CHÂU LONG GẶP GỠ VÀ GIÚP ĐỠ LƯU BÌNH

(Trích chèo “Lưu Bình Dương Lễ)

LƯU BÌNH:

Thương ơi, Tôi tưởng bạn tôi làm nên danh phận

Rắp đem thân tới bạn mà nhờ

Không ngờ bạn chẳng đoái tình xưa

Thân tôi thế tôi, trách người sao được

Đây đã về đến cây cao bóng mắt

Thấy chữ đề là quán Nghinh Hương Quán mát mẻ, tôi vào chơi tạm trú

Sẵn bút nghiên, tôi đề thơ nhất thủ (1)

Đề bốn câu cho giãi tấm lòng sầu.

Thơ rằng:

Của tuyết, then sương đã bấy lâu

Khó hèn sao nỡ vội quên nhau

Sớm muộn bởi giời duyên với phận

So ra ai đã kém ai đâu.

CHÂU LONG: (Hát sắp)

Vì chàng thiếp phải long đong quan

Những như thân thiếp đã xong một bề

(Nói với Lưu Bình)

Thiếp đứng ngoài nghe trộm đã lâu

Xem thơ ấy bất bình lắm nhẽ

Gặp chàng đây cũng là vắng vẻ

Thiếp tỏ tường thua lại chàng hay

Chắc chàng còn mắc míu chi đây

Chàng nói thực thiếp tôi được biết.

LƯU BÌNH:

Nhọc nhằn nói chẳng ra hơi

Nàng đã hỏi tôi xin nói

Có bạn với Dương công từ thuở hàn vi

Tôi mong tìm đến anh em mà cậy

Một là bận việc quan nên người quên khuấy

Người đắc thì tôi lại thất thì

Hai nữa là phú tác dịch giao

Tôi chờ ba ngày cũng chẳng được vào

Đúng lơ láo không ai chào hỏi

Trục sau thấy chú phòng ra nói

Nói những lời không đánh mà đau

Cho nên trong dạ thảm sầu

Thân Lưu này có muốn sống làm chi nữa.

CHÂU LONG:

Thiếp xin chàng, dùng với giận làm chi

Có thương thiếp xin nghe lời thiếp nói

Vốn thiếp nay con nhà giòng dõi

Đeo hồng nhan luống những cậy mình

Một hai ước hảo cầu cát sĩ

Bac mẹ thiếp tham bên phú quý

Ép thiếp vào một của phú thương

Trái nhân duyên nhiều nỗi dở dang

Trái duyên kiếp ở làm sao được

Thiếp chẳng quản đường trường non nước

Bước chân di đã có nhời nguyền

Hễ gặp chàng nho sĩ kết duyên

Bõ lòng thiếp rày ao mai ước.

Gặp chàng đây đang con lỡ bước

Thiếp xin theo về sửa túi nâng khăn

Giúp cơm áo cho chàng ăn học

LƯU BÌNH:

Quả tôi nay đang con tủi nhục

Mà nàng có lòng thương

Gánh việc tư lương

Giúp công đăng hoa

Nàng là bậc phong lưu phú quí

Đưa nàng đi vất vả sao đành

Xét mình tôi còn muộn khoa danh

Đa mang thế, sợ những công đèn sách.

CHÂU LONG:

Khuyên chàng đứng lên đi

Kẻo đường còn xa lắc

Hành lý này thiếp lĩnh, thiếp mang

Thiếp xin theo về cho đến gia trang

Giúp cơm áo cho chàng ăn học.

CẢ HAI: (Sa lệch) Quán Nghinh Hương kỳ ngộ thiên duyên

Tấm lòng phó mặc hoàng thiên sách bày

Tơ hồng nguyệt lão xe dây...

LƯU BÌNH:

Nay đã về đến quê nhà

Nhà tứ bích, nhất trần như tẩy (2)

Khó hèn như thân Lưu đành vậy

Nàng đa mang chi... vất vả sao đành?

Vốn tôi nay còn muộn công danh

Thân lận đận sợ nàng khóc nhọc

CHÂU LONG:

Cũng bởi lửa hương duyên bén

Quản lầm than thiếp đến chi đây

Thiếp khuyên chàng có một lời này

Chàng có nghe thiếp xin vâng nói

Gian nhà này, xin ngăn làm đôi vách

Chàng phòng ngoài, thiếp ở phòng trong

Chàng đêm ngày luyện tập sử văn

Thiếp khuya sớm ra tay kim chỉ

LƯU BÌNH: (Ngồi học, hát nam sử)

Thánh nhân, thiên tử, thánh nhân quân.

Cổ thế từng khen thượng đại nhân

Nghiêu, Thuấn, thuận theo, Nghiêu Thuấn trị

Võ Thang nối nghiệp, Võ Thang văn.

CHÂU LONG (Hát tiếp)

Thiếp khuyên chàng gắng công đèn sách

Nữa một mai nhất cử đăng khoa

Cho bõ công thày mẹ sinh ra

Nhớ đến chữ thánh nhân mới khá.

LƯU BÌNH (Tiếp)

Tam vương đức lớn, tam vương thịnh

Ngũ đế tài cao, ngũ đế xuân

Mùng gặp hội lành đua nết tốt

Thái bình thiên tử thái bình dân.

CHÂU LONG (Hát tiếp) - Đế

Trỗi Thiếp giữ nếp chân dày, tay dệt

Chàng thời ôn kinh thánh, truyện hiền

Sang trống canh ba, nghe chuông đổi thay quyền

Đánh thức dạy, thiếp khuyên chàng sáng nghiệp.

LƯU BÌNH:

Nàng ơi,

Ba năm nay những riêng chăn, riêng gối

Sự giảng hoa anh chẳng dám ngỏ lời

Nàng mở của ra cho anh từ biệt một đôi lời

Trước tiểu đăng khoa sau đại đăng khoa tin

Trước ứng điểm bẻ quế, thăm hoa

Sau bộ thỏa tấm lòng thương nhớ.

CHÂU LONG:

Lời chàng dạy không nghe thì sợ

Ba năm nay ngọc khiết băng thanh

Chẳng bao lâu công toại danh thành

Đã chính thủy xin chính chung cho vẹn

Chàng ra thị thiếp cũng xin theo

Chàng làm nên áo gấm tên treo

Thiếp trở về nói cho bằng lòng cha mẹ.

LƯU BÌNH:

Nàng đã nói thời sửa sang hành lý

Vợ chồng ta cùng trảy vào thi

HAI NGƯỜI: (Hát sa lệch)

Công phu đèn sách chuyên cần

Ra tài quyết chí lập thân hội này

Bảng vàng, thẻ bạc về tay

Bõ công học tập theo thày bấy lâu

Mong sau rạng nếp công hầu...

(Cùng hạ)

(Trích Hà Văn Cầu, Tuyển tập chèo cổ, NXB Sân khấu,1999)

Chú thích:

Tóm tắt vở chèo: Xưa có một người tên là Dương Lễ, quê quán ở xứ Sơn Tây, gặp một người tên là Lưu Bình. Hai người đều ham chuộng thơ văn, liền làm bạn với nhau, rồi cùng lên đường về kinh đô theo học. Hai người được thầy tận tình truyền dạy văn chương chữ nghĩa và đạo lý làm người.

Dương Lễ đỗ Trạng nguyên, được làm quan. Trong khi đó, Lưu Bình thi trượt, phải sống lang thang, rồi trở về quê. Cuộc sống khó khăn, lại gặp cảnh loạn lạc, Lưu Bình nghĩ đến người bạn kết nghĩa năm xưa, bèn tìm đến nhà Dương Lễ. Dương Lễ không ra gặp mặt mà sai đày tớ hắt hủi Lưu Bình, bưng ra mời bát cơm nguội cùng quả cà thiu. Lưu Bình thất vọng muốn tìm tới cái chết. Dương Lễ muốn cậy nhờ người vợ ba của mình thay chàng đi nuôi bạn ăn học. Châu Long thấy vậy liền nhận lời để giúp chồng thỏa ý nguyện.

Châu Long từ biệt chồng, một mình nàng cất bước ra đi. Giữa đường, nàng ghé quán Nghinh Hương. Tại đây, nàng gặp Lưu Bình trên đường về quê cũng đang tạm dừng chân. Hai người trò chuyện hồi lâu. Lưu Bình thuật lại đoạn đời gian nan vất vả của mình, còn Châu Long thì kể rằng cha mẹ gả nàng cho một người giàu có, nhưng nàng không chịu nổi cuộc sống ở đó, bèn tự ý bỏ đi. Khi thấy Lưu Bình ngỏ ý muốn quyết chí đèn sách học hành, Châu Long liền ưng thuận theo chàng về quê để nuôi chàng ăn học.

Châu Long mang số tiền Dương Lễ giao cho nàng đem theo để cất lại ngôi nhà và đón thày về dạy học cho Lưu Bình. Còn nàng ở riêng trong một căn phòng nhỏ, ngày đêm đảm đang quán xuyến gia đình, không chút vương vấn nguyệt hoa. Thấm thoắt đã qua ba mùa hoa nở, Châu Long hết lòng chăm lo cho Lưu Bình ăn học mà lòng nàng không lúc nào nguôi nỗi nhớ mong chồng.

Vua ban chiếu mở khoa thi kén Trạng nguyên. Lưu Bình từ biệt Châu Long và thày dạy học để lên kinh đô ứng thí và đỗ ngôi đầu Trạng nguyên. Trong khi đó, ở nơi quê nhà, nàng Châu Long hay tin Lưu Bình đã đỗ Trạng nguyên, nàng liền vui mừng sắp đặt nhà cửa gọn gàng ngăn nắp, gửi gắm xóm giềng để trở về phủ Dương Lễ. Lưu Bình khi về tới nơi, chẳng thấy Châu Long đâu cả. Chàng lại tìm đến nhà quan Dương Lễ và được Dương Lễ ân cần đón tiếp, hỏi han. Lưu Bình buồn rầu thuật lại

chuyện gia đình. Dương Lễ lần lượt cho gọi ba người vợ ra mời rượu Lưu Bình. Khi nhìn thấy Châu Long thì chàng chợt hiểu sự tình.

* Tên đoạn trích do người soạn đề đặt: Nằm ở phần giữa đoạn trích: Giữa đường, nàng ghé quán Nghinh Hương. Tại đây, nàng gặp Lưu Bình trên đường về quê cũng đang tạm dừng chân. Hai người trò chuyện hồi lâu. Lưu Bình thuật lại đoạn đời gian nan vất vả của mình, còn Châu Long thì kể rằng cha mẹ gả nàng cho một người giàu có, nhưng nàng không chịu nổi cuộc sống ở đó, bèn tự ý bỏ đi. Khi thấy Lưu Bình ngỏ ý muốn quyết chí đèn sách học hành, Châu Long liền ưng thuận theo chàng về quê để nuôi chàng ăn học.

(1) Đề thơ một bài

(2) Ý nói nhà quá nghèo, trong nhà bốn bức tường nhãn nhụi như chùi, như rửa

Xác định thể loại của văn bản trên.