NĂM MỚI CHÚC NHAU

Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau:

Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu.

Phen này ông quyết đi buôn cối,

Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu.

 

Lẳng lặng mà nghe nó chúc giàu:

Trăm, nghìn, vạn mớ để vào đâu?

Phen này, ắt hẳn gà ăn bạc,

Đồng rụng, đồng rơi, lọ phải cầu.

 

Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang:

Đứa thì mua tước, đứa mua quan.

Phen này ông quyết đi buôn lọng,

Vừa bán vừa la cũng đắt hàng.

 

Lẳng lặng mà nghe nó chúc con:

Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn.

Phố phường chật hẹp, người đông đúc,

Bồng bế nhau lên nó ở non.

(Trần Tế Xương)

Bài thơ Năm mới chúc nhau của Trần Tế Xương sử dụng thể thơ gì?

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích bài thơ Năm mới chúc nhau.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu tác giả Trần Tế Xương: nhà thơ trào phúng tiêu biểu cuối thế kỉ XIX, nổi tiếng với giọng thơ châm biếm, phê phán sâu cay mà hóm hỉnh.

- Giới thiệu bài thơ Năm mới chúc nhau: qua hình thức lời chúc đầu năm, tác giả vạch trần những thói đời thực dụng, giả dối và phê phán xã hội đương thời.

* Thân bài

- Khái quát chung

+ Bài thơ theo thể thơ thất ngôn, giọng điệu dí dỏm, châm biếm.

+ Mỗi khổ thơ gắn với một lời chúc, nhưng đều bị nhà thơ “lật mặt nạ” để phơi bày hiện thực.

- Khổ 1 (chúc thọ):

+ Lời chúc sống lâu thành cơ hội kinh doanh “cối giã trầu”.

+ Phê phán lối sống hình thức, chuộng hủ tục.

- Khổ 2 (chúc giàu):

+ Chúc tiền của đầy kho, nhưng thực chất đồng tiền trở thành trò đỏ đen, cờ bạc.

+ Tố cáo thói ăn chơi sa đọa, lối sống dựa vào may rủi.

- Khổ 3 (chúc sang):

+ Lời chúc sang trọng nhưng con đường lại là “mua tước, mua quan”.

+ Châm biếm hiện tượng mua quan bán chức, tham nhũng, đảo lộn giá trị.

- Khổ 4 (chúc con):

+ Lời chúc đông con nhiều cháu bị tác giả mỉa mai thành cảnh chen chúc, ngột ngạt.

+ Phản ánh thói quen sinh nhiều, không tính đến đời sống khó khăn.

- Nghệ thuật

+ Giọng điệu trào phúng sắc sảo, mỉa mai chua chát.

+ Điệp cấu trúc “Lẳng lặng mà nghe nó chúc…” tạo nhấn mạnh, gây ấn tượng.

+ Kết hợp giữa ngôn ngữ đời thường và hình ảnh dí dỏm, độc đáo.

- Ý nghĩa

+ Bài thơ phơi bày những thói tật xấu trong xã hội đương thời: mê tín hình thức, cờ bạc, mua quan bán chức, sinh đẻ vô tội vạ…

+ Thể hiện cái nhìn hiện thực sâu cay và tấm lòng lo đời, lo người của Trần Tế Xương.

* Kết bài

- Khẳng định giá trị hiện thực và nghệ thuật của bài thơ.

- Nhấn mạnh tài năng trào phúng độc đáo của Tú Xương: dùng tiếng cười để phê phán, cảnh tỉnh xã hội.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Trong lịch sử văn học Việt Nam cuối thế kỉ XIX, Trần Tế Xương (Tú Xương) là một trong những nhà thơ trào phúng đặc biệt sắc sảo. Thơ ông giàu tính hiện thực, có khả năng phơi bày và đả kích những thói hư tật xấu của xã hội đương thời bằng giọng điệu châm biếm hóm hỉnh nhưng cũng thấm đẫm nỗi đau đời. Bài thơ Năm mới chúc nhau là một tác phẩm tiêu biểu, nơi nhà thơ mượn hình thức lời chúc Tết vốn trang trọng, tốt đẹp để lật ngược và phơi bày sự giả dối, lố lăng của thói đời.

Mở đầu bài thơ, Tú Xương nhắc đến một lời chúc tưởng như đẹp đẽ và đầy nhân văn – lời chúc sống lâu, thọ trăm tuổi:

“Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau:

Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu.

Phen này ông quyết đi buôn cối,

Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu.”

Sống lâu vốn là niềm hạnh phúc, nhưng dưới cái nhìn trào phúng, lời chúc ấy lại trở thành gánh nặng hình thức: càng sống lâu thì thiên hạ càng phải giã trầu, lễ nghi càng rườm rà. Câu thơ “ông quyết đi buôn cối” gây bật cười, nhưng đồng thời cũng mỉa mai sâu cay vào những tập tục cổ hủ, biến niềm vui mừng thọ thành cơ hội phô trương, tốn kém.

Nếu như khổ thơ đầu tiên đã phơi bày thói nặng hình thức, thì sang khổ thứ hai, Tú Xương lại hướng cái nhìn châm biếm vào lời chúc giàu sang:

“Lẳng lặng mà nghe nó chúc giàu:

Trăm, nghìn, vạn mớ để vào đâu?

Phen này, ắt hẳn gà ăn bạc,

Đồng rụng, đồng rơi, lọ phải cầu.”

Ở đây, đồng tiền không hiện lên với giá trị lao động chân chính, mà lại gắn với những trò đỏ đen, cờ bạc. Cảnh “gà ăn bạc”, “đồng rụng, đồng rơi” đã phơi bày một xã hội sa đọa, nơi người ta coi giàu sang là kết quả của may rủi chứ không phải mồ hôi công sức. Tiếng cười bật ra từ sự châm chọc, nhưng ẩn sau đó là nỗi đau trước sự tha hóa trong cách sống của con người.

Không dừng lại ở đó, bài thơ tiếp tục đả kích thói chạy theo danh vọng bằng những con đường bất chính. Lời chúc sang trọng, quyền quý tưởng như đầy kiêu hãnh lại được lột tả bằng sự chua chát:

“Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang:

Đứa thì mua tước, đứa mua quan.

Phen này ông quyết đi buôn lọng,

Vừa bán vừa la cũng đắt hàng.”

Đáng lẽ sang trọng phải đến từ tài năng, đạo đức, thì nay lại chỉ cần tiền bạc để mua bán quan tước. Hình ảnh mỉa mai “đi buôn lọng” đã khái quát sự đảo lộn giá trị xã hội: quan quyền trở thành món hàng, thì lọng che quan cũng tất nhiên “đắt hàng”. Ở đây, tiếng cười trào phúng không chỉ để chế giễu cá nhân, mà còn là lời tố cáo mạnh mẽ thực trạng mua quan bán chức, một căn bệnh nhức nhối của xã hội thực dân nửa phong kiến.

Sau khi giễu nhại lời chúc thọ, chúc giàu, chúc sang, nhà thơ khép lại bằng lời chúc con đàn cháu đống – vốn là niềm hạnh phúc của nhiều gia đình truyền thống:

“Lẳng lặng mà nghe nó chúc con:

Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn.

Phố phường chật hẹp, người đông đúc,

Bồng bế nhau lên nó ở non.”

Thái độ châm biếm của nhà thơ thể hiện ngay ở việc lặp lại các cụm từ “nó lại, “cái sự giàu” và “sự lắm con”. Cách diễn đạt theo kiểu ngoa ngôn như “trăm ngàn vạn mớ” “sinh năm đẻ bảy” cũng là nhằm thể hiện thái độ mỉa mai, giễu cợt về sự ô hợp, lộn xộn của lũ người hợm của. Và cùng như hai khổ thơ trên, cứ sau mỗi lời bọn chúng chúc nhau, Tú Xương lại nêu lời bình luận của chính mình. Qua những lời bình luận ấy mà nhà thư thể hiện rõ hơn thái độ và tình cảm của ông. Không hiểu sao đọc những lời dự đoán của nhà thơ về bọn đông con, lắm của, nào là “Phen này ắt hẳn gà ăn bạc - Đồng rụng đồng rơi lọ phải cầu” hoặc “Phố phường chật hẹp người đông đúc - Bồng bế nhau lên nó ở non”, người đọc chỉ thấy buồn cười về một hiện thực nhố nhăng, một hiện thực đậm màu hài hước.

Đọc trọn bài thơ, ta nhận ra nét đặc sắc trong nghệ thuật của Trần Tế Xương. Điệp ngữ “Lẳng lặng mà nghe nó chúc…” lặp lại ở đầu mỗi khổ tạo nên nhịp điệu quen thuộc, gợi cảm giác như một điệp khúc châm biếm. Ngôn ngữ đời thường, hình ảnh dân dã như “buôn cối”, “gà ăn bạc”, “buôn lọng” khiến bài thơ vừa gần gũi vừa giàu tính châm biếm. Bút pháp phóng đại, nói ngược cùng giọng điệu mỉa mai đã giúp nhà thơ dựng lên một bức tranh hiện thực sinh động, nơi những thói hư tật xấu bị phơi bày trần trụi.

Tuy là thơ trào phúng, nhưng Năm mới chúc nhau không đơn thuần cười để mua vui. Tiếng cười ấy chất chứa nỗi đau và sự phẫn uất của một trí thức yêu nước, mong mỏi xã hội đổi thay. Qua những lời chúc Tết, Tú Xương đã vạch trần một xã hội đầy rẫy hủ tục, cờ bạc, tham nhũng và sự thiếu ý thức trong đời sống. Tiếng cười ấy, vì thế, mang giá trị cảnh tỉnh và ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

Năm mới chúc nhau là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho phong cách trào phúng của Trần Tế Xương. Mượn lời chúc đầu năm, tác giả đã khéo léo vạch trần những thói tật của xã hội bằng giọng điệu hóm hỉnh mà sâu cay. Bài thơ không chỉ để lại tiếng cười giòn giã mà còn gợi nhiều suy ngẫm về con người, về cách sống, và càng làm ta thêm trân trọng ngòi bút tài hoa, sắc sảo của Tú Xương – một bậc thầy trong dòng thơ trào phúng Việt Nam.