NĂM MỚI CHÚC NHAU

(Trần Tế Xương)

Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau:

Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu.

Phen này ông quyết đi buôn cối,

Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu.

 

Lẳng lặng mà nghe nó chúc giàu:

Trăm, nghìn, vạn mớ để vào đâu?

Phen này, ắt hẳn gà ăn bạc,

Đồng rụng, đồng rơi, lọ phải cầu.

 

Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang:

Đứa thời mua tước, đứa mua quan.

Phen này ông quyết đi buôn lọng,

Vừa bán vừa la cũng đắt hàng.

 

Lẳng lặng mà nghe nó chúc con:

Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn.

Phố phường chật hẹp, người đông đúc,

Bồng bế nhau lên nó ở non.

 

Bắt chước ai ta chúc mấy lời:

Chúc cho khắp hết ở trong đời.

Vua, quan, sĩ, thứ, người muôn nước,

Sao được cho ra cái giống người.

(Dẫn theo https://www.thivien.net)

Xác định phương thức biểu đạt chính của bài thơ.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích và đánh giá bài thơ “Năm mới chúc nhau” của Trần Tế Xương để làm rõ giá trị hiện thực và nhân đạo được thể hiện qua tiếng cười trào phúng của nhà thơ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Trần Tế Xương (Tú Xương) – nhà thơ trào phúng xuất sắc cuối thế kỷ XIX, nổi tiếng với giọng thơ sắc sảo, hài hước mà thấm đẫm nỗi đau nhân thế.

- Giới thiệu bài thơ “Năm mới chúc nhau” – một tác phẩm trào phúng tiêu biểu, thể hiện tiếng cười mỉa mai mà chan chứa lòng thương đời, thương người.

- Dẫn vào vấn đề nghị luận: Giá trị hiện thực và nhân đạo qua tiếng cười châm biếm của bài thơ.

* Thân bài:

1. Giải thích – khái quát

- Tiếng cười trào phúng: là tiếng cười châm biếm, phê phán những điều giả dối, tha hóa trong xã hội, đồng thời thể hiện thái độ yêu thương, mong muốn con người trở lại với bản chất tốt đẹp.

- Giá trị hiện thực: phản ánh trung thực bộ mặt xã hội đương thời, những thói tục, lối sống đảo điên, giả tạo.

- Giá trị nhân đạo: lòng thương người, niềm tin vào phẩm giá con người và khát vọng hướng thiện.

2. Phân tích nội dung bài thơ

a. Bốn khổ đầu – Tiếng cười phê phán thói đời thực dụng, đảo lộn giá trị

- Khổ 1: Châm biếm lối chúc thọ sáo rỗng, hình thức → con người sống theo thói quen xã giao, vô hồn.

“Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau:

Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu.”

→ Tú Xương châm biếm nhẹ mà sâu, “lẳng lặng mà nghe” – giọng điệu mỉa mai, quan sát từ bên ngoài với ánh mắt tỉnh táo.

- Khổ 2 – 3: Tiếng cười mạnh mẽ, phơi bày xã hội chạy theo tiền bạc, danh vọng.

“Lẳng lặng mà nghe nó chúc giàu

Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang.”

→ Sự lặp lại cấu trúc “lẳng lặng mà nghe” cho thấy nhà thơ ngao ngán, mệt mỏi trước những lời chúc vô nghĩa, chỉ nhắm vào vật chất.

→ “Buôn cối”, “buôn lọng” là những hình ảnh ẩn dụ độc đáo, thể hiện óc châm biếm sắc sảo: cối, lọng vốn vô tri mà nay cũng “đắt hàng” – vì thời thế đảo điên.

- Khổ 4: Châm biếm thói ham con nhiều, vô thức trước thực tại “phố phường chật hẹp, người đông đúc”.

→ Tiếng cười nhẹ nhàng mà sâu cay, cho thấy sự lạc hậu, thiếu suy nghĩ của người dân.

b. Khổ cuối – Tấm lòng nhân đạo và triết lý nhân sinh sâu sắc

- Nhà thơ không chỉ cười đời, mà còn xót đời.

“Bắt chước ai ta chúc mấy lời:

... Sao được cho ra cái giống người.”

→ Lời chúc “cho ra cái giống người” là tiếng kêu thức tỉnh, khát vọng nhân cách, mong con người sống đúng đạo lý.

→ Thể hiện tấm lòng nhân đạo sâu sắc: dù cay đắng, nhà thơ vẫn tin vào giá trị con người, mong xã hội hướng thiện.

3. Nghệ thuật

- Giọng thơ châm biếm, hóm hỉnh nhưng ẩn chứa nỗi buồn nhân thế.

- Điệp cấu trúc “Lẳng lặng mà nghe nó chúc…” tạo nhịp điệu đều đặn, như một điệp khúc trào phúng.

- Ngôn ngữ bình dân, giàu hình ảnh ẩn dụ (buôn cối, buôn lọng), phản ánh tinh tế đời sống xã hội.

- Sự kết hợp giữa tiếng cười và nước mắt, giữa trào phúng và nhân đạo, tạo nên sức sống lâu bền cho bài thơ.

4. Đánh giá – mở rộng

- “Năm mới chúc nhau” không chỉ là bài thơ tết, mà là bức tranh xã hội Việt Nam buổi giao thời: con người đánh mất chuẩn mực đạo đức, chạy theo đồng tiền, quyền lực.

- Qua tiếng cười, Tú Xương bày tỏ niềm tin vào con người, mong muốn họ giữ trọn phẩm giá giữa cuộc đời bon chen.

- Tác phẩm thể hiện bản lĩnh, nhân cách và tâm hồn của một trí thức yêu nước, sống giữa thời loạn mà vẫn giữ lòng ngay thẳng, trong sạch.

* Kết bài:

- Khẳng định: “Năm mới chúc nhau” là bài thơ trào phúng tiêu biểu, thể hiện tài năng nghệ thuật bậc thầy của Tú Xương.

- Tiếng cười trong thơ ông không chỉ để cười, mà để thức tỉnh, để con người biết xấu hổ, biết sống cho ra người.

- Thông điệp ấy vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hôm nay – khi con người cần tỉnh táo để giữ gìn nhân cách giữa dòng đời vật chất.

Bài viết tham khảo

Nhắc đến Trần Tế Xương, người ta nhớ ngay đến một nhà thơ trào phúng xuất sắc của văn học Việt Nam cuối thế kỷ XIX. Với giọng thơ sắc sảo, hóm hỉnh mà cay đắng, ông đã khắc họa chân thực bức tranh xã hội giao thời đầy biến động. Bài thơ “Năm mới chúc nhau” là một minh chứng tiêu biểu cho tài năng trào phúng của Tú Xương, vừa phơi bày hiện thực suy đồi, vừa thể hiện tấm lòng nhân đạo, yêu thương con người của nhà thơ.

Ngay từ nhan đề, bài thơ gợi không khí rộn ràng của ngày Tết – thời điểm mọi người chúc nhau những lời tốt đẹp nhất. Nhưng trong đôi mắt châm biếm của Tú Xương, những lời chúc ấy lại trở thành dịp để ông lật tẩy những thói đời hợm hĩnh, giả tạo. Giọng điệu “lẳng lặng mà nghe” lặp đi lặp lại ở đầu mỗi khổ thơ không chỉ tạo nhịp điệu mỉa mai, mà còn thể hiện thái độ quan sát tỉnh táo, lạnh lùng của nhà thơ trước cảnh đời. Đằng sau sự “lẳng lặng” là một tiếng thở dài chua xót trước thực tại khi con người chỉ biết chúc nhau thọ, giàu, sang, con đàn cháu đống, mà quên đi giá trị nhân cách.

Ở các khổ thơ đầu, Tú Xương đã phơi bày một xã hội đảo điên, nơi vật chất và danh vọng lên ngôi. “Phen này ông quyết đi buôn cối”, “ông quyết đi buôn lọng” – những hình ảnh ẩn dụ hóm hỉnh nhưng thấm thía. “Buôn cối” tượng trưng cho thói a dua, hùa theo đám đông; “buôn lọng” gợi hình ảnh những kẻ xu nịnh, bợ đỡ quyền thế. Những hình ảnh ấy cho thấy con người thời ấy đã đánh mất sự trong sạch, thật thà, chạy theo lợi ích thấp hèn. Tú Xương cười – nhưng tiếng cười ấy là tiếng cười của một người đau đời, của một trí thức bất lực trước sự xuống cấp đạo đức trong xã hội.

Đến khổ thơ cuối, giọng thơ bất ngờ thay đổi. Sau khi mỉa mai bốn kiểu “chúc” tầm thường, nhà thơ “bắt chước ai ta chúc mấy lời” – một lời chúc khác biệt, vừa giản dị vừa thấm thía:

“Chúc cho khắp hết ở trong đời,

Vua, quan, sĩ, thứ, người muôn nước,

Sao được cho ra cái giống người.”

Câu thơ như một tiếng thét từ lương tri. Trong bối cảnh con người đánh mất mình giữa danh – lợi – quyền, Tú Xương chỉ mong “được cho ra cái giống người” – nghĩa là sống có đạo lý, có nhân cách. Ẩn sau tiếng cười trào phúng là nỗi đau nhân thế, là niềm tin mãnh liệt vào phẩm giá con người. Đây chính là giá trị nhân đạo sâu sắc của bài thơ: phê phán để thức tỉnh, châm biếm để hướng con người đến điều thiện.

Về nghệ thuật, bài thơ sử dụng điệp cấu trúc “lẳng lặng mà nghe”, tạo nên nhịp điệu đặc trưng của giọng thơ trào phúng; đồng thời, những hình ảnh ẩn dụ độc đáo (“buôn cối”, “buôn lọng”) cho thấy tài quan sát sắc bén của Tú Xương. Giọng thơ vừa hài hước vừa chua cay, kết hợp giữa tiếng cười và nỗi xót xa – một phong cách không thể trộn lẫn của nhà thơ thành Nam.

Bằng tiếng cười sắc sảo mà nhân hậu, Trần Tế Xương đã vẽ nên bức tranh chân thực về xã hội Việt Nam đương thời – nơi những giá trị đạo đức bị đảo lộn. Song điều đáng quý là, giữa cái hỗn loạn ấy, ông vẫn giữ được tấm lòng trong sáng, tin vào con người. “Năm mới chúc nhau” vì thế không chỉ là lời mỉa mai năm cũ, mà còn là lời nhắn nhủ vĩnh hằng: Dù thời thế đổi thay, hãy luôn biết sống cho ra “cái giống người”.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Bàn về ý nghĩa của việc giữ gìn nhân cách, phẩm chất đạo đức của con người trong cuộc sống hiện nay.

- Hệ thống ý:

+ Trong bài thơ, Trần Tế Xương phê phán thói thực dụng: người ta chỉ chúc nhau giàu – sang – nhiều con, quên đi điều cốt lõi là “làm người cho ra cái giống người”.

+ Nhà thơ gửi gắm thông điệp: giàu có, quyền quý mà mất nhân cách thì chẳng còn giá trị gì.

+ Trong xã hội hiện nay, nhiều người vẫn bị cuốn vào lối sống vật chất, cạnh tranh mù quáng, dẫn đến tha hóa đạo đức.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ý nghĩa của việc giữ gìn nhân cách, phẩm chất đạo đức của con người trong cuộc sống hiện nay.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Năm mới chúc nhau” của Trần Tế Xương tưởng như lời chúc đầu xuân hóm hỉnh, nhưng thực ra là tiếng cười châm biếm sâu cay trước một xã hội đảo lộn giá trị, nơi con người chỉ biết chúc nhau tiền tài, danh lợi mà quên đi điều quan trọng nhất: làm người cho ra người. Từ đó, ta nhận ra ý nghĩa lớn lao của việc giữ gìn nhân cách, phẩm chất đạo đức trong cuộc sống. Nhân cách là nền tảng tạo nên giá trị đích thực của mỗi con người. Một người có thể giàu sang, học cao, có địa vị, nhưng nếu thiếu trung thực, thiếu lòng nhân ái thì không thể được coi là người tốt. Trong xã hội hiện đại, khi lối sống thực dụng ngày càng phổ biến, việc giữ gìn phẩm chất đạo đức càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Mỗi người cần sống trung thực, biết yêu thương, không bị đồng tiền hay danh vọng làm lu mờ nhân cách. Như lời nhắn nhủ của Tú Xương, chỉ khi con người sống đúng đạo, xã hội mới thật sự tốt đẹp và đáng gọi là “giống người”.