền lành, kiếm vội biết đâu chỉ làm mẹ khổ...

- Con biết không, có lần mẹ ốm nặng, lại đang lúc làm mùa, một mình nó vừa lo chuyện cày cuốc rồi thuê người cây hộ, vậy mà nhiều đêm ngồi thức canh chừng, sợ mẹ có bề nào.

Mỗi lần chúng tôi đến, mẹ lại kể thêm một số chi tiết về cuộc đời anh. Tôi với Toàn cùng chung một đơn vị chủ lực của tỉnh. Ngày quen nhau, chúng tôi chưa tròn hai mươi. Thiếu ăn, thiếu mặc, gian khổ của bộ đội thời chống Mĩ làm sao kể hết. Hai đứa hứa với nhau, ngày hoà bình đứa nào còn sống sẽ đến thăm mẹ đứa kia. Anh mất cha và tôi cũng vậy. Hứa thì hứa vậy thôi, chứ đứa nào cũng nghĩ mình sẽ sống. Sau những trận đánh nhau ở đồng bằng, rút lên rừng, tôi với anh thường treo võng nằm bên nhau, thôi thì tía lia đủ chuyện. Anh kể về quê mình, mẹ mình, thỉnh thoảng lại thở dài với câu hỏi: Không biết bây giờ bà cụ ở quê ra sao Nhiều lúc ruột gan tôi cũng cồn cào như anh, nhưng đành an ủi nhau, không sao đâu, hoà bình đến nơi rồi.

Rồi anh ra đi. Ra đi trong một trận mà đơn vị chúng tôi đánh nhau với một đại đội của địch đi càn, lấn chiếm vùng giải phóng sau khi Hiệp định Paris được kí kết. Máu anh đổ ướt cả áo tôi bên cái hầm công sự còn màu đất mới. “Nhớ nói với mẹ tôi rằng tôi thương mẹ lắm...”. Anh tắt thở khi lời dặn dò chưa kết thúc.

Ngày hoà bình, chúng tôi đã đưa anh về nghĩa trang quê nhà và may mắn tôi sống ở thị trấn không cách xa nơi mẹ anh sống là bao. Kỉ vật của anh tôi mang về cho mẹ là chiếc võng ni lông đã ố màu. Chồng hi sinh. Đứa con duy nhất của mẹ là anh cũng không còn nên mẹ sống chung với gia đình đứa cháu gọi dì. Mỗi lần chúng tôi rủ  nhau đến thăm là một lần mẹ lại kể về anh.

- Con biết không, hội sắp đi thoát li, thằng Toàn cứ đi quanh nhà rồi nhìn mẹ nói: “Cái hiện nhà mình mưa xuống rất dễ trợt. Đêm hôm mẹ đi phải cẩn thận”.

Những câu chuyện mẹ kể về anh cứ đầy dần qua những lần chúng tôi đến thăm. Thời gian trôi đi, nay mẹ đã già nhiều. Lưng đã còng. Mắt đã mờ. Có những lần chúng tôi đến, mẹ khó nhọc mới ngồi dậy được, giọng mẹ cũng không còn rành rọt như ngày nào, nhưng vẫn như trước, nói lòng vòng vài câu, mẹ lại nhắc đến anh.

Vừa rồi, chúng tôi rủ nhau mua tí quà và ghé thăm mẹ. Biết chúng tôi đến mẹ mừng. Bàn tay gây guộc của mẹ nằm chặt lấy tay tôi. Một lát, mẹ hỏi:

- Nói thiệt mẹ nghe, trước khi chết, thắng Toàn có được ăn no không con?

- Dạ, có! Tôi nói dối để mẹ yên lòng. Nhưng thực ra, hôm ấy chúng tôi đánh nhau từ sáng tới chiều, trận chiến diễn ra quá ác liệt, nước chúng tôi còn không có uống nói chi đến chuyện ăn no...

(Mẹ, Hoàng Nhật Tuyên, Tạp chí Non nước, 2016)

Xác định ngôi kể trong văn bản và tác dụng của ngôi kể đó?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Mẹ” của Hoàng Nhật Tuyên.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Hoàng Nhật Tuyên là cây bút giàu cảm xúc, quan tâm đến những số phận bình dị nhưng giàu ý nghĩa nhân văn.

- Giới thiệu đoạn trích “Mẹ”: khắc họa hình tượng người mẹ Việt Nam giàu tình yêu thương, hi sinh, gắn với nỗi đau mất mát do chiến tranh.

- Nêu vấn đề: Văn bản đã để lại xúc động sâu sắc khi tái hiện tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt qua hình ảnh người mẹ.

* Thân bài:

a. Hình tượng người mẹ trong đoạn trích

- Ngoại hình, tuổi tác: ngoài 80 tuổi, lưng còng, mắt mờ, khuôn mặt đầy nếp nhăn, dấu vết thời gian. → Dáng vẻ lam lũ, già nua nhưng vẫn nhanh nhẹn, tỉnh táo.

- Tình cảm dành cho con:

+ Luôn nhớ về người con trai đã hi sinh, mỗi cuộc trò chuyện đều quay về “hồi xưa” với những kỉ niệm về con.

+ Nỗi nhớ thương khôn nguôi, từ kỉ niệm tuổi thơ, những thói quen sinh hoạt đến tính cách, phẩm chất của con.

+ Câu hỏi cuối cùng: “Trước khi chết, thằng Toàn có được ăn no không con?” → đau xót, thắt lòng, cho thấy tình thương con da diết đến giây phút cuối.

+ Phẩm chất tiêu biểu: giàu tình yêu thương, chịu đựng hi sinh, thủy chung với ký ức, sống bằng niềm thương nhớ con.

b. Ý nghĩa hình tượng người mẹ

- Biểu tượng của người mẹ Việt Nam: mang nỗi đau mất mát trong chiến tranh nhưng vẫn kiên cường, giàu nghị lực.

- Thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng: tình yêu con sâu nặng vượt lên thời gian, cái chết.

- Gợi suy ngẫm về chiến tranh: chiến tranh không chỉ cướp đi tuổi xuân, sự sống của bao thanh niên mà còn để lại những nỗi đau day dứt trong lòng người ở lại, đặc biệt là mẹ.

- Giá trị nhân văn: ca ngợi đức hi sinh, tình thương của mẹ; khơi gợi lòng biết ơn, sự trân trọng của thế hệ hôm nay đối với những người đã ngã xuống và những người mẹ đã hi sinh thầm lặng.

c. Nghệ thuật

- Lối kể chuyện giản dị, giàu cảm xúc, kết hợp giữa lời kể và hồi tưởng.

- Chi tiết chân thực, gợi tả sinh động.

- Ngôn ngữ mộc mạc, tự nhiên nhưng giàu sức gợi, đặc biệt qua những lời kể lặp đi lặp lại “hồi xưa…”, “con biết không…”.

- Giọng văn chan chứa tình cảm, giàu tính nhân văn.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị văn bản: “Mẹ” không chỉ là câu chuyện riêng về một người mẹ mà còn là hình ảnh chung của hàng triệu bà mẹ Việt Nam trong chiến tranh.

- Nêu suy nghĩ bản thân: cần biết ơn, trân trọng, hiếu kính cha mẹ; đồng thời khắc ghi công lao, sự hi sinh của thế hệ cha anh để sống xứng đáng hơn.

Bài văn tham khảo

Trong dòng chảy của văn học Việt Nam hiện đại, nhiều tác phẩm đã khắc họa hình ảnh những người mẹ – biểu tượng thiêng liêng của tình yêu thương, đức hi sinh và nỗi đau do chiến tranh để lại. Trích đoạn “Mẹ” của Hoàng Nhật Tuyên là một minh chứng tiêu biểu. Với giọng văn giản dị, giàu cảm xúc, tác giả đã xây dựng thành công hình tượng người mẹ già, mang trong mình nỗi nhớ thương vô hạn về đứa con trai đã ngã xuống, từ đó làm sáng rõ vẻ đẹp bất tử của tình mẫu tử và khơi gợi trong lòng người đọc nhiều suy ngẫm.

Người mẹ trong tác phẩm đã ngoài tám mươi tuổi, mang dáng vẻ lam lũ, già nua của một đời nhiều mất mát. Lưng mẹ còng xuống, mắt đã mờ, khuôn mặt hằn sâu những nếp nhăn cùng vết thâm đồi mồi. Thời gian và nỗi đau chiến tranh đã để lại dấu vết nặng nề trên hình hài bé nhỏ ấy. Thế nhưng, mẹ vẫn còn nhanh nhẹn, tỉnh táo, luôn nở nụ cười hồn hậu để đón con cháu đến thăm. Ẩn sau hình dáng già nua ấy là một trái tim bền bỉ, một tâm hồn chan chứa tình thương.

Điểm đặc biệt cảm động ở nhân vật này là nỗi nhớ con trai – anh Toàn – người đã hi sinh trong chiến tranh. Dù đã nhiều năm trôi qua, mỗi cuộc trò chuyện với mẹ đều quay về hai chữ “hồi xưa” gắn liền với ký ức về anh. Mẹ nhớ từ dáng vẻ thơ ấu giống cha, nỗi mong chờ tình phụ tử cho đến thói quen ăn uống, sự siêng năng, khéo tay, lòng hiếu thảo của con. Mỗi chi tiết mẹ kể đều chứa chan niềm tự hào và tình thương sâu nặng. Càng về cuối văn bản, tình thương ấy càng dồn nén, thắt lòng trong câu hỏi: “Trước khi chết, thằng Toàn có được ăn no không con?”. Đó không chỉ là nỗi lo thường trực của một người mẹ dành cho đứa con thơ dại, mà còn là minh chứng cho tình mẫu tử thiêng liêng: dù con đã ngã xuống, dù cái chết đã ngăn cách, trái tim mẹ vẫn mãi hướng về con bằng tình thương vô bờ bến.

Hình tượng người mẹ trong tác phẩm không chỉ là chân dung cá nhân mà còn là biểu tượng cho hàng triệu bà mẹ Việt Nam trong chiến tranh. Mỗi người mẹ đều đã trải qua những mất mát lớn lao: mất chồng, mất con, mất đi những hạnh phúc giản dị của một mái ấm. Nhưng họ vẫn kiên cường sống, vẫn giữ trọn tình thương con, thủy chung với ký ức và niềm hi vọng. Qua hình tượng ấy, tác giả muốn nhắc nhở thế hệ hôm nay trân trọng tình mẫu tử, biết ơn những hi sinh thầm lặng và sâu sắc của mẹ, đồng thời suy ngẫm về giá trị của hòa bình hôm nay – được đánh đổi bằng máu xương của bao thế hệ cha anh.

Thành công của tác phẩm còn nằm ở nghệ thuật kể chuyện giản dị mà lay động. Ngôn ngữ mộc mạc, tự nhiên, lặp đi lặp lại các cụm từ “hồi xưa”, “con biết không” đã khắc họa sinh động giọng nói, cách kể chuyện đời thường của người mẹ. Chính sự mộc mạc ấy lại tạo nên sức gợi cảm mạnh mẽ, chạm đến trái tim người đọc.

Tóm lại, “Mẹ” của Hoàng Nhật Tuyên là một văn bản giàu giá trị nhân văn, ca ngợi vẻ đẹp bất tử của tình mẫu tử, đồng thời gửi gắm niềm tri ân sâu sắc đối với những người mẹ Việt Nam. Đọc tác phẩm, ta không chỉ xúc động trước tình yêu thương vĩnh hằng của mẹ dành cho con, mà còn được nhắc nhở về bổn phận làm con: phải sống hiếu nghĩa, biết trân trọng, yêu thương và gìn giữ những giá trị bình dị nhưng thiêng liêng trong gia đình.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích hình ảnh người mẹ trong đoạn trích văn bản ngữ liệu “Mẹ” – Hoàng Nhật Tuyên ở phần Đọc hiểu.

- Hệ thống ý:

+ Ngoại hình, tuổi tác:

. Người mẹ già trên tám mươi, dáng vẻ nhăn nheo, in hằn dấu vết thời gian (nhăn nheo, đồi mồi, vết trầu đỏ).

. Vẫn nhanh nhẹn, tỉnh táo, giữ nét sinh động của người từng trải.

+ Tình cảm, tâm hồn:

. Luôn vui mừng, ấm áp khi có khách, đón tiếp ân cần.

. Tâm trí và nỗi nhớ dồn hết về người con trai đã hi sinh.

. Câu chuyện nào cũng quay về “anh” với điệp khúc “hồi xưa”, thể hiện nỗi nhớ thương không nguôi.

+ Ý nghĩa hình tượng:

. Người mẹ là biểu tượng của tình mẫu tử thiêng liêng, bền chặt, dù con đã đi xa vẫn sống mãi trong tim mẹ.

. Cũng là đại diện cho bao bà mẹ Việt Nam thời chiến: chịu nhiều hi sinh, mất mát nhưng vẫn giàu tình thương và nghị lực.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ hình ảnh người mẹ được thể hiện trong đoạn trích văn bản ngữ liệu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích, hình ảnh người mẹ hiện lên giản dị mà cảm động. Ở tuổi ngoài tám mươi, dáng mẹ đã hằn rõ dấu vết của thời gian: khuôn mặt nhăn nheo, đồi mồi, vết trầu đỏ trên môi… Song, mẹ vẫn nhanh nhẹn, tỉnh táo và chan chứa tình yêu thương. Mỗi lần có con cháu, khách khứa đến thăm, mẹ vui mừng, đón tiếp bằng sự ân cần, gần gũi. Điều đặc biệt là trong câu chuyện của mẹ, nỗi nhớ người con trai đã hi sinh luôn thường trực. Dường như bất cứ kỉ niệm nào cũng được bắt đầu bằng hai tiếng “hồi xưa”, gợi ra một dòng chảy ký ức không bao giờ vơi cạn. Nỗi thương con, nhớ con khiến mẹ sống mãi trong sự trầm ngâm, da diết, song cũng cho thấy tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt. Hình tượng người mẹ ở đây không chỉ là hình ảnh cá nhân mà còn là biểu tượng cho biết bao bà mẹ Việt Nam trong chiến tranh: hi sinh thầm lặng, chịu nhiều mất mát nhưng vẫn giàu tình thương, giàu nghị lực. Đoạn trích đã gợi lên niềm xúc động sâu xa và nhắc nhở chúng ta phải biết trân trọng, yêu thương, hiếu kính với cha mẹ khi còn có thể.