CHIỀU HÔM NHỚ NHÀ

(Bà Huyện Thanh Quan)

Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn,

Tiếng ốc xa đưa lẩn trống đồn.

Gác mái, ngư ông(1) về viễn phố(2),

Gõ sừng, mục tử(3) lại cô thôn(4).

Ngàn mai(5) gió cuốn chim bay mỏi,

Dặm liễu(6) sương sa khách bước dồn.

Kẻ chốn trang đài(7) người lữ thứ(8),

Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn(9)?

                          (Nguồn: Trần Trung Viên, Văn đàn bảo giám, NXB Văn học, 2004)

Chú thích:

(1) Ngư ông: ông già câu cá/ đánh cá

(2) Viễn phố: nơi bến xa

(3) Mục tử: đứa trẻ chăn trâu

(4) Cô thôn: xóm lẻ trơ trọi

(5) Ngàn mai: rừng mai

(6) Dặm liễu: đường đi có trồng liễu ở hai bên

(7) Trang đài: chốn trang điểm của người phụ nữ; ở đây dùng để chỉ người ở nhà chờ đợi.

(8) Người lữ thứ: người ở quán trọ, dùng để chỉ người đi xa, không ở nhà.

(9) Hàn ôn: lạnh và ấm, chỉ việc hai người gặp nhau hỏi trời lạnh và ấm thế nào, thường dùng với nghĩa tâm sự, kể lể, hỏi han.

Xác định thể thơ của bài thơ.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày cảm nhận về nỗi nhớ nhà và tâm trạng cô đơn của con người trong cảnh chiều tà.

- Hệ thống ý:

+ Không gian – thời gian: Chiều tà “bảng lảng bóng hoàng hôn”, tiếng ốc, tiếng trống xa xa gợi cảnh vắng lặng, hoang sơ.

+ Con người trong cảnh vật:

. Hình ảnh “ngư ông về viễn phố”, “mục tử lại cô thôn” cho thấy sự tan tác, chia lìa, mỗi người một ngả.

. Thiên nhiên “ngàn mai gió cuốn”, “dặm liễu sương sa” khiến cảnh càng hiu hắt, lòng người thêm cô đơn.

+ Tâm trạng nhân vật trữ tình: Cảm giác trống trải, cô quạnh, nhớ về quê hương, gia đình, nơi có tình thân ấm áp — đối lập với cảnh lạnh lẽo, lữ thứ.

+ Nghệ thuật: tả cảnh ngụ tình, sử dụng âm thanh và hình ảnh giàu sức gợi, đối lập tinh tế.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về nỗi nhớ nhà và tâm trạng cô đơn của con người trong cảnh chiều tà.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà” của Bà Huyện Thanh Quan là một khúc nhạc trữ tình thấm đẫm nỗi buồn ly hương và nỗi cô đơn của con người giữa buổi chiều tà. Cảnh vật được mở ra với sắc “bảng lảng bóng hoàng hôn”, âm thanh “tiếng ốc xa đưa lẩn trống đồn” gợi không gian mênh mang, tĩnh lặng. Trong khung cảnh ấy, những chuyển động nhỏ bé của con người – “ngư ông về viễn phố”, “mục tử lại cô thôn” – càng làm nổi bật sự vắng vẻ, chia lìa. Gió cuốn, sương sa, chim bay mỏi, khách bước dồn – tất cả như hòa cùng tâm trạng người lữ thứ xa nhà. Nỗi nhớ không được sẻ chia nên càng vô vọng, hiu quạnh. Qua việc tả cảnh ngụ tình, Bà Huyện Thanh Quan không chỉ diễn tả tinh tế vẻ buồn của buổi chiều mà còn gửi gắm tâm hồn người phụ nữ tài hoa, đa cảm, luôn hướng về mái ấm, về quê hương yêu dấu.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về ý nghĩa của sự thấu hiểu và sẻ chia trong cuộc sống con người hiện nay.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà” – tác phẩm thể hiện nỗi cô đơn, nỗi nhớ quê hương của người lữ thứ giữa chiều tà.

- Từ cảm xúc ấy, liên hệ đến vấn đề có ý nghĩa sâu sắc trong đời sống hôm nay: sự thấu hiểu và sẻ chia giữa con người với con người.

* Thân bài:

1. Giải thích vấn đề

- Thấu hiểu là khả năng đặt mình vào vị trí của người khác để cảm nhận và nhận ra những suy nghĩ, cảm xúc, khó khăn của họ.

- Sẻ chia là hành động cảm thông, giúp đỡ, đồng hành, đem lại niềm an ủi và sức mạnh tinh thần cho người khác.

→ Thấu hiểu và sẻ chia là những giá trị nhân văn giúp con người xích lại gần nhau, làm cho cuộc sống trở nên ấm áp và có ý nghĩa hơn.

2. Bàn luận, phân tích

- Trong bài thơ, nỗi cô đơn của Bà Huyện Thanh Quan gợi lên một tâm trạng phổ quát: khi con người sống xa cách, thiếu sự đồng cảm, họ sẽ cảm thấy trống vắng, lạc lõng giữa cuộc đời.

- Trong cuộc sống hiện đại hôm nay, công nghệ phát triển, vật chất dư thừa nhưng tình người nhiều khi lại trở nên lạnh lẽo.

- Người ta dễ dàng “kết nối” bằng mạng xã hội nhưng lại xa cách trong đời thực.

- Nhiều người trẻ sống khép kín, ít quan tâm, sẻ chia với người thân, bạn bè.

- Thiếu đi sự thấu hiểu, con người dễ hiểu lầm, ích kỷ, vô cảm trước nỗi đau của người khác.

- Ngược lại, sự sẻ chia làm dịu nỗi buồn, hóa giải xung đột, giúp con người mạnh mẽ hơn trước khó khăn.

+ Một lời hỏi han, một cử chỉ quan tâm đúng lúc có thể vực dậy tinh thần của người khác.

+ Trong đại dịch, trong thiên tai, trong mất mát – chính tinh thần đoàn kết, sẻ chia đã giúp cộng đồng vượt qua nghịch cảnh.

3. Mở rộng, phản đề

- Có những người thờ ơ, vô cảm, sống ích kỷ, chỉ biết đến bản thân → làm mất đi giá trị nhân văn của xã hội.

- Tuy nhiên, cũng cần hiểu rằng sẻ chia phải xuất phát từ tấm lòng chân thành, không phải để khoe khoang hay đánh bóng hình ảnh.

4. Bài học nhận thức và hành động

- Mỗi người cần học cách lắng nghe và thấu hiểu người khác, bắt đầu từ những điều giản dị: quan tâm đến cha mẹ, bạn bè, đồng nghiệp.

- Biết sẻ chia yêu thương, sẵn sàng giúp đỡ người gặp khó khăn.

- Lan tỏa lối sống nhân ái, bao dung, để cuộc sống trở nên bớt cô đơn và thêm ấm áp.

* Kết bài:

- Khẳng định: Sự thấu hiểu và sẻ chia là sợi dây gắn kết con người, giúp xã hội phát triển bền vững.

- Khi mỗi người biết sống vì nhau, biết lắng nghe và đồng cảm, thế giới này sẽ bớt cô đơn – như nỗi lòng của người lữ thứ trong bài thơ xưa kia cũng được vơi đi phần nào.

Bài viết tham khảo

Bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà” của Bà Huyện Thanh Quan khắc họa một nỗi cô đơn thăm thẳm giữa buổi chiều bảng lảng bóng hoàng hôn. Trong không gian ấy, lòng người lữ thứ bỗng trở nên nhỏ bé, lạc lõng, nhớ về nơi quê nhà, nhớ hơi ấm của tình thân. Từ cảm xúc ấy, ta chợt nghĩ về một giá trị quan trọng trong đời sống hôm nay – đó là sự thấu hiểu và sẻ chia giữa con người với con người.

Thấu hiểu là khi ta biết đặt mình vào vị trí của người khác để cảm nhận nỗi vui buồn của họ. Sẻ chia là khi ta dùng tấm lòng để xoa dịu những tổn thương, để người khác thấy rằng họ không cô độc trên hành trình sống. Đó là biểu hiện của tình yêu thương – nền tảng của mọi mối quan hệ tốt đẹp trong cuộc đời.

Ngày nay, khi xã hội phát triển nhanh chóng, nhịp sống trở nên hối hả, nhiều người dường như bị cuốn vào guồng quay của công việc, tiền bạc và danh vọng. Chúng ta có thể “nói chuyện” với hàng trăm người trên mạng, nhưng lại quên hỏi han cha mẹ, quên lắng nghe người thân. Khi con người dửng dưng với nhau, khoảng trống tâm hồn càng lớn hơn, và những “chiều hôm nhớ nhà” trong tâm hồn hiện đại cũng trở nên trĩu nặng hơn bao giờ hết.

Ngược lại, chỉ cần một lời động viên, một ánh mắt cảm thông, một hành động giúp đỡ nhỏ bé cũng đủ sưởi ấm lòng người. Sự sẻ chia giúp ta hiểu rằng hạnh phúc không đến từ việc nắm giữ, mà từ việc trao đi. Trong những biến cố – như đại dịch hay thiên tai – ta càng thấy rõ sức mạnh kỳ diệu của lòng nhân ái: hàng triệu người sẵn sàng chung tay, san sẻ từng bữa cơm, từng giọt máu, từng hơi ấm cho nhau.

Bởi thế, mỗi người trẻ hôm nay cần học cách lắng nghe, thấu hiểu và sẻ chia. Hãy bắt đầu từ những điều giản dị: một cuộc gọi về nhà, một lời hỏi han bạn bè, một cái nắm tay khi ai đó cần. Khi ta sống bằng trái tim biết cảm thông, cuộc sống sẽ bớt lạnh lẽo, cô đơn – như nỗi buồn của người lữ khách trong bài thơ năm xưa cũng được sưởi ấm bởi tình người.

Sự thấu hiểu và sẻ chia không chỉ là biểu hiện của nhân cách đẹp, mà còn là nền tảng để xây dựng một xã hội văn minh, nhân ái. Bởi chỉ khi biết sống vì nhau, con người mới thật sự sống trọn vẹn và hạnh phúc.