CHIỀU HÔM NHỚ NHÀ

Tiếng ốc xa đưa lẩn trống đồn.

Gác mái, ngư ông về viễn phố,

Gõ sừng, mục tử lại cô thôn.

Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi,

Dặm liễu sương sa khách bước dồn.

Kẻ chốn trang đài, người lữ thứ,

Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?

(Bà Huyện Thanh Quan)

Bài thơ Chiều hôm nhớ nhà được viết theo thể thơ nào?

Phương thức biểu đạt: biểu cảm.

Không gian: chiều tối trên sông vắng, xa xôi, tĩnh lặng.

à Tạo không khí vắng lặng, trống trải, gợi tâm trạng cô đơn của người đi xa.

- Miêu tả hoạt động con người trong cảnh chiều tối: ngư ông trở về, mục tử thổi sừng gọi đàn.

- Ý nghĩa: thể hiện khung cảnh yên bình, bình dị, đồng thời làm nổi bật nỗi nhớ nhà, bâng khuâng của tác giả.

- Khách đi đường mệt mỏi, bước đi nhanh, bối rối trong sương.

- Thể hiện nỗi nhớ nhà, nỗi cô đơn và bâng khuâng khi đi xa.

Ngôn ngữ thơ Nôm bình dị, hình ảnh gợi cảm, giàu màu sắc, nghệ thuật tả cảnh ngụ tình đặc sắc

- Nhân vật trữ tình trong bài thơ là khách phương xa, đi lữ, đang trải qua cảnh chiều tối xa nhà.

- Qua các chi tiết: “Dặm liễu sương sa khách bước dồn” và câu cuối “Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?”, rõ ràng nhân vật trữ tình mang nỗi nhớ nhà, cô đơn, bâng khuâng.

- Tâm trạng ấy được thể hiện tinh tế, nhạy cảm và đồng cảm với thiên nhiên, tạo nên không khí man mác buồn đặc trưng của thơ Bà Huyện Thanh Quan.

- Nhấn mạnh nỗi cô đơn, không ai để tâm sự, cảm giác lạc lõng của nhân vật trữ tình.

- Làm nổi bật tâm trạng bâng khuâng, nhớ nhà, hàn ôn.

- Tạo hiệu quả biểu cảm, khiến người đọc đồng cảm với tâm trạng nhân vật.

- Động từ "gác mái" biểu đạt một tâm thế nhàn của ngư ông đang sống ở miền quê, đã thoát vòng danh lợi: Đảo vị ngữ “Gác mái” càng nhấn mạnh sự nghỉ ngơi thư thái của ngư ông.

- “Gõ sừng” cũng được đảo ra phía trước để nhấn mạnh cử động của mục tử (người chăn trâu) nhưng là cử động trở về, nghỉ ngơi.

- Tóm lại, hai câu thực đã thể hiện một cách tài hoa chủ đề “chiều hôm nhớ nhà” => tạo nên không khí tĩnh lặng, cảnh chiều thêm tĩnh mịch và ẩn chứa một nỗi niềm man mác, bâng khuâng của lòng người.

Bài thơ miêu tả bức tranh thiên nhiên và đời sống bình dị gợi lên nỗi nhớ nhà sâu sắc của người đi xa, đồng thời bộc lộ cảm xúc tinh tế, man mác buồn đặc trưng trong thơ Bà Huyện Thanh Quan.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: vai trò của quê hương.

c. Hệ thống ý

- Quê hương chính là nơi chôn nhau cắt rốn của ta, là nơi nuôi ta lớn lên với biết bao kỉ niệm chẳng thể phai nhòa.

- Quê hương dạy ta biết lớn khôn và trưởng thành. Quê hương cho ta những năm tháng tuổi thơ tuyệt vời mà suốt hành hình trình trưởng thành ta không bao giờ tìm lại được.

- Quê hương ấy, những con người quen thuộc ấy sẽ theo dấu chân ta trên suốt quãng đời của mình ...

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Quê hương có một vai trò vô cùng quan trọng đối với mỗi con người, là nơi hình thành và nuôi dưỡng tâm hồn ta từ những ngày đầu đời. Nó không chỉ là nơi chôn nhau cắt rốn, mà còn là nơi lưu giữ biết bao kỷ niệm tuổi thơ, những hình ảnh thân thuộc chẳng thể phai mờ trong tâm trí. Quê hương dạy ta biết lớn khôn và trưởng thành, từ những bài học giản dị nhưng sâu sắc về cuộc sống, tình cảm và đạo lý làm người. Nó trao cho ta những năm tháng tuổi thơ tuyệt vời, những trải nghiệm mà suốt cuộc đời, dù đi xa, cũng không thể nào tìm lại được nguyên vẹn. Bên cạnh đó, quê hương còn là một mạch nguồn gắn kết với những con người thân quen, là gia đình, là làng xóm, là bạn bè, những hình ảnh luôn theo dấu chân ta trên suốt quãng đời. Chính nhờ quê hương mà ta có sức mạnh để bước đi, có nền tảng để yêu thương và biết trân trọng những giá trị giản dị nhưng quý giá trong cuộc sống. Như vậy, quê hương không chỉ là nơi chốn địa lý mà còn là trái tim tinh thần, là cội nguồn nuôi dưỡng tâm hồn mỗi người.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích bài thơ Chiều hôm nhớ nhà.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về Bà Huyện Thanh Quan (những nét chính về con người, cuộc đời, sự nghiệp sáng tác…).

- Giới thiệu khái quát về bài thơ Chiều hôm nhớ nhà (hoàn cảnh sáng tác hoặc tóm tắt nội dung)

* Thân bài

- Nội dung:

+ Ở bài thơ, ta bắt gặp một quang cảnh buồn, hoang vắng, cô tịch. Đó là cảnh buổi hoàng hôn tím sẫm, cái khoảng không gian và thời gian buồn, gợi nhớ nhất trong một ngày.

+ Xuất hiện hình ảnh con người nhưng chỉ thoáng bóng thôi, và quang cảnh chỉ có thế. Đó là những người dân lao động nghèo, vất vả làm ăn, sinh hoạt của họ thật tẻ nhạt, thiếu sinh động.

+ Bà luôn hoài cổ để chối bỏ thực tại và bày tỏ sự chán ghét thực tại. Đó là nỗi nhớ nước, nhớ nhà bà luôn giấu kín trong lòng.

+ Trước cảnh, bà bộc lộ được niềm tâm sự của mình, một tâm sự hoài cổ, đầy nuối tiếc, muốn níu giữ những kỉ niệm xa xưa.

- Nghệ thuật

+ Bài thơ đã đạt đến sự chuẩn mực trong việc sử dụng thể thơ Đường luật.

+ Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình được sử dụng tài năng và đem đến hiệu quả nghệ thuật to lớn.

+ Nghệ thuật đảo ngữ, chơi chữ cùng việc sử dụng các từ láy.

* Kết bài:

- Khái quát những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ Chiều hôm nhớ nhà và cảm nghĩ của em về bài thơ.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Bà Huyện Thanh Quan là một nữ sĩ nổi bật của văn học trung đại Việt Nam, sống vào cuối thế kỷ XIX. Bà sinh ra trong một gia đình có học thức, được giáo dục nghiêm cẩn và tiếp xúc với nền văn hóa Nho học phong phú. Cuộc đời bà trải qua nhiều biến cố xã hội, nhiều lần chứng kiến thực tại xa cách và nỗi lo âu về đất nước. Chính vì vậy, các tác phẩm của Bà Huyện Thanh Quan thường đượm chất hoài cổ, tinh tế trong cảm nhận cảnh vật, tâm sự và cảm xúc con người. Bài thơ Chiều hôm nhớ nhà ra đời trong hoàn cảnh tác giả xa quê, đang trên đường đi lữ thứ, là tiếng lòng sâu kín, thể hiện nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương và cảm giác cô đơn man mác, tinh tế của người đi xa.

Bài thơ mở ra bằng một khung cảnh chiều hôm buồn man mác, “Tiếng ốc xa đưa lẩn trống đồn / Gác mái, ngư ông về viễn phố”. Những hình ảnh này tạo nên không gian hoang vắng, tĩnh lặng, khoảng thời gian buổi chiều tím sẫm dường như nhấn mạnh tâm trạng cô đơn và man mác buồn của nhân vật trữ tình. Tiếng ốc, gác mái, ngư ông trở về là những âm thanh vừa cụ thể vừa gợi cảm giác xa xôi, nhắc nhở người đọc về sự tĩnh lặng của buổi chiều và sự chia ly, cách biệt với quê hương.

Tiếp theo, bài thơ xuất hiện những hình ảnh con người thoáng qua, nhưng chủ yếu là những người lao động bình dị: mục tử thổi sừng, ngư ông đi viễn phố. Những chi tiết này không làm sôi động cảnh vật mà lại nhấn mạnh sự thực tại tẻ nhạt, thiếu sinh động, đồng thời làm nổi bật tâm trạng riêng của nhân vật trữ tình. Chính trong sự đối lập giữa cảnh vật bình dị, con người lao động và lòng người đi xa, Bà Huyện Thanh Quan đã làm nổi bật nỗi hoài cổ, nhớ nhà sâu kín. Nhân vật trữ tình không chia sẻ được nỗi niềm ấy với ai, càng làm tăng cảm giác cô đơn và man mác buồn.

Một điểm đặc sắc khác của bài thơ là cách tác giả bộc lộ tâm trạng hoài cổ, nuối tiếc quá khứ. Qua câu “Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi / Dặm liễu sương sa khách bước dồn”, chúng ta thấy rõ nhân vật trữ tình là khách phương xa, bước đi mệt mỏi, vừa hòa mình vào thiên nhiên vừa gợi nhớ quê hương, lưu giữ những kỷ niệm xa xưa. Thiên nhiên trong bài thơ được nhân hóa, đồng cảm với con người, tạo nên không gian vừa cụ thể vừa giàu cảm xúc, giúp tâm trạng nhớ nhà được thể hiện một cách tinh tế và sâu sắc.

Đặc biệt, câu cuối bài thơ “Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?” là điểm nhấn về phép tu từ và biểu cảm. Đây là câu hỏi tu từ, không nhằm hỏi thật mà nhấn mạnh nỗi cô đơn, không chia sẻ được với ai của nhân vật trữ tình. Qua đó, tâm trạng nhớ nhà, bâng khuâng và hoài cổ của khách lữ thứ trở nên nổi bật, đồng thời tạo hiệu quả biểu cảm, khiến người đọc đồng cảm sâu sắc với cảm xúc của tác giả.

Về nghệ thuật, bài thơ đạt đến sự chuẩn mực trong việc sử dụng thể thơ Đường luật. Các câu thơ tuân thủ luật bằng trắc, nhịp điệu uyển chuyển, kết hợp với đảo ngữ, chơi chữ, từ láy tạo âm hưởng vừa mềm mại vừa man mác buồn. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình được vận dụng tài tình, cảnh vật cụ thể vừa gợi cảm xúc tinh tế, vừa phản ánh nội tâm nhân vật trữ tình. Những hình ảnh vừa tĩnh lặng vừa sinh động, âm thanh vừa thực vừa gợi cảm, tất cả tạo nên không gian thơ đậm chất hoài cổ, tinh tế và giàu hình ảnh.

Chiều hôm nhớ nhà là một tác phẩm tiêu biểu của Bà Huyện Thanh Quan, vừa thể hiện nỗi nhớ nhà, tâm trạng hoài cổ, vừa đạt giá trị nghệ thuật cao với thể thơ Đường luật chuẩn mực, nghệ thuật tả cảnh ngụ tình, đảo ngữ, từ láy, nhịp điệu uyển chuyển. Bài thơ còn cho thấy khả năng bày tỏ cảm xúc kín đáo và tinh tế của Bà Huyện Thanh Quan. Tác giả không trực tiếp nói về nỗi nhớ nhà mà để cảnh vật và những hoạt động đời thường làm bối cảnh, từ đó bật lên nỗi niềm man mác, nhấn mạnh giá trị tinh thần và kỷ niệm xa xưa. Qua đó, độc giả vừa cảm nhận được nỗi cô đơn, nỗi nhớ nhà của khách lữ thứ, vừa trân trọng cách nghệ thuật diễn đạt tinh tế, giàu cảm xúc của nữ sĩ.

Bài thơ khiến người đọc cảm nhận sâu sắc cảnh vật bình dị nhưng chan chứa cảm xúc, đồng thời trân trọng tâm hồn nhạy cảm, tinh tế và tài năng nghệ thuật của Bà Huyện Thanh Quan. Đọc bài thơ, ta không chỉ đồng cảm với nỗi nhớ nhà mà còn cảm nhận được giá trị tinh thần, sự gắn bó với quê hương, một nét đẹp văn hóa và tâm hồn người Việt xưa.