Văn bản ngữ liệu

LỄ CÚNG CƠM MỚI - NÉT VĂN HÓA CỦA ĐỒNG BÀO TÂY NGUYÊN

                                                                                      (Tác giả: Tuyết Trịnh)

Lễ cúng cơm mới được tổ chức hàng năm sau vụ mùa thu hoạch để các dân tộc thiểu số như Xơ Đăng, Ê Đê, Thái… tạ ơn trời đất vì đã cho một vụ mùa bội thu. Tại Tây Nguyên, đây là một trong những lễ hội đặc trưng, phổ biến ở nhiều địa phương trong đó có Lâm Đồng.

1. Lịch sử hình thành Lễ Cúng Cơm Mới

Từ xa xưa, sau mỗi vụ mùa, các dân tộc sinh sống tại khu vực Tây Nguyên đều tổ chức lễ hội ăn mừng lúa mới về nhà và nấu những bữa cơm đầu tiên bằng hạt thóc vừa thu hoạch. Lễ hội này có ý nghĩa tôn vinh lúa gạo mà thần linh đã ban cho con người, thể hiện lòng thành kính với trời đất, thần sông thần suối, thần gió thần mưa, thần sấm, thần đất đã cho người dân mưa thuận, gió hòa, làm ăn thuận lợi.

Với mỗi dân tộc, mỗi địa phương lại có những cách tổ chức cúng mừng vụ mùa thu hoạch khác nhau. Cho đến hiện nay, khi văn hóa ngày càng có sự giao thoa thì lễ hội này đã có tên gọi chung là Lễ Cúng Cơm Mới, được biết đến là lễ hội đặc trưng của nhiều dân tộc, vừa có nét giống vừa có nét khác biệt. Đối với du khách muốn tìm hiểu về văn hóa và lễ hội của người dân địa phương tại Tây Nguyên thì đây chắc chắn là lễ hội bạn tuyệt đối không nên bỏ lỡ.

2. Đôi nét về Lễ cúng cơm mới truyền thống

2.1. Cách tổ chức Lễ cúng cơm mới

Khác với các lễ hội khác, khi người dân trong thôn bản sẽ tập trung để tổ chức cùng nhau thì Lễ Cúng cơm mới lại tổ chức tuần tự từ nhà này sang nhà khác. Những gia đình trong buôn đã sắp xếp và thỏa thuận từ trước, vì thế sẽ cùng hợp tác để lễ hội diễn ra suôn sẻ nhất.

Quy mô Lễ Cúng cơm mới tại mỗi nhà cũng sẽ khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện gia đình cũng như lượng lúa gạo thu hoạch được của vụ mùa năm ấy. Các gia đình bội thu sẽ tổ chức rất lớn, mời hàng xóm bà con cùng đến chung vui, cùng ăn uống nhảy múa, có thể kéo dài trong một ngày hoặc thậm chí vài ngày. Đối với những gia đình khó khăn hơn, Lễ Cúng cơm mới sẽ được diễn ra đơn giản, tiết kiệm, giản lược để phù hợp với điều kiện kinh tế. Quy mô tổ chức lễ hội này cũng được coi là một trong những biểu hiện để phân biệt tầng lớp giàu nghèo của các dân tộc thiểu số.

2.2. Ý nghĩa Lễ cúng cơm mới

Như đã đề cập, Lễ cúng cơm mới trước hết là để ăn mừng vụ mùa, ăn mừng lúa thóc về nhà. Bên cạnh đó đây cũng là dịp để người dân cúng thần, cúng hồn lúa, cúng tổ tiên, gửi gắm những mong cầu về sức khỏe cho gia đình, mong cầu những vụ mùa sau tiếp tục được bội thu, được lúa thóc đầy bồ.

Bên cạnh đó Lễ Cúng cơm mới còn là dịp để người dân trong bản quây quần lại để vui chơi, tiếng cồng chiêng nổi lên, nhảy múa ca hát suốt ngày đêm. Đặc biệt với những năm thời tiết thuận lợi, cả bản đều bội thu thì lễ hội này như kéo dài vô tận, từ nhà này qua nhà khác, tụ họp vui chơi không ngừng nghỉ.

(Dẫn theo sách Hướng dẫn làm bài kiểm tra định kỳ,

đề giao lưu học sinh giỏi Ngữ văn 7; NXB ĐH quốc gia Hà Nội; trang 201, 202)

Văn bản Lễ Cúng Cơm Mới – nét văn hóa của đồng bào Tây Nguyên thuộc thể loại nào?

Phương thức chính là thuyết minh.

Giới thiệu lễ hội Lễ Cúng Cơm Mới, nguồn gốc, cách tổ chức, ý nghĩa và giá trị văn hóa đặc trưng của các dân tộc Tây Nguyên.

Triển khai theo hai phần: (1) Lịch sử hình thành lễ hội, (2) Đôi nét về lễ cúng cơm mới truyền thống gồm cách tổ chức và ý nghĩa.

Tổ chức tuần tự từ nhà này sang nhà khác; quy mô khác nhau tùy gia đình bội thu hay khó khăn; có ăn uống, nhảy múa, cồng chiêng, kéo dài vài ngày.

Giúp người đọc hình dung không khí lễ hội sinh động; tạo cảm giác gần gũi, vui tươi; tăng tính trực quan cho thông tin.

Ngôn ngữ trang trọng, rõ ràng, khách quan; sử dụng từ gợi hình, mô tả sinh động để tạo hình ảnh lễ hội dễ tiếp nhận.

Nghĩa từ Hán Việt bội thu: thu hoạch được nhiều hơn bình thường.

Thể hiện lòng biết ơn thiên nhiên, thần linh và tổ tiên; mong cầu mùa màng bội thu; gắn kết cộng đồng; giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Có; nhờ trình bày nguồn gốc, cách tổ chức, ý nghĩa lễ hội, chi tiết sinh động về các hoạt động và cộng đồng, giúp người đọc nhận thức rõ nét giá trị văn hóa truyền thống.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: ý nghĩa của lễ hội đối với đời sống cộng đồng và văn hóa Tây Nguyên.

c. Hệ thống ý

- Chi tiết về cách tổ chức, không khí lễ hội:

+ Tổ chức tuần tự từ nhà này sang nhà khác.

+ Ăn uống, nhảy múa, tiếng cồng chiêng rộn rã.

+ Quy mô tùy thuộc vào gia đình bội thu hay khó khăn.

- Ý nghĩa văn hóa – xã hội:

+ Tạ ơn trời đất, thần linh, tổ tiên; mong mùa màng bội thu.

+ Gắn kết cộng đồng, tăng tình đoàn kết giữa các hộ gia đình trong buôn làng.

+ Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào Tây Nguyên.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Lễ Cúng Cơm Mới là một lễ hội truyền thống đặc sắc của các dân tộc Tây Nguyên, được tổ chức hàng năm sau vụ mùa thu hoạch. Lễ hội không chỉ mang ý nghĩa tạ ơn trời đất, thần linh và tổ tiên mà còn thể hiện sự gắn kết cộng đồng trong buôn làng. Theo văn bản, lễ hội được tổ chức tuần tự từ nhà này sang nhà khác, quy mô khác nhau tùy vào điều kiện gia đình; những gia đình bội thu sẽ tổ chức lớn, mời bà con đến chung vui, ăn uống, nhảy múa, tiếng cồng chiêng rộn rã suốt ngày đêm, trong khi những gia đình khó khăn hơn tổ chức giản lược nhưng vẫn giữ đầy đủ nghi lễ. Không khí vui tươi, sinh động này giúp mọi người trong cộng đồng xích lại gần nhau, chia sẻ niềm vui sau mùa vụ, đồng thời truyền giữ nét văn hóa đặc trưng của Tây Nguyên. Qua Lễ Cúng Cơm Mới, người dân không chỉ thể hiện lòng biết ơn với thiên nhiên mà còn giáo dục các thế hệ sau về truyền thống đoàn kết, gắn bó và tinh thần cộng đồng, làm phong phú đời sống tinh thần và giá trị văn hóa của vùng đất cao nguyên này.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: Vệ sinh trường học là trách nhiệm của những người lao công đã được nhà trường trả lương.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề: Vệ sinh trường học là việc cần thiết để đảm bảo môi trường học tập trong lành, an toàn.

- Nêu ý kiến bạn phản đối: Không chỉ lao công mới có trách nhiệm giữ vệ sinh, học sinh và giáo viên cũng phải chung tay.

* Thân bài:

- Giải thích vấn đề:

+ Vệ sinh trường học là việc bảo vệ môi trường, đảm bảo sức khỏe và chất lượng học tập.

+ Nếu chỉ trông chờ vào lao công, trường lớp sẽ khó sạch sẽ, gọn gàng lâu dài.

- Lý lẽ phản đối:

+ Môi trường là của tất cả mọi người, mỗi học sinh, giáo viên đều có trách nhiệm giữ gìn.

+ Lao công có nhiệm vụ, nhưng không thể làm hết mọi thứ; cần sự hợp tác từ toàn trường.

+ Tham gia vệ sinh giúp học sinh hình thành ý thức, trách nhiệm, nếp sống văn minh.

- Minh chứng, ví dụ:

+ Những lớp học học sinh tự dọn vệ sinh sạch sẽ, xanh – sạch – đẹp thường tạo môi trường học tập tốt hơn.

+ Ở nhiều trường, chương trình “Ngày chủ nhật xanh”, học sinh và giáo viên cùng lao động vệ sinh rất hiệu quả.

* Kết bài:

- Khẳng định: Vệ sinh trường học là trách nhiệm chung của tất cả mọi người, không chỉ riêng lao công.

- Kêu gọi học sinh, giáo viên cùng tham gia giữ gìn trường lớp sạch sẽ, bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.

Bài viết tham khảo

Trong môi trường giáo dục, việc giữ gìn trường lớp sạch sẽ không chỉ giúp học sinh có điều kiện học tập tốt mà còn hình thành những thói quen sống văn minh. Một số người cho rằng: “Vệ sinh trường học là trách nhiệm của những người lao công đã được nhà trường trả lương.” Thực tế, quan điểm này là hạn chế và cần được phản đối, bởi vệ sinh trường học là trách nhiệm chung của toàn bộ cán bộ, giáo viên và học sinh.

Vệ sinh trường học đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ sức khỏe, tạo môi trường học tập trong lành. Nếu chỉ trông chờ vào lao công, lớp học khó duy trì sự sạch sẽ lâu dài, nhất là trong những giờ giải lao hay sau các hoạt động học tập. Lao công có nhiệm vụ quét dọn tổng thể, nhưng không thể chăm sóc từng chi tiết nhỏ hằng ngày. Do đó, mỗi học sinh và giáo viên cần ý thức giữ gìn vệ sinh ngay trong lớp học, hành lang, sân trường để đảm bảo môi trường học tập an toàn và gọn gàng.

Hơn nữa, việc học sinh tham gia vệ sinh lớp học còn giúp các em rèn luyện ý thức trách nhiệm và tinh thần tự giác. Các em học được cách giữ gìn môi trường xung quanh, tôn trọng công sức của người lao công và hình thành thói quen sống văn minh. Nếu mọi người chỉ dựa vào lao công, học sinh sẽ dễ ỷ lại, thiếu trách nhiệm, và trường lớp sẽ khó đạt được sự sạch sẽ, gọn gàng bền lâu.

Nhiều trường học đã tổ chức các hoạt động thiết thực như “Ngày chủ nhật xanh” hay tổng vệ sinh khuôn viên, trong đó cả giáo viên, học sinh và lao công cùng tham gia. Những hoạt động này không chỉ làm sạch trường lớp mà còn gắn kết tập thể, tạo môi trường học tập tích cực, giúp học sinh cảm nhận giá trị của công sức lao động và tinh thần cộng đồng. Tiếng cười, sự hăng say khi cùng nhau quét dọn hay dọn lớp học còn làm bầu không khí trở nên thân thiện, gần gũi, khiến học sinh có thêm hứng thú đến trường.

Chính vì vậy, giữ gìn vệ sinh trường học là nghĩa vụ của tất cả mọi người trong môi trường giáo dục. Mỗi hành động nhỏ như quét lớp, nhặt rác, lau bàn ghế không chỉ giúp lớp học sạch đẹp mà còn nuôi dưỡng tinh thần trách nhiệm, ý thức cộng đồng cho học sinh. Những người lao công chỉ có thể hỗ trợ, còn sự chung tay của toàn thể học sinh và giáo viên mới tạo nên môi trường học tập thật sự trong lành và gọn gàng. Quan điểm cho rằng vệ sinh trường học chỉ là trách nhiệm của lao công vì thế là một cách nhìn hạn chế và thiếu toàn diện.