LÀM LẼ

Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng,

Chém cha cái kiếp lấy chồng chung.

Năm thì mười họa chăng hay chớ

Một tháng đôi lần có cũng không.

Cố đấm ăn xôi, xôi lại hẩm,

Cầm bằng làm mướn, mướn không công.

Thân này ví biết dường này nhỉ

Thà trước thôi đành ở vậy xong.

                (Làm lẽ - hồ Xuân Hương)

Thể thơ của bài Làm lẽ được viết theo thể thơ nào?

Phép đối:

- Kẻ đắp chăn bông – kẻ lạnh lùng” → đối lập về vật chất và tình cảm, vừa thể hiện sự giàu sang, sung sướng của chính thất, vừa thể hiện cảnh cô đơn, thiếu thốn của người làm lẽ.

- “Cầm bằng làm mướn – mướn không công” → đối lập giữa nỗ lực lao động và kết quả nhận được, phản ánh nỗi cực nhọc nhưng vô vọng, khổ sở của người phụ nữ.

à Phép đối làm nổi bật sự bất công, éo le và khổ sở trong thân phận người làm lẽ, đồng thời tăng sức gợi hình, gợi cảm giác xót xa, mỉa mai cho người đọc.

Bài thơ phản ánh số phận bất hạnh, éo le và khổ sở của người phụ nữ làm lẽ trong xã hội phong kiến, phải chịu cảnh chồng chung, được hưởng ít tình cảm và vật chất, phải lao động cực nhọc nhưng không được công bằng, đồng thời thể hiện thái độ mỉa mai, châm biếm xã hội bất công.

- Cố đấm ăn xôi

+ Giải nghĩa: Cố gắng làm một việc không khả thi, nỗ lực nhưng khó thành công.

+ Ý nghĩa trong bài thơ: Diễn tả nỗi khổ, sự cố gắng vô vọng của người làm lẽ, dù nỗ lực nhưng vẫn không đạt được hạnh phúc hay quyền lợi.

- Năm thì mười họa

+ Giải nghĩa: Rất hiếm khi xảy ra, rất ít khi có; “một năm có mười lần may ra” → diễn tả tính chất hiếm hoi.

+ Ý nghĩa trong bài thơ: Thể hiện rằng người làm lẽ rất ít khi được hưởng tình cảm, quyền lợi hay hạnh phúc, cuộc sống thiếu thốn, bấp bênh.

- Xót xa, thương cảm cho thân phận người làm lẽ phải chịu cảnh thiếu thốn, cô đơn.

- Chua chát, mỉa mai trước sự bất công của xã hội phong kiến, nơi phụ nữ bị phân chia và đối xử bất công.

- Cuộc sống của người làm lẽ rất hiếm khi được hưởng tình cảm, quyền lợi hay hạnh phúc.

- Các từ ngữ “năm thì mười họa”, “chăng hay chớ”, “một tháng đôi lần” nhấn mạnh tính chất hiếm hoi, thất thường và không ổn định trong cuộc sống người làm lẽ.

à Xót xa, thương cảm cho thân phận éo le, thiếu thốn của người phụ nữ làm lẽ. Chua chát, mỉa mai trước sự bất công của xã hội phong kiến.

- Tâm trạng: Hồ Xuân Hương khi phải sống trong cảnh làm lẽ nhiều bất công đã cảm thấy vô cùng hụt hẫng, chua xót, bẽ bàng, thậm chí, đến cuối bài thơ, bà còn cảm thấy hối hận vì đã quyết định mang thân đi làm vợ lẽ.

- Thái độ: Bài thơ thể hiện thái độ phản kháng mãnh liệt của Hồ Xuân Hương đối với chế độ đa thê. Thái độ ấy được thể hiện ngay trong cách nói dữ dội: Chém cha cái kiếp lấy chồng chung…

Những biểu hiện của tư tưởng nhân đạo trong bài thơ:

- Bài thơ thể hiện niềm tự thương cho chính mình của Hồ Xuân Hương, cũng là tiếng nói cảm thương cho những người phụ nữ phải chịu cảnh lấy chồng chung. Vì được trải nghiệm qua hai lần làm lẽ, nên nữ sĩ thấu hiểu hơn ai hết cảnh ngộ thiệt thòi, tủi hổ của kẻ phải làm vợ lẽ.

- Từ đó, bà cất lên tiếng nói tố cáo chế độ đa thê đã khiến người phụ nữ không có được hạnh phúc trọn vẹn.

- Bài thơ còn là tiếng nói đòi quyền sống, quyền hạnh phúc trọn vẹn cho những người phụ nữ bất hạnh trong xã hội bất công xưa.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: cảm nhận của em về hình ảnh người phụ nữ trong bài thơ.

c. Hệ thống ý

- Thể hiện niềm tự thương của Hồ Xuân Hương và cảm thương cho phụ nữ làm lẽ.

- Tố cáo chế độ đa thê, bất công khiến phụ nữ mất quyền hạnh phúc.

- Đòi hỏi quyền sống, quyền hạnh phúc trọn vẹn cho phụ nữ bất hạnh.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Làm lẽ” thể hiện rõ tư tưởng nhân đạo sâu sắc của Hồ Xuân Hương. Trước hết, nó bộc lộ niềm tự thương của nữ sĩ đồng thời là tiếng nói cảm thương cho những người phụ nữ phải chịu cảnh lấy chồng chung. Vì trải qua hai lần làm lẽ, Hồ Xuân Hương thấu hiểu hơn ai hết nỗi thiệt thòi, tủi hổ và cô đơn của những người phụ nữ trong hoàn cảnh éo le ấy. Từ trải nghiệm cá nhân, bà đã cất lên tiếng nói tố cáo chế độ đa thê, một chế độ đã khiến người phụ nữ không thể có hạnh phúc trọn vẹn, bị đối xử bất công cả về tình cảm lẫn vật chất. Hơn thế nữa, bài thơ còn là tiếng nói đòi quyền sống, quyền hạnh phúc trọn vẹn cho những người phụ nữ bất hạnh trong xã hội phong kiến. Qua đó, tác phẩm không chỉ phản ánh thân phận éo le của người làm lẽ mà còn thể hiện tinh thần đấu tranh công bằng, yêu thương và nhân đạo, góp phần khẳng định giá trị văn học nhân văn sâu sắc của Hồ Xuân Hương.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: tình yêu học trò.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu: Tuổi học trò là giai đoạn nhiều cảm xúc, bắt đầu hình thành tình cảm yêu thương, quý mến bạn khác giới.

- Vấn đề nghị luận: Tình yêu học trò cần được nhìn nhận đúng mực, trong sáng, không ảnh hưởng đến việc học và rèn luyện bản thân.

* Thân bài

- Giải thích

+ Là tình cảm trong sáng, ngây thơ, hồn nhiên, thường xuất phát từ sự quan tâm, chia sẻ, cảm mến nhau.

+ Không phải tình yêu sâu sắc, trưởng thành; chưa có kinh nghiệm sống và ý thức chịu trách nhiệm lâu dài.

- Những biểu hiện đúng mực của tình yêu học trò

+ Quan tâm, chia sẻ trong học tập, sinh hoạt.

+ Tôn trọng nhau, không ghen tuông vô lý, không lạm dụng tình cảm.

+ Giúp nhau phát triển bản thân, rèn luyện đạo đức, học tập tốt.

- Những biểu hiện sai lệch, cần tránh

+ Yêu quá mức, bỏ bê học hành.

+ Thể hiện tình cảm thái quá, lố bịch, gây phản cảm.

+ Sao chép, bắt chước hành vi người lớn mà chưa hiểu đúng nghĩa.

- Ý nghĩa và tác dụng của tình yêu học trò đúng mực

+ Giúp học sinh học cách quan tâm, chia sẻ, cảm thông.

+ Rèn luyện kỹ năng giao tiếp, xây dựng nhân cách.

+ Tạo kỷ niệm đẹp, động lực học tập và sống tích cực.

- Giải pháp và khuyến nghị

+ Duy trì tình cảm trong sáng, tôn trọng quy định nhà trường và gia đình.

+ Ưu tiên học tập, rèn luyện đạo đức, sức khỏe.

+ Tham khảo, học hỏi từ người lớn nhưng không sao chép thái quá.

* Kết bài

- Khẳng định: Tình yêu học trò là thiên hướng tự nhiên, quan trọng là giữ trong sáng, đúng mực, không ảnh hưởng học hành.

- Tác giả nêu cảm nhận, rút ra bài học: Tuổi học trò nên biết yêu thương trong sáng và trân trọng tuổi học trò, làm nền tảng cho tình cảm trưởng thành sau này.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Tuổi học trò là giai đoạn đặc biệt trong đời mỗi con người, khi những tình cảm yêu thương, quý mến bạn khác giới bắt đầu hình thành một cách hồn nhiên, trong sáng. Ở lứa tuổi này, tình yêu chưa phải là tình yêu trưởng thành, sâu sắc, mà là những rung động nhẹ nhàng, là sự quan tâm, chia sẻ và cảm mến nhau. Việc nhận thức và điều chỉnh cảm xúc này là cần thiết để tình cảm học trò vừa đẹp vừa không ảnh hưởng đến học tập và rèn luyện bản thân.

Tình yêu học trò có bản chất trong sáng, ngây thơ và hồn nhiên. Nó xuất phát từ sự đồng cảm, quan tâm, chia sẻ và đôi khi là sự thích nhau đơn giản. Đây là bước đầu để các em học cách yêu thương, biết cảm thông và tôn trọng người khác, nhưng chưa kèm theo kinh nghiệm sống hay ý thức trách nhiệm lâu dài. Chính vì vậy, tình yêu học trò cần được định hướng đúng đắn để trở thành nguồn động lực tích cực.

Những biểu hiện đúng mực của tình yêu học trò là quan tâm, chia sẻ nhau trong học tập và sinh hoạt hằng ngày; tôn trọng đối phương, không ghen tuông vô lý hay áp đặt; giúp nhau phát triển bản thân, rèn luyện đạo đức, nâng cao tinh thần học tập. Tình cảm này nếu đúng mực sẽ giúp các em học cách yêu thương, chăm sóc người khác và đồng thời rèn luyện nhân cách, góp phần hình thành con người tự tin, biết quan tâm và sẻ chia.

Ngược lại, tình yêu học trò sai lệch cần được cảnh giác. Một số bạn trẻ thể hiện tình cảm thái quá, bỏ bê học hành, sao chép hành vi người lớn hoặc thể hiện lố bịch trước bạn bè, dễ gây phản cảm. Những hành vi này không những ảnh hưởng đến kết quả học tập, rèn luyện, mà còn gây ra những hiểu lầm, xung đột không đáng có, khiến tuổi học trò mất đi sự hồn nhiên vốn có.

Khi tình yêu học trò được duy trì đúng mực, nó mang lại nhiều ý nghĩa tích cực. Các em học cách quan tâm, chia sẻ, cảm thông; rèn luyện kỹ năng giao tiếp, xây dựng nhân cách; tạo ra những kỷ niệm đẹp, là động lực để sống và học tập tích cực. Đây cũng là cơ sở để các em hình thành những mối quan hệ lành mạnh và bền vững trong tương lai.

Để duy trì tình yêu học trò đúng mực, các em nên tôn trọng quy định của nhà trường, gia đình, ưu tiên học tập và rèn luyện đạo đức, sức khỏe. Đồng thời, các em có thể học hỏi kinh nghiệm từ người lớn nhưng không sao chép thái quá. Biết điều chỉnh cảm xúc và hành vi sẽ giúp tình yêu học trò vừa đẹp vừa bổ ích, làm hành trang cho tình cảm trưởng thành sau này.

Tình yêu học trò là thiên hướng tự nhiên của con người, là những rung động trong sáng, hồn nhiên. Điều quan trọng là các em giữ tình cảm trong sáng, đúng mực, không để ảnh hưởng học hành, đồng thời biết trân trọng tuổi học trò, học cách yêu thương và sẻ chia. Khi đó, tình yêu học trò sẽ trở thành những kỷ niệm đẹp, giúp các em trưởng thành hơn về tâm hồn, nhân cách và tình cảm, làm nền tảng cho những tình cảm sâu sắc hơn trong tương lai.