LÚA VÀ CỎ

Một hôm Trời ngự giữa lưng trời phán hỏi loài người muốn điều gì trước nhất. Tổ tiên chúng ta xin một ngày hai bữa cơm.

Trời bèn hoá phép cứ mỗi ngày có một hạt lúa khổng lồ lăn qua khắp các cửa nhà. Các bà chỉ việc đưa tay ra hứng là có số gạo đủ ăn trong ngày. Sau mỗi ngày làm xong phận sự, hạt lúa được Trời hoá phép lại lớn như cũ. Người ta chỉ cần quét dọn nhà cửa sạch sẽ để tiếp rước hạt ngọc của trời lăn đến cửa.

Có một người đàn bà kia tính tình lười biếng, không nghe lời dặn của Trời. Khi hạt lúa lăn đến cửa không thấy chủ nhà quét dọn tiếp rước mình bèn quay sang nhà khác. Người chủ nhà tức giận cầm chổi rượt theo, đập một cái thật mạnh làm cho hạt ngọc vỡ tan từng mảnh.  Loài người phải nhịn đói một thời gian bèn đi thưa với Trời, Trời bảo rằng:

- Các người không kính nể hạt ngọc của ta, từ đây, các người phải làm hết sức mình để cho hạt ngọc được sống dậy. Mỗi người phải đi tìm mảnh gạo vỡ của ta đem về, xới đất, tưới nước, săn sóc cho đến khi trổ bông sinh hạt. Ta sẽ giúp các ngươi làm việc, ta sẽ làm mưa và nắng …

 Từ đó loài người mới bắt đầu trồng lúa.

 Cũng vào lúc sinh ra lúa, Trời sai một Thiên thần đưa xuống hạ giới một số hạt giống lúa và một số hạt giống cỏ vãi ra khắp mặt đất để nuôi người và vật. Ban đầu, thần gieo tất cả hạt giống cỏ ở trong tay trái, cỏ mọc rất nhanh, lan tràn rất mạnh qua đêm. Đến nỗi hôm sau Thần mới chỉ gieo hết một nửa số hạt giống lúa ở trong tay phải thì đã không còn một khoảng đất nào để gieo nữa. Thần đành đem nửa số hạt giống lúa về trời. Ở trên mặt đất, cỏ mọc nhiều mà lại rất khoẻ, còn lúa thì ít lại mọc rất khó khăn, nếu không chăm bón, làm cỏ thì bị cỏ át mất.

Khi đã biết rõ việc ấy, Trời liền nổi giận đày thần xuống trần hoá làm con trâu, ăn cỏ đời này qua đời khác và phải kéo cày cho loài người trồng lúa.

Trời đặt ra một vị thần để trông nom lúa gạo. Thần Lúa là một ông cụ già râu tóc bạc phơ, thường hay chống gậy đi đó đây.

(Thần thoại, Doãn Quốc Sỹ sưu tầm và dịch thuật, NXB Sáng tạo, 1970, tr.29-30)

Xác định thể loại của văn bản?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích ngữ liệu trong phần Đọc hiểu (Rác thải điện tử - Mối nguy hại trên toàn cầu và một số giải pháp xử lý”).

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát văn bản Lúa và cỏ: thần thoại lí giải nguồn gốc cây lúa, thói quen canh tác của con người.

- Nêu vấn đề nghị luận: Giá trị văn hóa – tinh thần mà câu chuyện để lại.

* Thân bài:

a. Giải thích – cảm nhận văn bản

- Lúa và cỏ là truyện thần thoại lí giải vì sao con người phải trồng lúa, chăm sóc cực nhọc để có cái ăn.

- Câu chuyện còn phản ánh những quan niệm, giá trị văn hóa truyền thống của người Việt về lao động, ứng xử với tự nhiên, cách con người trân trọng hạt gạo.

b. Giá trị văn hóa – tinh thần rút ra từ văn bản

- Đề cao lao động cần cù: Con người phải gieo trồng, chăm bón, đấu tranh với cỏ dại → thể hiện triết lý sống: có làm mới có ăn.

- Truyền thống quý trọng hạt gạo: Hạt lúa được gọi là “ngọc trời” → hạt cơm trở thành biểu tượng thiêng liêng, gắn với đạo lý biết ơn.

- Ý thức cộng đồng – gắn kết với thiên nhiên: Con trâu (biểu tượng văn hóa nông nghiệp lúa nước) được thần thoại lý giải ra đời để giúp con người → khẳng định vai trò của động vật, thiên nhiên trong đời sống.

- Giá trị giáo dục tinh thần: Phê phán thói lười biếng, ỷ lại; nhắc nhở con người phải siêng năng, có trách nhiệm.

c. Liên hệ – mở rộng

- Trong đời sống hiện đại, câu chuyện vẫn còn nguyên giá trị:

+ Dạy con người biết quý trọng thành quả lao động.

+ Nhắc nhở thế hệ trẻ về truyền thống văn hóa nông nghiệp lâu đời.

+ Củng cố tinh thần biết ơn, trân trọng từng bữa cơm, hạt gạo.

- Bản thân mỗi người: cần sống siêng năng, trách nhiệm, không ỷ lại; biết giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị văn hóa – tinh thần sâu sắc của Lúa và cỏ.

- Bài học: biết ơn hạt gạo, siêng năng trong lao động, trân trọng truyền thống dân tộc để sống có trách nhiệm hơn với bản thân và cộng đồng.

Bài viết tham khảo

Trong kho tàng thần thoại Việt Nam, Lúa và cỏ là một truyện kể vừa lí giải nguồn gốc cây lúa vừa gửi gắm những triết lý sâu xa về lao động và cuộc sống. Từ câu chuyện tưởng chừng giản dị, cha ông ta đã khéo léo đặt nền móng cho một giá trị văn hóa – tinh thần bền vững: biết trân trọng hạt gạo và đề cao công sức lao động của con người.

Theo truyện, ban đầu, mỗi ngày Trời cho một hạt lúa khổng lồ lăn đến từng nhà, đủ để con người no ấm mà không cần làm lụng. Nhưng chỉ vì sự lười biếng, ích kỷ, con người đã đánh mất ân huệ ấy, buộc phải tự mình gieo trồng, chăm sóc để có cơm ăn. Cùng với đó, sự xuất hiện của cỏ dại lấn át và hình tượng con trâu được giải thích như một hình phạt cũng như một sự cứu rỗi. Qua cách lý giải hóm hỉnh, thần thoại không chỉ phản ánh thực tế sản xuất nông nghiệp mà còn gieo vào lòng người bài học thấm thía: lao động là điều kiện sống còn, con người chỉ có thể tồn tại bằng chính đôi tay của mình.

Giá trị văn hóa – tinh thần của câu chuyện trước hết nằm ở việc đề cao lao động cần cù. Từ bao đời nay, người Việt vẫn sống bằng nghề trồng lúa nước, nên hạt gạo đã trở thành “ngọc trời”, là biểu tượng thiêng liêng trong đời sống vật chất và tâm linh. Truyện cũng nhắc nhở con người trân trọng từng hạt cơm, từng giọt mồ hôi, đồng thời phê phán lối sống lười nhác, ỷ lại. Bên cạnh đó, hình tượng con trâu – từ chỗ là thiên thần bị trừng phạt – đã đi vào đời sống văn hóa như một người bạn thân thiết của nhà nông, biểu tượng cho sức mạnh và sự kiên nhẫn. Tất cả làm nên một triết lý dân gian giàu nhân văn, nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ.

Ngày nay, dù cuộc sống đã có nhiều thay đổi, bài học từ Lúa và cỏ vẫn còn nguyên giá trị. Giữa guồng quay hiện đại, con người càng phải ý thức rõ rằng không có thành quả nào đến từ sự lười biếng. Mỗi người cần biết siêng năng, trách nhiệm với công việc, đồng thời trân trọng truyền thống lao động của cha ông. Hơn thế nữa, chúng ta cần gìn giữ thói quen “ăn trông nồi, ngồi trông hướng”, biết tiết kiệm và quý trọng hạt gạo – thứ kết tinh từ mồ hôi nước mắt của bao người nông dân.

Lúa và cỏ không chỉ là một thần thoại giải thích nguồn gốc của cây lúa mà còn là một bài học sâu sắc về giá trị văn hóa – tinh thần. Câu chuyện gửi gắm thông điệp bất hủ: hãy trân trọng hạt gạo, hãy coi lao động là niềm tự hào và là nền tảng của cuộc sống. Đó chính là một trong những nét đẹp đã làm nên bản sắc văn hóa Việt Nam, bồi đắp sức mạnh tinh thần để mỗi người sống tốt đẹp và có trách nhiệm hơn.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về ý nghĩa lao động của con người.

- Hệ thống ý:

+ Ý 1: Ban đầu con người được “Trời ban” hạt ngọc lúa, chỉ cần hứng là đủ ăn → biểu tượng cho ước mơ sống sung túc, không vất vả.

+ Ý 2: Vì lười biếng và bất kính, con người đánh mất ân huệ trời cho → buộc phải tự tay gieo trồng, chăm sóc lúa mới có cái ăn.

+ Ý 3: Bài học rút ra:

. Lao động là con đường duy nhất để con người tồn tại, phát triển.

. Thành quả chỉ đến khi có sự nỗ lực, siêng năng, chăm chỉ.

. Lao động giúp con người biết trân trọng hạt gạo, quý giá trị cuộc sống.

=> Liên hệ thực tế: Ngày nay, lao động vẫn là giá trị cốt lõi; mỗi cá nhân cần siêng năng, trách nhiệm để xây dựng cuộc sống tốt đẹp.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ý nghĩa lao động của con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Văn bản Lúa và cỏ kể lại câu chuyện thần thoại lí giải nguồn gốc cây lúa và sự vất vả của con người trong việc gieo trồng, chăm bón. Qua đó, văn bản gửi gắm một bài học sâu sắc về ý nghĩa của lao động. Ban đầu, hạt lúa là “ngọc trời” ban tặng, con người chỉ việc đưa tay ra hứng là đủ no ấm. Nhưng vì sự lười biếng, con người đã làm mất đi ân huệ ấy và phải tự mình gieo trồng, chăm sóc để có hạt lúa nuôi sống bản thân. Câu chuyện đã khẳng định rằng lao động là con đường tất yếu để con người tồn tại và phát triển. Không có mồ hôi và công sức thì không có lúa gạo, cơm ăn. Đồng thời, việc gieo trồng, chăm sóc lúa cũng dạy con người biết trân trọng thành quả lao động, quý trọng hạt gạo – biểu tượng của sự sống. Trong xã hội hôm nay, bài học ấy vẫn còn nguyên giá trị: mỗi cá nhân cần siêng năng, có trách nhiệm và không ngừng nỗ lực lao động để xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Như vậy, câu chuyện thần thoại vừa giàu sức tưởng tượng vừa hàm chứa triết lí nhân sinh sâu sắc về vai trò của lao động trong đời sống con người.