CỦ KHOAI NƯỚNG

Sau trận mưa rào vòm trời như được rửa sạch, trở nên xanh và cao hơn. Đã chớm hè nhưng trời vẫn lành lạnh, cái lạnh làm người ta hưng phấn và chóng đói. Thường Mạnh đi học về là đi thả trâu. Tối mịt cậu rong trâu về, đầu tưởng tượng đến một nồi cơm bốc khói nghi ngút.

Nhưng từ giờ đến tối còn lâu và cậu cần phải tìm được một việc gì đó trong khi con trâu đang mải miết gặm cỏ. Cậu bèn ngồi đếm từng con sáo mỏ vàng đang nhảy kiếm ăn trên cánh đồng màu đã thu hoạch. Thỉnh thoảng chúng lại nghiêng ngó nhìn cậu, ý chừng muốn dò la xem "anh bạn khổng lồ" kia có thể chơi được không. Chợt Mạnh phát hiện ra một đám mầm khoai đỏ au, mập mạp, tua tủa hướng lên trời. Kinh nghiệm đủ cho cậu biết bên dưới những chiếc mầm là củ khoai lang sót. Với bất cứ đứa trẻ trâu nào thì điều đó cũng tương đương với một kho báu. Nó bị sót lại từ trước Tết và bây giờ nó sẽ rất ngọt. Để xem, anh bạn to cỡ nào? Không ít trường hợp bên dưới chỉ là một mẩu khoai. Nước miếng đã kịp tứa khắp chân răng khi cậu tưởng tượng đến món khoai nướng. Ruột nó trong như thạch. Những giọt mật trào ra, gặp lửa tạo một thứ hương thơm chết người, nhất là khi trời lại lành lạnh thế này. Thật may là mình đem theo lửa - cậu lẩm bẩm. Sợ niềm hy vọng đi veo mất nên cậu rón rén bới lớp đất mềm lên. Khi cậu hoàn toàn tin nó là một củ khoai thì cậu thọc sâu tay vào đất, sâu nữa cho đến khi những ngón tay cậu ôm gọn củ khoai khá bự, cậu mới từ từ lôi nó lên. Chà, thật tuyệt vời. Nó không chỉ đơn thuần là củ khoai sót. Nó y như quà tặng, một thứ kho báu trời đất ban riêng cho cậu.

Mạnh đã có việc để làm, mà lại là một việc làm người ta háo hức. Trong chốc lát đống cành khô bén lửa và đợi đến khi nó chỉ còn lớp than hồng rực Mạnh mới vùi củ khoai vào. Cậu ngồi im lắng nghe một sự dịch chuyển vô cùng tinh tế dưới lớp than, cùi trắng muốt đang bị sức nóng ủ cho thành mật. Từng khoảnh khắc với Mạnh lúc này trở nên vô cùng huyền diệu. Rồi có một mùi thơm cứ đậm dần, cứ quánh lại, lan tỏa, xoắn xuýt. Cậu nhớ lại có lần bà kể, nhờ đúng một củ khoai nướng mà ông cậu thoát chết đói và sau đó làm nên sự nghiệp. Chuyện như cổ tích nhưng lại có thật. Nào, để xem sau đây cậu sẽ làm nên công trạng gì.

Chợt cậu thấy có hai người, một lớn, một bé đang đi tới. Ông già ôm theo bọc tay nải còn cậu bé thì cứ ngoái cổ lại phía làng. Cậu nhận ra hai ông cháu lão ăn mày ở xóm bên. Hôm nay, chẳng có phiên chợ sao ông cháu lão cũng ra khỏi nhà nhỉ. Vài lần giáp mặt cậu bé và thấy mặt mũi nó khá sáng sủa. Bố mẹ nó chết trong một trận lũ quét nên nó chỉ trông cậy vào người ông mù lòa. Mạnh lén trút ra tiếng thở dài khi ông cháu lão ăn mày đã đến rất gần. Có thể thấy rõ cánh mũi lão phập phồng như hà hít tìm thứ mùi vị gì đó. Cậu bé vẫn câm lặng, thỉnh thoảng lén nhìn Mạnh.

- Mùi gì mà thơm thế - ông cậu bé lên tiếng - Hẳn ai đang nướng khoai. Ngồi nghỉ một lát để ông xin lửa hút điếu thuốc đã cháu.

Ông lão lần túi lấy gói thuốc lào. Thằng bé giúp ông tháo khỏi lưng chiếc điếu nhỏ xíu. Mùi khoai nướng vẫn ngào ngạt và Mạnh đành ngồi chết gí, không dám động cựa. Chỉ khi ông lão nhờ, cậu mới cúi xuống thổi lửa. Chà, ông cháu lão mà ngồi dai là củ khoai cháy mất. Đã có mùi vỏ cháy. Lửa sẽ lấn dần vào cho đến khi biến củ khoai thành đen thui mới thôi. Dường như đoán được nỗi khó xử của Mạnh, ông lão bảo:

- Tôi chỉ xin lửa thôi...

 Mạnh như bị bắt quả tang đang làm chuyện vụng trộm, mặt đỏ lên. Nhưng ông lão mắt lòa không thể nhìn thấy còn cậu bé ý tứ nhìn đi chỗ khác.

 - Thôi, chào cậu nhé. Ta đi tiếp đi cháu!

Ông lật đật đứng dậy, bám vào vai cậu bé, vội vã bước. Cậu bé lặng lẽ nhìn Mạnh như muốn xin lỗi vì đã làm khó cho cậu. Cái nhìn đĩnh đạc của một người tự trọng, không muốn bị thương hại khiến Mạnh vội cúi gằm xuống. Ôi, giá như có ba củ khoai, chí ít cũng là hai củ. Đằng này chỉ có một... Mạnh thấy rõ tiếng chân hai ông cháu xa dần. Nhưng chính khi ấy, khi củ khoai nóng hổi, lớp vỏ răn lại như từng gợn sóng nằm phơi ra trước mắt Mạnh, thì nỗi chờ đón háo hức lúc trước cũng tiêu tan mất. Giờ đây củ khoai như là nhân chứng cho một việc làm đáng hổ thẹn nào đó. Dù Mạnh có dối lòng rằng mình chẳng có lỗi gì sất nhưng cậu vẫn không dám chạm vào củ khoai... Hình như đã có người phải quay mặt đi vì không dám ước có được nó. Có thể ông nội cậu đã từng nhìn củ khoai nướng cho ông làm nên sự nghiệp bằng cái cách đau đớn như vậy.

Mặc dù rong trâu về từ chiều nhưng mãi tối mịt Mạnh mới vào nhà. Giờ đây mới là lúc cậu sống trọn vẹn với cảm giác ngây ngất của người vừa được ban tặng một món quà vô giá. Cậu nhắm mắt lại mường tượng giây phút cậu bé kia mở gói giấy báo ra. Nửa củ khoai khi đó sẽ khiến cậu ta liên tưởng đến phép lạ, có thể lắm chứ! Và rồi cậu thấy lâng lâng đến mức chính mình tự hỏi liệu đây có phải là giấc mơ?

                                                                         (Theo Truyện ngắn Tạ Duy Anh)

Hoàn cảnh xuất hiện của Mạnh khi bắt đầu câu chuyện là gì?

Cậu nhìn thấy đám mầm khoai đỏ au, mập mạp, hướng lên trời. Dựa trên kinh nghiệm, Mạnh biết bên dưới những chiếc mầm đó có củ khoai lang sót từ trước Tết. Hình ảnh này thể hiện trí tò mò, nhạy bén và tinh thần khám phá của cậu.

Mạnh hứng khởi, hào hứng, tưởng tượng đến món khoai nướng với hương thơm và vị ngọt. Cậu coi củ khoai như một “kho báu trời đất ban riêng”, niềm vui xen lẫn háo hức và sự ngây ngất, thể hiện hồn nhiên, yêu đời của trẻ con.

Mạnh cẩn thận bới đất, nhóm lửa, ủ khoai trong than hồng và chăm chú quan sát. Hành động này cho thấy cậu tỉ mỉ, kiên nhẫn, biết tận hưởng niềm vui từ lao động và có khả năng tập trung cao độ.

Khi gặp họ, Mạnh lúng túng, ngượng ngùng, cảm thấy khó xử và đôi chút xấu hổ vì sợ ảnh hưởng đến củ khoai. Cậu nhận ra phẩm cách và lòng tự trọng của cậu bé ăn mày, từ đó xuất hiện cảm giác đồng cảm, thức tỉnh lương tâm.

Cậu bé nghèo nhưng sáng sủa, lặng lẽ, biết giữ phẩm cách, không muốn bị thương hại. Nhân vật này thể hiện sức sống và phẩm cách con người trong hoàn cảnh khó khăn, tạo đối lập với sự háo hức, trẻ con và ích kỉ tiềm ẩn của Mạnh.

Củ khoai là niềm vui giản dị, là “kho báu” thiên nhiên, đồng thời tượng trưng cho hạnh phúc, lao động, trải nghiệm và sự trưởng thành trong nhận thức của Mạnh. Câu chuyện nhấn mạnh giá trị từ những điều bình thường trong đời sống nông thôn.

Truyện sử dụng ngôi kể thứ ba, tập trung vào nội tâm Mạnh. Điều này giúp người đọc hiểu rõ cảm xúc, tưởng tượng, xung đột nội tâm và suy nghĩ của nhân vật, đồng thời tạo sự đồng cảm và trải nghiệm trực tiếp với nhân vật.

Tác giả sử dụng chi tiết đời thường (cánh đồng, mầm khoai, than hồng, mùi khoai nướng) kết hợp tả nội tâm để tạo không gian sinh động, vừa thực vừa giàu cảm xúc. Nghệ thuật này làm nổi bật trạng thái tinh thần của Mạnh và giá trị nhân văn của truyện.

Truyện ca ngợi niềm vui giản dị từ lao động và thiên nhiên, nhấn mạnh phẩm cách, lòng tự trọng và sự chia sẻ. Nó cũng phản ánh quá trình nhận thức, trưởng thành về cảm xúc và đạo đức của trẻ em, giúp người đọc suy ngẫm về những giá trị nhân văn trong đời sống hàng ngày.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: vai trò của sự chia sẻ.

c. Hệ thống ý

- Giải thích:

+ Chia sẻ là hành động san sẻ, trao đi một phần những gì mình có (niềm vui, cảm xúc, khó khăn, vật chất) cho người khác.

+ Thông qua chia sẻ, con người thể hiện sự quan tâm, đồng cảm và lòng nhân ái.

+ Chia sẻ giúp giảm bớt ích kỉ, tăng sự thấu hiểu và gắn kết giữa người với người.

- Bàn luận:

+ Xây dựng mối quan hệ tốt đẹp, tạo niềm tin và tình cảm giữa con người.

+ Rèn luyện phẩm chất: đồng cảm, trắc ẩn, tinh thần hợp tác và trách nhiệm.

+ Mang lại niềm vui, sự hài lòng, làm đời sống tinh thần phong phú hơn.

+ Góp phần tạo xã hội văn minh, đoàn kết, giảm xung đột và ích kỉ.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Trong cuộc sống, con người không thể tồn tại một mình mà luôn cần sự gắn kết và quan tâm lẫn nhau. Chia sẻ là hành động trao đi một phần những gì mình có, từ niềm vui, cảm xúc đến vật chất hay sự quan tâm, cho người khác. Qua chia sẻ, con người thể hiện lòng nhân ái, sự đồng cảm và bớt ích kỉ, đồng thời xây dựng mối quan hệ gắn bó, niềm tin và tình cảm giữa mọi người. Khi biết chia sẻ, mỗi người rèn luyện phẩm chất, tinh thần hợp tác, lòng trắc ẩn và ý thức trách nhiệm, từ đó sống có nghĩa hơn và biết quan tâm tới người khác. Hơn nữa, chia sẻ mang lại niềm vui và sự hài lòng cho cả người cho lẫn người nhận, làm phong phú đời sống tinh thần và cảm xúc. Trên bình diện xã hội, chia sẻ góp phần xây dựng cộng đồng văn minh, nhân văn, giảm xung đột và ích kỉ, đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho sự hợp tác và phát triển chung. Như vậy, sự chia sẻ không chỉ mang giá trị trước mắt mà còn hình thành nhân cách, nâng cao đời sống tinh thần, giúp con người sống có trách nhiệm, biết quan tâm và đóng góp cho cộng đồng tốt đẹp hơn.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: nhân vật Mạnh.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu truyện ngắn và nhân vật Mạnh.

- Khẳng định vai trò của nhân vật Mạnh: là trung tâm của truyện, thể hiện cảm xúc và trải nghiệm về sự háo hức, lòng ích kỉ và tình thương, đồng thời phản ánh sự trưởng thành trong nhận thức.

* Thân bài

- Tính cách, cảm xúc của Mạnh

+ Ban đầu: háo hức, ích kỉ, chỉ quan tâm đến niềm vui và củ khoai riêng mình.

×        Miêu tả chi tiết cảm giác háo hức khi phát hiện củ khoai.

×        Thể hiện sự mường tượng, tưởng tượng về hương vị, niềm vui cá nhân.

+ Khi gặp hai ông cháu ăn mày: bối rối, xấu hổ, khó xử.

×        Cảm giác “chết đứng” khi phải quyết định có chia sẻ hay không.

×        Thể hiện sự rung động tâm lý, đồng cảm với người khác.

- Những hành động, quyết định của Mạnh

+ Bối rối trước yêu cầu xin lửa của ông cháu ăn mày → thể hiện sự đấu tranh nội tâm.

+ Cuối cùng: không giữ củ khoai riêng cho mình, nhận ra giá trị của lòng tự trọng, sự tôn trọng người khác.

+ Cho thấy quá trình nhận thức về đạo đức, ý thức chia sẻ và đồng cảm hình thành.

- Ý nghĩa, vai trò của nhân vật

+ Phản ánh trải nghiệm, cảm xúc tự nhiên của trẻ em: vừa háo hức, ích kỉ vừa biết đồng cảm.

+ Thể hiện thông điệp nhân văn: lòng trắc ẩn, sự chia sẻ và tôn trọng người khác.

+ Nhân vật là trung tâm để người đọc chiêm nghiệm về giá trị đạo đức và hành vi đúng đắn.

* Kết bài

- Khẳng định nhân vật Mạnh thể hiện sự trưởng thành trong nhận thức về lòng nhân ái và chia sẻ.

- Nhấn mạnh ý nghĩa nhân văn của truyện: qua Mạnh, người đọc nhận ra giá trị của đồng cảm, chia sẻ và phẩm chất con người.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Trong truyện ngắn của Tạ Duy Anh, nhân vật Mạnh hiện lên như hình ảnh tiêu biểu của một cậu bé trải nghiệm những cảm xúc tự nhiên, từ háo hức, ích kỉ đến đồng cảm và trưởng thành trong nhận thức. Mạnh là trung tâm của truyện, là mắt xích dẫn dắt mọi tình huống, qua đó thể hiện các giá trị nhân văn sâu sắc về lòng trắc ẩn, sự chia sẻ và ý thức về phẩm cách con người.

Ngay từ đầu truyện, Mạnh được miêu tả là một cậu bé hồn nhiên, tò mò và đầy háo hức. Sau trận mưa, khi đi thả trâu, cậu phát hiện ra những củ khoai lang sót, và lập tức tưởng tượng về hương vị ngọt ngào của chúng. Cảm giác này khiến Mạnh vui mừng, háo hức và hoàn toàn tập trung vào niềm vui cá nhân, thể hiện sự ích kỉ tự nhiên của trẻ con. Những chi tiết về sự tưởng tượng tỉ mỉ, từ “những giọt mật trào ra, gặp lửa tạo một thứ hương thơm chết người” cho thấy Mạnh say mê trong niềm háo hức, chỉ nghĩ đến lợi ích của bản thân, chưa quan tâm đến người khác.

Tuy nhiên, khi hai ông cháu ăn mày xuất hiện, toàn bộ tâm trạng của Mạnh thay đổi. Cậu đứng trước tình huống khó xử khi ông cháu nhờ lửa để hút thuốc. Đây là khoảnh khắc thể hiện sự đấu tranh nội tâm, vừa lo sợ mất củ khoai, vừa rung động trước hoàn cảnh khó khăn của người khác. Những diễn biến tâm lý của Mạnh được tác giả khắc họa tinh tế: “Mạnh đứng chết gí, không dám động cựa… Mặt đỏ lên”, cho thấy cậu vừa xấu hổ, vừa đồng cảm. Qua đó, Mạnh bắt đầu nhận thức được giá trị của lòng trắc ẩn và sự chia sẻ, đồng thời hình thành cảm giác tôn trọng và tự trọng trước người khác.

Hành động của Mạnh trong tình huống này phản ánh quá trình trưởng thành về nhận thức và phẩm chất đạo đức. Cậu không giấu niềm vui riêng, nhưng cũng biết nhường nhịn, thể hiện sự tinh tế và đồng cảm với người khác. Sự bối rối, khó xử và cuối cùng là lựa chọn nhường nhịn, dù bên trong vẫn muốn giữ củ khoai, cho thấy cậu đã biết cân nhắc giữa lợi ích cá nhân và sự quan tâm đến người khác. Đây là bước ngoặt quan trọng, giúp Mạnh trải nghiệm cảm giác trưởng thành và hiểu giá trị của chia sẻ trong cuộc sống.

Ngoài tính cách và hành động, nhân vật Mạnh còn thể hiện sự nhạy cảm và quan sát tinh tế. Cậu không chỉ nhận biết mùi hương của củ khoai, mà còn quan sát cử chỉ, ánh mắt và hành vi của hai ông cháu ăn mày. Sự nhạy cảm này không chỉ khiến Mạnh sống hết mình với niềm vui cá nhân, mà còn giúp cậu nhận ra hoàn cảnh khó khăn của người khác, từ đó hình thành cảm xúc đồng cảm và hành vi ứng xử đúng đắn. Tác giả đã thành công trong việc khắc họa một nhân vật giàu trải nghiệm nội tâm, khiến người đọc đồng cảm và suy ngẫm về những giá trị đạo đức giản dị nhưng sâu sắc.

Nhân vật Mạnh còn có ý nghĩa giáo dục và nhân văn. Qua cậu, độc giả nhận ra rằng trải nghiệm cá nhân, dù là niềm vui nhỏ bé như được nướng một củ khoai, cũng có thể trở thành cơ hội để nhận thức về chia sẻ, đồng cảm và phẩm chất con người. Cậu bé không chỉ là hình ảnh của sự háo hức và ích kỉ tự nhiên, mà còn là hình ảnh của sự trưởng thành trong nhận thức, biết cân nhắc giữa lợi ích bản thân và cảm xúc, quyền lợi của người khác. Nhân vật Mạnh vì vậy không chỉ là trung tâm của truyện mà còn là cầu nối để tác giả truyền tải thông điệp nhân văn: sống đồng cảm, biết chia sẻ và tôn trọng người khác.

Mạnh là nhân vật tiêu biểu cho cảm xúc và tâm lý trẻ em, nhưng cũng vượt lên trên đó để trở thành hình ảnh phản chiếu các giá trị đạo đức, nhân văn phổ quát. Qua Mạnh, người đọc được nhắc nhở về lòng trắc ẩn, sự chia sẻ và ý thức về phẩm cách con người. Sự tinh tế trong quan sát, đấu tranh nội tâm và hành động của cậu thể hiện quá trình hình thành nhân cách, giúp cậu trưởng thành hơn về nhận thức và cảm xúc. Nhân vật Mạnh vì vậy vừa gần gũi, sinh động, vừa chứa đựng giá trị giáo dục sâu sắc, khiến truyện ngắn không chỉ hấp dẫn về tình huống mà còn giàu ý nghĩa nhân văn.