Tự tình - Bài 3

Chiếc bách⁽¹⁾ buồn vì phận nổi nênh,

Giữa dòng ngao ngán nỗi lênh đênh.

Lưng khoang tình nghĩa dường lai láng,

Nửa mạn phong ba luống bập bềnh.

Cầm lái mặc ai lăm đỗ bến,

Dong lèo⁽²⁾ thây kẻ rắp xuôi ghềnh.

Ấy ai thăm ván⁽³⁾ cam lòng vậy,

Ngán nỗi ôm đàn những tấp tênh”.

(Thơ Hô Xuân Hương, NXB Văn học, Hà Nội, 1987)

Chú thích:

(1) Chiếc bách: chiếc thuyền, mảnh thuyền.

(2) Lèo: dây buộc từ cánh buôm đến chỗ lái để điều khiển cho buồm hứng gió.

(1) Thăm ván: xuất phát từ thành ngữ “thăm ván bán thuyền”, chỉ người thay lòng đổi dạ một cách nhanh chóng, vừa quen người mới đã phụ bạc người cũ, giống như người vừa biết có ván (gỗ đóng thuyền) tốt đã tính bán chiếc thuyền đang dùng.

Bài thơ trên được viết theo thể thơ nào?

a. Đảm bảo cấu trúc bài nghị luận

Mở bài nêu được vấn đề, Thân bài triển khai được vấn đề, Kết bài khái quát được vấn đề.

b. Xác định đúng yêu cầu của đề.

Phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của truyện thần thoại “Thần Lúa”

Hướng dẫn chấm:

- Học sinh xác định đúng vấn đề cần nghị luận: 0,5 điểm.

- Học sinh xác định chưa đúng vấn đề cần nghị luận: 0,0 điểm.

c. Triển khai vấn đề nghị luận thành các luận điểm

HS có thể viết bài nhiều cách trên cơ sở kết hợp được lí lẽ và dẫn chứng để tạo tính chặt chẽ, logic của mỗi luận điểm; đảm bảo các yêu cầu sau:

- Giới thiệu ngắn gọn về thể loại, tên tác phẩm và nội dung bao quát của tác phẩm. (nêu được lí do vì sao tác phẩm lại hấp dẫn).

 - Phân tích đánh giá:

* Tóm tắt được cốt truyện và các sự việc chính.

Thần Lúa là con gái Ngọc Hoàng, được sai xuống hạ giới để nuôi những người còn sống sót sau lũ lụt. Nàng làm phép cho hạt giống tự gieo mầm, thành hạt, di chuyển về nhà, con người chỉ việc nấu chín để ăn. Nhưng vì giận dỗi do bị một cô gái phang vào đầu nên nữ thần không giúp con người làm ra lúa, họ phải tự làm lấy. Có khi thần còn cấm lúa nảy nở nên dân phải dâng lễ cúng….

* Phân tích, đánh giá chủ đề

- Truyện nhằm giải thích hạt lúa hình thành ntn, quy trình tạo ra hạt lúa rất vất vả; những hiện tượng mất mùa trong sản xuất của người dân. Đồng thời, lí giải nguồn gốc của tục cúng hồn lúa sau mỗi mùa thu hoạch của người nông dân.

- Hạt lúa là hạt ngọc của trời đã nói lên sự quý giá của lúa gạo. Hạt lúa không chỉ là vật chất, không chỉ là thức ăn làm nên sự sống cho con người ở hạ giới mà đối với người Việt đó còn là khởi đầu cho một nền văn minh của dân tộc – nền văn minh lúa nước, văn minh nông nghiệp.

- Truyện Thần Lúa phản ánh khát vọng no ấm, ca ngợi sức lao động và sáng tạo, nét văn hoá truyền thống trong sinh hoạt cộng đồng của người Việt.

* Phân tích, đánh giá các yếu tố nghệ thuật

- Cốt truyện: Đơn giản nhưng hấp dẫn

- Không gian, thời gian: Không gian - thời gian của buổi bình minh của loài người, khi mà mọi thứ mới bắt đầu được kiến tạo. Đó là không gian vũ trụ, rộng lớn, bao gồm nhiều cõi…Thời gian là thời gian không xác định, mang tính vĩnh hằng.

- Nhân vật:

+ Xuất thân: nàng là con gái của Ngọc Hoàng. Nàng có xuất thân thần linh và rất đỗi cao quý.

+ Ngoại hình, hình dáng: cô gái xinh đẹp, ẻo lả

+ Tính cách, công việc của thần:

Theo lệnh Ngọc Hoàng thần xuống trần gian để duy trì sự sống của con người. Thần đã sáng tạo ra lúa, và phụ trách hết thảy mọi quy trình để tạo ra hạt lúa quý giá

 Tính tình của thần rất hay hờn dỗi: bị một cô gái trần gian đánh nên đã không làm lúa cho con người nữa, có lúc thần còn ko cho bông lúa chín…

=> Nhận xét: - Thần Lúa là vị thần có công lao rất lớn trong việc tạo ra nguồn sống cho con người. Vị thần có xuất thân cao quý nhưng tính cách cũng rất con người với hỉ nộ ái ố, giận hờn, chấp chước. Tính cách kiểu của cô gái xuất thân đài các, ẻo lả, thất thường.

- Người kể chuyện: người kể chuyện kể từ Ngôi kể thứ ba – người kể chuyện toàn tri- tác giả dân gian, thủ pháp phóng đại, biểu tượng.

- Yếu tố kì ảo:

Truyện “Thần Lúa” là thần thoại suy nguyên, câu chuyện hoang đường. Hình tượng thần hoàn toàn do hư cấu. Xuất thân của vị thần này, lẫn cả những chi tiết hạt lúa tự gieo mầm, sinh trưởng và kết bông, tự bò vào nhà… đều xuất phát từ những tưởng tượng của người cổ đại để cắt nghĩa,lý giải sự ra đời của lúa và những hiện tượng trong tự nhiên, nét văn hoá trong sinh hoạt của người bình dân.

* Bài học rút ra từ tác phẩm: trân quý hạt lúa và người làm ra lúa (liên hệ với ca dao “em ơi bưng bát cơm đầy/….”; câu thơ “Hạt gạo phải một nắng hai sương say, giã, dần, sàng…”;Từ đó biết yêu lao động, trân trọng những những gì mình đang có…

- Nêu ý nghĩa, khẳng định giá trị của câu chuyện……

Hướng dẫn chấm:

- Phân tích đầy đủ, sâu sắc: 1.5 - 2.0 điểm.

- Phân tích chưa đầy đủ hoặc chưa sâu: 1.0 điểm – 1.25 điểm.

- Phân tích chung chung, sơ sài: 0,25 điểm – 0,5 điểm.      

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

Hướng dẫn chấm: Không cho điểm nếu bài làm có quá nhiều lỗi chính tả và ngữ pháp.

e. Sáng tạo: Thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận; có cách diễn đạt mới mẻ.(Có vận dụng lí luận, mở rộng so sánh trong quá trình phân tích, liên hệ được ý nghĩa của văn bản với bản thân, diễn đạt độc đáo, mới mẻ)