LỖ MŨI MƯỜI TÁM GÁNH LÔNG

Lỗ mũi mười tám gánh lông

Chồng yêu chồng bảo tơ hồng trời cho

Đêm nằm thì ngáy o o

Chồng yêu chồng bảo ngáy cho vui nhà

Đi chợ thì hay ăn quà

Chồng yêu chồng bảo về nhà đỡ cơm

Trên đầu những rác cùng rơm

Chồng yêu chồng bảo hoa thơm rắc đầu

(Ca dao khuyết danh)

Xác định phương thức biểu đạt của văn bản trên.

Nhân vật được khắc họa là người phụ nữ (người vợ) với những tật xấu và thói quen đời thường (ngoại hình, ngủ ngáy, hay ăn quà, đầu xuề xòa).

- Ngoại hình kém duyên: “Lỗ mũi mười tám gánh lông” — hình ảnh cường điệu, mô tả rất xấu.

- Ngáy khi ngủ: “Đêm nằm thì ngáy o o” — mất sự thùy mị, gây phiền.

- Ăn vụng, ham ăn quà: “Đi chợ thì hay ăn quà” — thiếu tiết kiệm/không thận trọng.

- Xuề xòa, bẩn bồng: “Trên đầu những rác cùng rơm” — không gọn gàng, luộm thuộm.

à Mỗi nét được đặt cạnh một câu bào chữa của chồng, làm nổi bật mâu thuẫn giữa thực tế và cách giải thích đầy yêu thương.

- Phóng đại: “Lỗ mũi mười tám gánh lông” là biểu hiện phóng đại quá mức, tạo hiệu ứng hài hước, làm nổi bật đặc điểm xấu một cách trào phúng.

à Tác dụng: gây cười, khiến lời miêu tả trở nên sống động và kịch liệt.

- Nói ngược: Chồng biến khuyết điểm thành ưu điểm: “Chồng yêu chồng bảo tơ hồng trời cho” (biến lỗ mũi nhiều lông thành duyên do trời ban), “Chồng yêu chồng bảo ngáy cho vui nhà” (biến ngáy thành niềm vui).

à Tác dụng: lật ngược đánh giá, vừa bộc lộ tình cảm vừa tạo tiếng cười trào phúng, đồng thời thể hiện thái độ khoan dung của người chồng.

Giọng điệu hóm hỉnh, trào phúng nhưng ấm áp, khoan dung. Hai yếu tố góp phần:

- Ngôn ngữ đời thường, giản dị (các hành động hàng ngày: ngủ, đi chợ, bồng bế) khiến bài gần gũi, dễ cười.

- Điệp ngữ “Chồng yêu chồng bảo…” lặp lại như một điệu đáp mềm mại, vừa che chở vừa mỉa mai nhẹ, tạo cảm giác âu yếm, tha thứ.

- Tình nghĩa vợ chồng, sự bao dung: Chồng nhìn nhận khuyết điểm của vợ bằng con mắt yêu thương, biến khiếm khuyết thành dễ thương.

- Vai trò gia đình truyền thống: Các chi tiết (đi chợ, bồng bế) gắn với nhiệm vụ nữ giới trong cộng đồng truyền thống.

- Ứng xử mềm mỏng bằng tiếng cười: Thay vì chỉ trích nặng, người chồng “chống chế” bằng lời dịu dàng, cho thấy cách giữ hòa khí gia đình bằng sự tha thứ và hài hước.

- Bố cục: gồm bốn đôi câu (mỗi đôi mô tả một khuyết điểm và câu đáp của chồng). Cấu trúc lặp tạo thành khuôn mẫu dễ nhớ.

- Nhịp điệu: câu thơ ngắn, nhịp đều, có điệp ngữ “Chồng yêu chồng bảo…” lặp nhiều lần như điệp khúc, phù hợp với giai điệu trình bày bằng ca hát. Những yếu tố này làm bài dễ thuộc, dễ truyền miệng và phù hợp với văn hóa ca dao – hát ví, dặm.

Tiếng cười trong bài ca dao không nhằm phê phán nặng nề người phụ nữ mà chủ yếu mang tính hóm hỉnh, trào lộng. Qua việc phóng đại khuyết điểm, lời thơ tạo nên sự hài hước, dí dỏm. Nhưng sâu xa hơn, tiếng cười còn mang ý nghĩa nhân văn: nó thể hiện thái độ khoan dung, yêu thương, biết chấp nhận và gắn bó trong tình nghĩa vợ chồng. Nhờ đó, tiếng cười không chỉ để giải trí mà còn để nhắc nhở về sự cảm thông, gìn giữ hạnh phúc gia đình.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: ý nghĩa của việc biết bao dung, tha thứ và nhìn nhận tích cực những khuyết điểm của người khác trong đời sống gia đình và xã hội

c. Hệ thống ý

- Giải thích

+ Bao dung: không khắt khe, chấp nhận điểm chưa tốt của người khác.

+ Tha thứ: không oán hận, không để lỗi lầm làm rạn nứt quan hệ.

+ Nhìn nhận tích cực: tìm ra mặt tốt, điểm mạnh, và khuyến khích phát triển.

- Bàn luận – ý nghĩa

+ Trong gia đình: giúp các thành viên sống hòa hợp, tạo bầu không khí yêu thương, hạnh phúc.

+ Trong xã hội: giảm mâu thuẫn, tăng sự cảm thông, tôn trọng lẫn nhau, góp phần xây dựng cộng đồng văn minh.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Trong cuộc sống, mỗi con người đều có những khuyết điểm, sai sót hay thói quen chưa tốt. Việc biết bao dung, tha thứ và nhìn nhận tích cực những khuyết điểm của người khác là thái độ sống vô cùng quan trọng, góp phần xây dựng các mối quan hệ hài hòa. Bao dung giúp con người không khắt khe, dễ cảm thông với lỗi lầm của người khác, từ đó tránh những mâu thuẫn không đáng có. Tha thứ là khả năng vượt qua hận thù, quên đi những điều tiêu cực để giữ gìn tình cảm gắn bó, duy trì sự bình yên trong các mối quan hệ. Đồng thời, nhìn nhận tích cực những khuyết điểm cho phép chúng ta thấy được mặt tốt, khuyến khích sự tiến bộ và tạo ra những kết nối tích cực. Trong gia đình, thái độ này giúp các thành viên sống hòa hợp, yêu thương và thấu hiểu lẫn nhau. Trong xã hội, nó làm giảm mâu thuẫn, tăng sự cảm thông, tôn trọng và góp phần xây dựng cộng đồng văn minh, thân thiện. Như vậy, biết bao dung, tha thứ và nhìn nhận tích cực khuyết điểm không chỉ là một đức tính cá nhân quý báu mà còn là nguyên tắc ứng xử xã hội cần thiết, giúp con người sống tốt hơn, mối quan hệ được bền chặt và xã hội trở nên hòa hợp, văn minh.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích bài ca dao.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu bài ca dao: Một trong những bài ca dao trào phúng dân gian nổi tiếng, khắc họa hình ảnh người phụ nữ với những khiếm khuyết nhưng vẫn được nhìn nhận bằng con mắt yêu thương, dí dỏm.

- Nêu luận điểm: Bài ca dao vừa mang tính trào phúng, vừa gửi gắm bài học về thái độ bao dung, tha thứ và tình nghĩa vợ chồng.

* Thân bài

- Phân tích nội dung

+ Khắc họa hình ảnh người phụ nữ:

•       Ngoại hình kém duyên, “lỗ mũi mười tám gánh lông”.

•       Thói quen sinh hoạt: ngủ ngáy, ăn quà, đầu luộm thuộm.

+ Lời biện bạch của người chồng:

•       Biến khuyết điểm thành điều đáng yêu, dịu dàng.

•       Thể hiện sự bao dung, yêu thương và hài hước.

- Phân tích nghệ thuật, biện pháp tu từ

+ Điệp ngữ: “Chồng yêu chồng bảo…” lặp lại, tạo nhịp điệu, nhấn mạnh thái độ của người chồng.

+ Phóng đại: Hình ảnh “lỗ mũi mười tám gánh lông” tạo hiệu ứng hài hước, trào phúng.

+ Nói ngược / nói trái lại: Biến khuyết điểm thành ưu điểm.

+ Ngôn ngữ giản dị, đời thường: Gần gũi, dễ nhớ, tạo hiệu quả biểu cảm và hài hước.

- Ý nghĩa bài ca dao

+ Thể hiện tình nghĩa vợ chồng, sự bao dung và nhẫn nhịn trong gia đình.

+ Tiếng cười trào phúng vừa giải trí vừa mang giá trị giáo dục về cách ứng xử trong đời sống.

+ Nhấn mạnh thái độ tích cực, biết cảm thông, giúp mối quan hệ bền chặt, xã hội hòa hợp.

* Kết bài

- Khẳng định giá trị của bài ca dao: Là tác phẩm trào phúng giàu tính hiện thực, vừa gây cười vừa nhắc nhở con người sống bao dung, yêu thương và biết tha thứ.

- Liên hệ: Bài ca dao vẫn còn ý nghĩa trong đời sống hiện nay, là bài học về cách đối nhân xử thế trong gia đình và xã hội.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Trong kho tàng ca dao, tục ngữ Việt Nam, nhiều tác phẩm không chỉ giàu giá trị giải trí mà còn ẩn chứa bài học sâu sắc về đạo đức, cách ứng xử và quan niệm sống. Bài ca dao là một trong những tác phẩm tiêu biểu, vừa mang tính trào phúng vừa gửi gắm bài học về thái độ bao dung, tha thứ và tình nghĩa vợ chồng. Qua giọng điệu hóm hỉnh, bài ca dao khắc họa sinh động hình ảnh người phụ nữ với những khiếm khuyết đời thường, đồng thời ca ngợi sự khoan dung, tinh tế của người chồng.

Lỗ mũi mười tám gánh lông

Chồng yêu chồng bảo tơ hồng trời cho

Đêm nằm thì ngáy o o

Chồng yêu chồng bảo ngáy cho vui nhà

Đi chợ thì hay ăn quà

Chồng yêu chồng bảo về nhà đỡ cơm

Trên đầu những rác cùng rơm

Chồng yêu chồng bảo hoa thơm rắc đầu

Nội dung bài ca dao xoay quanh những nét xấu, thói quen chưa tốt của người phụ nữ trong sinh hoạt và đời sống hàng ngày. Bài mở đầu bằng hình ảnh ngoại hình kém duyên, được phóng đại thành “lỗ mũi mười tám gánh lông”, tạo hiệu ứng hài hước và khiến người đọc bật cười. Tiếp đó, người phụ nữ hiện lên với những thói quen sinh hoạt ngớ ngẩn hoặc luộm thuộm: “đêm nằm thì ngáy o o”, “đi chợ thì hay ăn quà”, “trên đầu những rác cùng rơm”. Những chi tiết này phản ánh một cách chân thực, gần gũi, nhưng cũng đầy trào phúng những khuyết điểm mà bất cứ người phụ nữ nào cũng có thể mắc phải trong đời sống thường nhật. Tuy nhiên, thay vì chỉ trích hay chế giễu, bài ca dao đặt vào đó lời bào chữa dịu dàng của người chồng, biến những khiếm khuyết thành điều đáng yêu, đáng cười mà vẫn tràn đầy tình nghĩa.

Nghệ thuật của bài ca dao chính là điểm nhấn làm nên sức hấp dẫn và giá trị giáo dục của tác phẩm. Điệp ngữ “Chồng yêu chồng bảo…” được lặp lại nhiều lần, vừa tạo nhịp điệu vui nhộn vừa nhấn mạnh thái độ khoan dung, yêu thương của người chồng. Thủ pháp phóng đại xuất hiện trong hình ảnh “lỗ mũi mười tám gánh lông”, làm nổi bật đặc điểm xấu một cách hài hước, khiến người đọc vừa cười vừa suy ngẫm. Bên cạnh đó, nói ngược (biến khuyết điểm thành ưu điểm) là chiêu mĩ thuật trào phúng đặc sắc: ngáy ngủ trở thành “cho vui nhà”, đầu luộm thuộm thành “hoa thơm rắc đầu”. Ngôn ngữ đời thường, gần gũi giúp bài thơ dễ nhớ, dễ thuộc và dễ truyền miệng, đồng thời làm bật lên tiếng cười nhẹ nhàng, dí dỏm nhưng sâu sắc.

Bài ca dao không chỉ đơn thuần gây cười mà còn gửi gắm những giá trị nhân văn. Thái độ bao dung, tha thứ và nhìn nhận tích cực những khuyết điểm của người khác được thể hiện rõ nét qua người chồng. Ông không chỉ dung thứ mà còn biến khuyết điểm thành điều đáng yêu, tạo ra bầu không khí yêu thương, hòa hợp trong gia đình. Từ đó, bài ca dao nhắc nhở mỗi người về tinh thần thấu cảm, khoan dung và biết nhìn nhận mặt tích cực trong con người, phẩm chất cần thiết trong đời sống hàng ngày. Trong xã hội rộng lớn hơn, thái độ này góp phần giảm mâu thuẫn, tăng sự gắn kết và xây dựng cộng đồng văn minh, hòa hợp.

Bài ca dao trên là một tác phẩm trào phúng đặc sắc, vừa khắc họa hiện thực đời sống, vừa thể hiện giá trị tinh thần và đạo đức. Qua giọng điệu hài hước, những thủ pháp nghệ thuật sinh động, ca dao ca ngợi tình nghĩa vợ chồng, lòng bao dung và thái độ tích cực trước khuyết điểm của con người. Tiếng cười mà bài ca dao mang lại không chỉ là niềm vui giải trí, mà còn là bài học về cách sống, cách ứng xử, giúp con người biết cảm thông, thấu hiểu và yêu thương lẫn nhau. Đây chính là giá trị lâu bền của tác phẩm, vẫn còn nguyên tính thời sự trong đời sống hiện nay, nhắc nhở con người sống nhân hậu, xây dựng mối quan hệ gia đình và xã hội hòa hợp, bền vững.