BỨC TRANH ĐẶC ĐIỂM TÂM LÍ GEN Z

Chủ trương sống của Gen Z bây giờ bên cạnh hướng đến những giá trị thực tế cũng hướng đến việc đi tìm kiếm hạnh phúc. Vì vậy, đây cũng là một vấn đề họ quan tâm tìm đọc.

Thanh niên thế hệ Z là những người sinh ra trong giai đoạn 1997 đến 2006. Đây là độ tuổi bao gồm chủ yếu là học sinh THPT, sinh viên và một số người mới đi làm. Gen Z về cơ bản có bố mẹ thuộc thế hệ Gen X (sinh ra trong khoảng thời gian từ 1965 – 1980).

Theo một số nghiên cứu của các tác giả như Arora và cộng sự 2019; Chillakuri, 2020; Desjardins, 2019; Dimmock, 2019; Dwivedula và cộng sự (2019) chúng ta có thể tổng hợp nhìn vào bức tranh đặc điểm tâm lý của Gen Z với 9 điểm đặc trưng như sau:

Thứ nhất, GenZ sinh ra trong nền kinh tế thị trường, khi khoảng cách bất bình đẳng về thu nhập ngày càng lớn nên họ luôn có động lực về kinh tế, quan tâm lớn đến tư duy tài chính từ khi còn nhỏ. GenZ thực dụng và thực tế hơn, tham gia kiếm tiền sớm hơn. Họ không còn quá coi trọng học đại học so với thế hệ trước đây.

Hình tượng về một con người thành đạt và giỏi giang luôn là hình ảnh giàu sang. GenZ hiện bị ảnh hưởng và định hướng lớn bởi tinh thần doanh nhân khởi nghiệp, họ có mong muốn trở thành doanh nhân, cho rằng làm giàu là vinh quang. Chính vì vậy, dự báo là Gen Z có nhu cầu tìm đọc các tài liệu liên quan đến tư duy tài chính từ sớm hơn.

Thứ hai, với thế hệ Gen Z, tỉ lệ sinh ít hơn, nhiều gia đình chỉ có một con, cấu trúc gia đình trở nên gãy vỡ - cha mẹ bận việc, không có thời gian quan tâm con; sân chơi vật lý bị thu hẹp – ích kỷ hơn, ít gắn bó với cha mẹ và ít coi trọng giá trị gia đình. Vì vậy, GenZ là những tôn sùng chủ nghĩa cá nhân hơn, thích thể hiện cá tính bản sắc độc đáo của bản thân. Họ tự lập tự chủ nhiều hơn, nhưng sống cũng hiện sinh hơn, sống tập trung vào hiện tại.

Thứ ba, thế hệ GenZ sinh ra vốn đã là công dân số, họ thoải mái kết nối trên các nền tảng mạng xã hội (MXH) – nghiện MXH nhiều hơn, gặp nhiều rủi ro trên MXH cũng nhiều hơn. Ngoài giờ học, điện thoại/ipad là thứ đồ chơi công nghệ phổ biến và gần gũi nhất. Nhiều người cho rằng giới trẻ hiện tương tác 3-4 màn hình cùng lúc.

Vì vậy GenZ tiếp cận và tiêu thụ thông tin nhanh và nhiều hơn (tuy nhiên việc xử lý thông tin cũng vì vậy mà được dành ít thời gian hơn). Thói quen làm việc đa nhiệm, và tốc độ dẫn đến văn hóa đọc lướt tăng, đọc nghiền ngẫm đi xuống. Kỹ năng viết ngày càng kém vì đã quen với việc gõ bàn phím trên mạng.

Bộ phận lớn GenZ chưa ý thức về bảo mật thông tin, sẵn sàng chia sẻ thông tin khắp các nền tảng MXH, sẵn sàng đánh đổi rủi ro thông tin lấy những phần thưởng ảo trên mạng. Vì vậy nên có thể Gen Z thích đọc các tài liệu số hơn là các tài liệu giấy truyền thống.

Việc đọc bây giờ giới trẻ không thích đọc chữ mà đọc biểu tượng và hình ảnh, không thích đọc bằng mắt mà nghe bằng tai sách nói.

Thứ tư, phụ huynh của GenZ chủ yếu là Gen X với nhiều người được hấp thụ nền văn hóa phương Tây và tạo nên một tầng lớp trung lưu mới... Gen X đầu tư rất nhiều vào giáo dục cho con cái (gen Z). Có những thống kê cho thấy họ thậm chí dành 70-80% tiền tiết kiệm cho giáo dục của con cái, xu hướng tìm kiếm giáo dục chất lượng nhưng không tin nhiều vào giáo dục nội địa. Họ tìm đọc các lý thuyết và tài liệu nước ngoài.

Bản thân GenZ bây giờ cũng không còn thích học hàn lâm nữa mà học theo kiểu “cầm tay chỉ việc” (on job training)... Nên gen Z thích đọc về các kỹ năng cụ thể, hướng dẫn để làm việc được luôn, kiếm tiền được ngay như học các thủ thuật, các mẹo, học kỹ năng nghề dịch vụ, làm đẹp...

Thứ năm, thế hệ GenZ quan tâm và lo lắng nhiều hơn về vấn đề an ninh phi truyền thống (như an ninh lương thực, an ninh khí hậu, an ninh biển đảo...). Hiện giới trẻ bắt đầu thử các cách sống khác nhau như “sống xanh”, “sống tối giản”, “sống độc thân”, “sống thực dưỡng”, ăn kiêng Keto, sống chậm, trở về với thiên nhiên, coi chạy như là lẽ sống....

Họ thích sống với lối sống YOLO (you only live once) - bạn chỉ sống có một lần. Vì thế có lẽ GenZ sẽ có xu hướng tìm đọc hoặc sở hữu những tác phẩm thể hiện quan điểm phong cách sống như một cách khẳng định bản thân.

Thứ sáu, niềm tin của GenZ về các vấn đề tín ngưỡng tôn giáo cũng cởi mở và đa dạng hơn, quan tâm nhiều hơn về các vấn đề thời sự của đất nước hơn (Ví dụ các vấn đề chung toàn cầu, ý thức về biến đổi khí hậu, rác thải...). GenZ cũng coi trọng sự khác biệt, ủng hộ hôn nhân đồng giới, ủng hộ chuyển giới, ủng hộ sống thử, hẹn hò qua tinder, chấp nhận lối sống độc thân nhiều bạn tình.... Những vấn đề này cũng là những chủ đề được Gen Z quan tâm tiếp cận.

Thứ bẩy, thế hệ GenZ cũng đang gặp nguy cơ cao hơn về tổn thương sức khỏe tâm thần (20-30%) vì ngày ngày phải xử lý một lượng thông tin quá tải. Họ cũng đối diện với nhiều áp lực hơn từ lạm dụng chất kích thích, bạo lực học đường, áp lực bạn bè, cạnh tranh việc làm, ly hôn và nghèo đói, bạo lực, khó chịu và bệnh mãn tính, sự bất định của cuộc sống.

Nỗi sợ thất bại trong cuộc đời của thanh niên chưa bao giờ nhiều như hiện nay. Luôn có nỗi sợ FOMO và FOLO (Fear of missing out và fear of living offline). Họ luôn sợ bị bỏ lỡ việc gì đó vui vẻ, cảm thấy cuộc sống nhạt nhẽo khi bị ngắt khỏi mạng internet. Chính vì vậy, họ cũng quan tâm hơn nhiều đến các lĩnh vực tâm lý, sức khỏe tâm thần và các tác phẩm nổi tiếng về chủ đề này.

Thứ tám, với GenZ, dường như khẳng định về diện mạo bên ngoài là một nỗi ám ảnh. Họ bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi người nổi tiếng, bởi dòng phim Hàn quốc trên truyền hình, xu hướng thích đồ hiệu theo trend. Thương hiệu giờ là khẳng định đẳng cấp; nhu cầu sử dụng đồ độc bản vì vậy họ có xu hướng chi tiêu cho những thứ làm nổi bật cá tính qua hình thức bên ngoài ngày càng nhiều. Và các cuốn sách cũng có thể được sở hữu không phải vì nội dung kiến thức mà vì một “phong cách” mà nó mang lại.

Thứ chín, những giá trị mà GenZ coi trọng là trung thành, nhân ái, chu đáo, cởi mở, có trách nhiệm, quyết đoán, yêu nước và biết ơn. Nhưng thứ hạng của các giá trị cuộc sống được sắp xếp gồm thành công của bản thân, sức khỏe của thành viên gia đình, những vấn đề chung của thế giới như sống xanh, môi trường và sự phát triển bền vững và cuối cùng là đóng góp cho quê hương.

Chủ trương sống của Gen Z bây giờ bên cạnh hướng đến những giá trị thực tế cũng hướng đến việc đi tìm kiếm hạnh phúc. Vì vậy, đây cũng là một vấn đề họ quan tâm tìm đọc.

Thế hệ Z là những công dân số sống và học tập trong một không gian công nghệ tiên tiến có khả năng mở rộng các cơ hội truy cập thông tin không giới hạn. Điều này cũng ảnh hưởng đến thói quen và đặc điểm của họ đối với việc đọc đặc biệt là đọc sách.

Sự chú ý của gen Z ngày càng trở nên ngắn hơn, họ có xu hướng tìm kiếm những thông tin hấp dẫn về mặt hình ảnh hơn là âm thanh hay con chữ, được cá nhân hóa theo sở thích.

(PGS.TS Trần Thành Nam - Trường Đại học Giáo dục, ĐH Quốc gia Hà Nội)

Nội dung chính của văn bản trên là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Thuyết phục và khẳng định với các thế hệ trước đó rằng: Gen Z là một thế hệ xứng đáng được coi trọng và cũng rất đáng ngưỡng mộ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề: Mỗi thời đại đều có một thế hệ thanh niên mang trong mình những đặc điểm riêng, tạo nên bản sắc của thời đại đó. Gen Z – thế hệ sinh ra trong kỷ nguyên số – đang tạo nên nhiều tranh luận.

- Dẫn dắt và nêu luận đề: Dù bị đánh giá là “thực dụng, sống ảo, thiếu kiên trì”, nhưng Gen Z thực chất là một thế hệ đáng trân trọng, năng động, bản lĩnh và đầy khát vọng cống hiến.

* Thân bài:

a. Giải thích vấn đề

- Gen Z là những người sinh ra trong khoảng 1997–2006, lớn lên cùng công nghệ, mạng xã hội và toàn cầu hóa.

- Họ mang đặc điểm của “công dân số”: nhanh nhạy, năng động, tư duy mở và thích nghi tốt.

b. Luận điểm 1: Gen Z – thế hệ năng động, sáng tạo và chủ động thích nghi

- Sinh ra trong môi trường cạnh tranh và thay đổi nhanh, Gen Z sớm hình thành tư duy thực tế.

- Họ dám nghĩ, dám làm, mạnh dạn khởi nghiệp, tiếp cận sớm với kinh tế số và công nghệ.

Ví dụ: nhiều bạn trẻ Việt Nam kinh doanh online, sáng tạo nội dung, tham gia các dự án cộng đồng từ rất sớm.

→ Điều đó thể hiện bản lĩnh của một thế hệ không ngại thử thách, dám tự lập.

c. Luận điểm 2: Gen Z – thế hệ biết sống có trách nhiệm và nhân văn

- Quan tâm tới các vấn đề toàn cầu như môi trường, sống xanh, phát triển bền vững, sức khỏe tinh thần.

- Họ ủng hộ bình đẳng, đa dạng, tôn trọng khác biệt – biểu hiện của tư duy nhân văn và tiến bộ.

- Dù bị cuốn vào công nghệ, nhưng họ biết tận dụng nó để lan tỏa điều tích cực.

d. Luận điểm 3: Gen Z – thế hệ dũng cảm đối diện với áp lực và không ngừng vươn lên

- Thế hệ này chịu nhiều áp lực: học tập, công việc, khủng hoảng tâm lý… nhưng họ ý thức sâu sắc về sức khỏe tinh thần, dám chia sẻ và tìm kiếm giúp đỡ.

- Gen Z có tinh thần cầu tiến, không ngừng học hỏi kỹ năng mới, sẵn sàng thích ứng với thay đổi.

→ Đây là dấu hiệu của một thế hệ trưởng thành sớm, dám sống thật với cảm xúc và mục tiêu của mình.

e. Phản đề – Bác bỏ định kiến

- Nhiều người cho rằng Gen Z “sống ảo, thiếu kiên nhẫn”, nhưng đó chỉ là một lát cắt chưa toàn diện.

- Bên cạnh sự nhanh – họ vẫn có chiều sâu, chỉ là thể hiện bằng những cách mới mẻ hơn.

→ Cần nhìn nhận Gen Z trong bối cảnh xã hội toàn cầu hóa và chuyển đổi số để thấy rõ giá trị của họ.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Gen Z là thế hệ mang trong mình tinh thần đổi mới, nhân văn và sáng tạo – những phẩm chất đáng trân trọng của thời đại mới.

- Gửi gắm thông điệp: Mỗi thế hệ đều có vai trò riêng, và sự tôn trọng, thấu hiểu giữa các thế hệ sẽ giúp xã hội phát triển hài hòa và bền vững.

Bài viết tham khảo

Mỗi thế hệ đều mang trong mình một dấu ấn riêng của thời đại. Nếu thế hệ trước gắn liền với sự kiên trì, hy sinh và lý tưởng lớn, thì thế hệ Gen Z – những người sinh ra trong kỷ nguyên số – lại nổi bật bởi tư duy thực tế, sáng tạo và tinh thần tự chủ mạnh mẽ. Dù đôi khi bị đánh giá là “thực dụng” hay “sống ảo”, Gen Z vẫn xứng đáng được coi trọng và ngưỡng mộ bởi họ chính là những người trẻ bản lĩnh, tiên phong và đầy khát vọng.

Gen Z là thế hệ sinh ra trong thời đại công nghệ bùng nổ, lớn lên cùng Internet, mạng xã hội và toàn cầu hóa. Họ tiếp nhận tri thức, thông tin và cơ hội nhanh hơn bất cứ thế hệ nào trước đó. Chính vì thế, họ hình thành lối sống thực tế, chú trọng hiệu quả và sớm định hình tư duy tài chính, nghề nghiệp. Nhiều bạn trẻ không đợi “ra trường rồi mới đi làm”, mà chủ động kinh doanh, sáng tạo nội dung, hay khởi nghiệp ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Họ không sợ thất bại, dám làm điều mình tin là đúng – một tinh thần mà thế hệ nào cũng phải nể phục.

Không chỉ năng động, Gen Z còn là thế hệ có tư duy nhân văn và ý thức xã hội mạnh mẽ. Họ quan tâm đến các vấn đề như môi trường, bình đẳng giới, sức khỏe tinh thần, phát triển bền vững. Họ sẵn sàng lên tiếng chống lại bất công, ủng hộ sự đa dạng, tôn trọng sự khác biệt và hướng tới một thế giới bao dung hơn. Trong khi nhiều người nhìn thấy ở Gen Z sự “nổi loạn”, ta có thể nhìn thấy ở họ một niềm tin sâu sắc vào giá trị của con người và tự do.

Tất nhiên, Gen Z cũng phải đối diện với nhiều thách thức: khủng hoảng tâm lý, áp lực học tập, “nghiện mạng xã hội”, nỗi sợ bị bỏ lại phía sau (FOMO). Nhưng thay vì giấu kín hay chịu đựng, họ dám chia sẻ, dám tìm kiếm sự giúp đỡ và hướng đến chữa lành bản thân. Điều đó cho thấy đây là một thế hệ dũng cảm, trung thực với cảm xúc và kiên cường trong đối mặt. Họ không hoàn hảo, nhưng họ không ngừng học hỏi và hoàn thiện mình mỗi ngày.

Những gì Gen Z đang thể hiện – sự sáng tạo, nhân ái, năng động và trách nhiệm – là minh chứng rõ ràng rằng họ xứng đáng được tin tưởng và trân trọng. Mỗi thời đại cần một thế hệ trẻ như thế: dám khác biệt nhưng không vô trách nhiệm, thực tế mà vẫn nhân văn, biết sống cho mình nhưng không quên sống cho cộng đồng. Chính họ đang viết tiếp câu chuyện của thời đại bằng cách riêng, rực rỡ và táo bạo hơn bao giờ hết.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày quan điểm về vấn đề được đề cập trong bài viết: “GenZ thực dụng và thực tế hơn, tham gia kiếm tiền sớm hơn. Họ không còn quá coi trọng học đại học so với thế hệ trước đây.”

- Hệ thống ý:

+ Mặt tích cực:

. Thể hiện tư duy độc lập, năng động, sáng tạo, biết thích ứng với xã hội hiện đại.

. Giúp rèn luyện kỹ năng sống, kinh nghiệm làm việc, tạo nền tảng tự lập sớm.

. Phản ánh xu thế thực tế của nền kinh tế tri thức, nơi năng lực quan trọng hơn bằng cấp.

+ Mặt hạn chế:

. Dễ đánh mất định hướng, coi nhẹ giá trị tri thức và học thuật.

. Nếu quá thực dụng, có thể thiếu chiều sâu nhân văn, đạo đức nghề nghiệp, chạy theo lợi ích ngắn hạn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về vấn đề được đề cập trong bài viết: “GenZ thực dụng và thực tế hơn, tham gia kiếm tiền sớm hơn. Họ không còn quá coi trọng học đại học so với thế hệ trước đây.”

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Ngày nay, nhiều người nhận xét rằng Gen Z thực dụng và thực tế hơn, tham gia kiếm tiền sớm hơn, không còn quá coi trọng học đại học như thế hệ trước. Thực tế cho thấy, trong xã hội hiện đại, Gen Z trưởng thành trong môi trường công nghệ, kinh tế cạnh tranh, nên sớm ý thức về giá trị của đồng tiền và khả năng tự lập. Việc kiếm tiền sớm không hẳn là xấu, mà phản ánh tư duy chủ động, năng động và thực tế – một phẩm chất cần thiết của người trẻ trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, khi đặt lợi ích vật chất lên quá cao, họ dễ đánh mất chiều sâu tri thức và mục tiêu học tập lâu dài. Đại học không phải con đường duy nhất để thành công, nhưng là nơi rèn luyện tư duy, kỷ luật và nền tảng học vấn bền vững. Vì thế, người trẻ cần biết dung hòa giữa học và làm, giữa mưu cầu vật chất và phát triển tri thức. Thực tế là cần thiết, nhưng chỉ khi kết hợp với hiểu biết và nhân cách, nó mới giúp Gen Z trưởng thành đúng nghĩa và sống có giá trị hơn.